1. Giải thích về hiện tượng nhiễm toan ceton

Nhiễm toan ceton tiểu đường xảy ra khi cơ thể người bệnh sản sinh quá nhiều lượng axit trong máu (ceton), nguyên nhân là do insulin không được sản xuất đủ khiến cho Glucose không vào được tế bào để sử dụng sản sinh năng lượng. Khi đó các tế bào buộc phải phân hoá mỡ tạo ra năng lượng cung cấp cho hoạt động sống của cơ thể. Quá trình này sản sinh ra thể ceton khiến cơ thể bị nhiễm toan ceton, từ đó gây ra các rối loạn nghiêm trọng trong việc chuyển hóa lipid và protid. Khi Glucose không được insulin đưa vào tế bào, lượng đường lưu động trong máu theo đó mà cũng gia tăng gây nên nhiều biến chứng khác của bệnh.

Có 2 loại rối loạn sinh hóa nguy hiểm khi bị nhiễm toan ceton trong bệnh tiểu đường: Tăng glucose trong máu và rối loạn điện giải. Tình trạng này cần phải được cấp cứu và theo dõi chặt chẽ tại khoa điều trị tích cực do có thể gây ra những biến chứng nguy hiểm ở bệnh nhân như phù não, hôn mê hoặc thậm chí là tử vong.

2. Bệnh nhân đái tháo đường có biểu hiện gì khi bị nhiễm toan ceton?

Như đã đề cập ở trên, nhiễm toan ceton gây ra 2 rối loạn sinh hóa, nguy hiểm đó là rối loạn điện giải và tăng Glucose trong máu, do đó các triệu chứng của nhiễm toan ceton chủ yếu là hậu quả của 2 rối loạn này kết hợp với các biến chứng của bệnh tiểu đường:

• Ý thức mơ màng, cơ thể mệt mỏi.

• Nhìn mờ.

• Buồn nôn, nôn mửa, đau bụng.

• Sụt cân.

• Khát nước liên tục, bệnh nhân thèm uống nhiều nước và đi tiểu nhiều.

• Xuất hiện dấu hiệu mất nước: môi, lưỡi, da đều khô nặng.

• Huyết áp hạ, nhịp tim nhanh.

• Đo bằng máy đo đường huyết cá nhân phát hiện Glucose trong máu > 13,9 mmol/L (>250 mg/dL).

• Thân nhiệt giảm nhẹ do hiện tượng giãn tĩnh mạch ngoài da - một dấu hiệu của tiên lượng xấu.

• Nhịp thở gồm 4 thì: hít vào -  ngưng thở - thở ra  -  ngưng thở. Mùi xeton trong hơi thở (giống mùi táo chín), nguyên nhân là do tình trạng sản phẩm aceton bị thải bỏ qua phổi.

Khi có biểu hiện nhiễm toan ceton người bệnh cần đi khám ngay

Nếu có các triệu chứng sau, cần đưa bệnh nhân đi cấp cứu ngay lập tức: 

• Có trên 1 biểu hiện của nhiễm toan ceton tiểu đường.

• Ceton trong nước tiểu và không giảm xuống mức giới hạn cho phép.

• Đường huyết liên tục cao hơn 16.7 mmol/L hoặc 300 mg/dL.

3. Nhiễm toan ceton đái tháo đường do nguyên nhân gì?

Dưới đây là các nguyên nhân dẫn đến biến chứng nhiễm toan ceton tiểu đường:

• Tình trạng thiếu hụt insulin: do bệnh nhân bị tiểu đường ngưng bổ sung insulin, hoặc do kỹ thuật tiêm insulin sai cách.

• Rối loạn tâm thần và thể chất.

• Bệnh nhân phải trải qua phẫu thuật hay chấn thương, mắc các bệnh lý cấp tính, bị nhiễm trùng (viêm màng não, viêm phổi, viêm tuỵ cấp, nhiễm trùng đường tiết niệu, nhiễm trùng đường tiêu hoá, cảm cúm),... khiến cho cơ thể sản sinh các hóc môn: Glucagon, Cortisol, Catecholamine làm hoạt động của insulin bị ảnh hưởng, nếu không điều chỉnh kịp thời sẽ gây nên biến chứng nhiễm toan ceton tiểu đường.

