Viêm túi mật cấp là một bệnh cấp cứu. Vì vậy, cần phát hiện và điều trị càng sớm càng tốt để tránh các biến chứng có thể xảy ra gây nguy hiểm đến tính mạng của người bệnh.

Nữ giới bị sỏi túi mật cao hơn nam giới gấp từ 2 - 3 lần, cho nên viêm túi mật cấp ở nữ giới cũng có tỉ lệ cao hơn nam giới. Tỉ lệ viêm túi mật cấp cũng tăng theo lứa tuổi. Vì vậy, trên những người tiền sử hoặc đang có sỏi túi mật mà càng nhiều tuổi thì tỉ lệ viêm túi mật càng tăng cao. Viêm túi mật cấp dễ xảy ra sau bữa ăn, nhất là các bữa ăn thịnh soạn.

1. Nguyên nhân gây bệnh viêm túi mật cấp

Túi mật nằm sát dưới gan, vùng bụng bên phải, dưới bờ sườn, có chiều dài khoảng 80 - 100mm, chiều ngang khoảng 30 - 40mm. Túi mật bao gồm thân, ống và cổ túi mật. Túi mật và ống túi mật là cơ quan chứa đựng dịch mật do gan tổng hợp, bài tiết ra. Khi ăn, dịch mật được bài tiết nhiều hơn, túi mật sẽ co lại và tống dịch mật vào ống mật chủ đổ vào tá tràng (chỗ bóng Vater) để xuống ruột non tiêu hóa thức ăn. Bên cạnh đó còn có vai trò của cơ Oddi hoạt động như một cái van điều phối việc dẫn mật vào tá tràng để xuống ruột non một cách nhịp nhàng. Khi túi mật bị viêm sẽ làm tắc nghẽn đường dẫn mật xuống ruột.

Nguyên nhân hàng đầu của viêm túi mật là do sỏi đường dẫn mật và sỏi túi mật (chiếm một tỉ lệ khoảng 90%). Sỏi mật có khi chỉ gặp một loại như sỏi cholesterol với một viên sỏi to, nhưng nhiều khi là sỏi nhỏ chiếm toàn bộ túi mật. Sỏi mật sẽ gây ứ mật, dịch mật sẽ kích thích làm tổn thương thành túi mật và gây nhiễm khuẩn dẫn đến viêm túi mật cấp, nếu qua khỏi cơn cấp tính thì sẽ trở thành viêm túi mật mãn tính và gây xơ teo thành túi mật làm cho túi mật dính chặt vào viên sỏi. Nếu không bị nhiễm khuẩn thì có thể tồn tại trong nhiều năm nhưng nếu bị cọ xt gây loét niêm mạc và bị viêm nhiễm bởi vi khuẩn thì sẽ gây viêm túi mật hoặc viêm mủ túi mật. Viêm túi mật cấp do vi sinh vật tuy chỉ chiếm tỉ lệ khoảng 10% nhưng đó là một nguyên nhân rất quan trọng. Thực ra, trong viêm túi mật cấp phân biệt là do sỏi hay do kết hợp giữa sỏi với vi sinh vật cũng khó chi tiết, bởi vì chúng có liên quan rất mật thiết với nhau. Các loại vi sinh vật gặp trong gây viêm túi mật phải kể đến là vi khuẩn và một số giun chui ống mật (giun đũa). Giun chui lên ống mật mang theo vô số vi khuẩn. Vi khuẩn hay gặp nhất trong viêm túi mật cấp là E.coli, Proteus và có thể là vi khuẩn thương hàn (Salmonella) hoặc vi khuẩn kỵ khí... Viêm túi mật còn có thể do rối loạn đông máu hoặc biến chứng của phẫu thuật cắt dây thần kinh số X (mười) chọn lọc gây rối loạn co bóp của túi mật và làm ứ mật hoặc do chấn thương...

2. Biểu hiện của bệnh viêm túi mật cấp

Biểu hiện của viêm túi mật cấp tính chủ yếu dựa vào 3 triệu chứng rất điển hình mà Charot đã nêu ra là: đau bụng, sốt và vàng da.

a. Đau bụng:

Đau bụng hay xảy ra sau bữa ăn no (do đường dẫn mật bị kích thích), thường đau ở vùng gan, hạ sườn phải, xuyên ra sau lưng hoặc lan lên vai phải. Đôi khi người bệnh đau ở vùng thượng vị (trên rốn) rất dễ nhầm với hội chứng dạ dày hoặc viêm tuỵ.

b. Sốt:

Sau đau bụng khoảng vài giờ hoặc lâu hơn( từ 6 - 12 giờ) sẽ xuất hiện sốt. Sốt có khi rất cao (trên 39^oC) kèm theo rét run, vã mồ hôi, sau một thời gian thì thân nhiệt có thể trở lại bình thường hoặc hơi sốt nhẹ.

c. Vàng da:

Trong các trường hợp viêm túi mật do sỏi thì có vàng da, vàng niêm mạc (mắt, lưỡi, gan bàn chân, bàn tay) bởi sỏi sẽ làm tắc nghẽn đường dẫn mật làm tích tụ sắc tố mật. Đối với người cao tuổi, nhất là người cao tuổi có sức khỏe yếu thì những triệu chứng đau hoặc sốt thường không điển hình. Ngoài tam chứng Charot thì người bệnh có thể có buồn nôn, nôn, đầy hơi, trướng bụng. Viêm túi mật cấp thường túi mật căng to, nếu bác sĩ khám bệnh có kinh nghiệm có thể sờ thấy sự căng phồng của túi mật ngay dưới hạ sườn phải và những người gầy khi bị viêm túi mật cấp có thể nhìn thấy túi mật căng phồng to dưới da vùng hạ sườn phải hơi lệch sang trái. Khám bụng có thể thấy gan to, thường to đều cả hai thùy.

Để chẩn đoán viêm túi mật cấp ở cơ ở y tế có điều kiện, có thể xét nghiệm công thức máu thấy bạch cầu đa nhân trung tính tăng (có thể tăng từ 10.000 - 20.000), sắc tố mật tăng, nhất là loại bilirubin trực tiếp và các loại men gan, phosphatase kiềm đều tăng cao (SGOT và SGPT có thể tăng gấp đôi). Men amylase thông thường không thay đổi, nếu tăng cao có thể là viêm tuỵ. Có thể làm xét nghiệm vi sinh như cấy máu, nuôi cấy dịch mật tìm vi khuẩn. Bên cạnh đó cho chụp X-quang bụng không chuẩn bị xem có sỏi mật hay không. Nếu có đủ điều kiện thì chụp đường mật có thuốc cản quang, nếu có sỏi thì chắc chắn sẽ phát hiện được, còn khi túi mật bị viêm không do sỏi thì sẽ thấy ống mật chủ ngấm thuốc còn túi mật thì không quan sát được. Siêu âm là một kỹ thuật hiện nay đang được ứng dụng khá phổ biến, tuy vậy còn tùy thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó trình độ của bác sĩ siêu âm đóng vai trò quan trọng nhất. Ngoài ra ở cơ sở y tế có chuyên môn tốt và có đủ điều kiện, trong các trường hợp nghi viêm túi mật cấp có thể soi ổ bụng thấy túi mật căng to, sung huyết mạnh, phù nề… Viêm túi mật cấp có thể nhầm với một số bệnh khác mà cũng có một số triệu chứng tương tự như viêm dạ dày- tá tràng cấp, thủng dạ dày, ngộ độc thức ăn, viêm tuỵ cấp tính, viêm ruột thừa cấp tính (những trường hợp vị trí ruột thừa không bình thường), áp-xe gan, viêm màng phổi phải có dịch hoặc không, áp-xe cơ hoành…

3. Các biến chứng của bệnh viêm túi mật cấp

Ảnh minh họa

Trong viêm túi mật cấp nếu không phát hiện sớm và xử trí không kịp thời có thể gây nên một số biến chứng nguy hiểm như: hoại tử túi mật, thủng túi mật. Thủng túi mật là một biến chứng cực kỳ nguy hiểm vì sẽ gây nên viêm phúc mạc, gây viêm dính các tạng khác có trong ổ bụng (dạ dày - tá tràng, tụy tạng, đại tràng, mạc nối lớn), áp-xe khu trú trong ổ bụng. Viêm túi mật cấp có thể chưa gây thủng túi mật nhưng làm cho túi mật căng phồng, thành túi mật giãn nở, yếu và gây thấm mật vào ổ bụng gây viêm phúc mạc (viêm phúc mạc mật). Viêm túi mật cấp cũng có thể gây nên áp-xe đường dẫn mật, viêm mủ đường dẫn mật. Viêm đường mật cấp tính do nhiễm khuẩn cũng có thể gây bệnh nhiễm khuẩn huyết là một bệnh rất nguy hiểm cho người bệnh.

Vì vậy, khi bị đau bụng, nhất là đau sau khi ăn có nhiều chất béo, đặc biệt ở một người bệnh có mang sẵn bệnh sỏi mật hoặc viêm đường mật mãn tính thì cần đi khám ở cơ sở y tế gần nhất càng sớm càng tốt không nên chần chừ.