• Bị đau tim, nhồi máu cơ tim, đột quỵ.

• Lạm dụng đồ uống có cồn, ma tuý.

• Dùng thuốc điều trị đái tháo đường không tuân theo chỉ định.

• Các tác dụng phụ do thuốc lợi tiểu hoặc thuốc corticoid.

• Căng thẳng quá độ.

• Tác động của các bệnh nội tiết: u tuỷ thượng thận, cường năng tuyến thượng thận, cường giáp.

4. Điều trị nhiễm toan ceton tiểu đường bằng phương pháp nào?

Bệnh nhân bị biến chứng nhiễm toan ceton tiểu đường có chữa khỏi được không? Đây chắc hẳn là băn khoăn của rất nhiều người, hy vọng về biện pháp điều trị đối với biến chứng nguy hiểm này.

Nguyên tắc điều trị nhiễm toan ceton tiểu đường bao gồm: chống cơ thể bị mất nước, bổ sung đủ lượng insulin, điều trị rối loạn toan kiềm và phục hồi cân bằng điện giải.

4.1. Lập kế hoạch theo dõi điều trị cho bệnh nhân:

Bác sĩ cần có bảng để liệt kê các triệu chứng  của bệnh nhân và theo dõi các dấu hiệu sinh tồn cũng như lập kế hoạch chỉ định xét nghiệm cận lâm sàng phù  hợp cho bệnh nhân theo định kỳ hoặc theo các triệu chứng  bất  thường gặp phải trong quá trình điều trị. 

4.2. Bù insulin:

Dùng loại insulin tác dụng nhanh nhằm chữa trị cho các ca bị nhiễm toan ceton nghiêm trọng. Sau khi đã xác định chẩn đoán cần phải dùng ngay. Dùng insulin liều cao có tác dụng nhanh: 0,1 đơn vị/kg tiêm tĩnh mạch, sau đó sử dụng liều 0,1 đơn vị/kg/giờ, tiêm bắp từng giờ hoặc truyền liên tục. Việc này sẽ giúp bù lượng insulin khuyết thiếu ở bệnh nhân bị tiểu đường.

Cần chú ý bổ sung Kali đường tĩnh mạch cho bệnh nhân nếu chỉ số Kali máu không tăng vượt ngưỡng, bởi Insulin sẽ gắn với cả Kali và Glucose để vào tế bào nên nếu không bù đủ thì Kali máu sẽ hạ, gây ra rối loạn điện giải nặng hơn và có thể gây ra các biến chứng tim mạch

Khi người bệnh có dấu hiệu tỉnh táo trở lại, ăn được bằng đường miệng và đường huyết dần ổn định trở lại trong ngưỡng cho phép thì có thể chuyển sang tiêm insulin dưới da thay vì truyền tĩnh mạch. Tuỳ thuộc vào nồng độ glucose có trong máu sẽ quyết định liều lượng insulin cần tiêm.

4.3. Bổ sung dịch và điện giải:

Hầu hết các bệnh nhân bị tiểu đường đều thiếu dịch nên cần được bổ sung. Ban đầu sau khi chẩn đoán sẽ bồi phụ cho bệnh nhân bằng dung dịch muối Natri Clorid 0,9% nhằm giúp bù lại lượng dịch đã mất. Trong vòng 1 giờ đầu tiên truyền ít nhất 1L dung dịch muối NaCl 0,9%. Lượng dịch sau đó cần truyền với tốc độ 300 - 500ml/giờ kèm theo dõi chặt chẽ kali huyết thanh.

Bệnh nhân cần được đảm bảo luôn đủ dịch khi điều trị

Trường hợp glucose trong máu > 500mg/dL, sau giờ đầu tiên cần dùng dung dịch muối NaCl 0,45%. Nếu glucose trong máu 250mg/dL hoặc thấp hơn, dùng dung dịch glucose 5% nhằm duy trì lượng glucose ở khoảng 200  - 300mg/dL và tiếp tục bổ sung insulin  nhằm loại bỏ ceton trong máu.

Cần bổ sung đủ lượng dịch cần thiết, nếu quá ít (không đủ 3 - 4L/8 giờ), bệnh nhân sẽ khó hồi phục. Nếu bồi phụ quá nhiều dịch (> 5L/giờ) sẽ khiến bệnh nhân bị phù não hoặc suy hô hấp.

4.4. Bồi phụ kali

Nôn ói và tiểu nhiều dễ khiến bệnh nhân tiểu đường bị thiếu hụt kali. Trung bình trong 24h đầu, người bệnh cần được cung cấp từ 10 - 30g KCL. Khi sức khoẻ đã phục hồi và có thể ăn uống bằng đường miệng, bệnh nhân có thể dùng các thức ăn chứa nhiều kali như chuối, nho, nước ép cà chua,...

4.5. Bổ sung phosphat

Nhiễm toan ceton ở bệnh nhân tiểu đường ít khi gây thiếu hụt phosphat. Nhưng nếu khi đang điều trị insulin, mức phosphat máu bị hạ thấp nghiêm trọng xuống < 0,35 mmol/L thì cần bồi phụ một lượng nhỏ muối phosphat cho người bệnh.

Chỉ định dùng kháng sinh để điều trị dự phòng nhiễm khuẩn.

5. Các cách phòng ngừa biến chứng nhiễm toan ceton tiểu đường

• Bệnh nhân tự theo dõi thường xuyên lượng glucose trong máu và ceton nước tiểu, cần kiểm soát 2 chỉ số này đặc biệt khi bị stress và bị ốm.

• Tạo dựng, duy trì chế độ ăn uống khoa học, tập thể dục thể thao điều độ và uống thuốc theo hướng dẫn của bác sĩ.

• Nếu bị ceton và glucose niệu nặng, kéo dài, người bệnh nên bồi phụ insulin kết hợp ăn các loại thức ăn lỏng như nước luộc thịt chứa muối, nước cà chua để bổ sung dịch, điện giải.

• Không tự ý bỏ thuốc hoặc giảm liều tiêm insulin ngay cả khi mắc thêm bệnh lý nào khác.

• Nếu bị mắc thêm bệnh khác, đồng thời biến chứng toan ceton tiểu đường tăng cao không đáp ứng điều trị, bệnh nhân cần liên hệ ngay với bác sĩ để xử lý kịp thời.

Người bệnh cần tự kiểm soát lượng glucose trong máu để xử lý bất thường kịp thời

Tình trạng nhiễm toan ceton ở bệnh nhân tiểu đường là một biến chứng nghiêm trọng, thường xảy ra ở những bệnh nhân tiểu đường tuýp 1 và có thể gặp ở bệnh nhân tiểu đường tuýp 2. Nếu không được phát hiện kịp thời, nhiễm toan ceton tiểu đường có thể đe dọa tới tính mạng người bệnh. Tuy nhiên nếu được cấp cứu, điều trị sớm theo đúng phác đồ tại bệnh viện thì hoàn toàn có cơ hội chữa khỏi được. Người bệnh sau khi đã hồi phục thì cần phải dự phòng các biến chứng có khả năng tái phát về sau. 

Như vậy, nhiễm toan ceton tiểu đường có chữa khỏi được không? Câu trả lời là có khi được phát hiện sớm và xử lý đúng cách. Trường hợp phát hiện các dấu hiệu của biến chứng này, bệnh nhân cần đi khám khẩn trương để nâng cao hiệu quả điều trị và tỷ lệ sống sót.

Mọi thắc mắc xin vui lòng nối máy tới hotline 1900565656 của BVĐK MEDLATEC để được tư vấn miễn phí về các gói khám sức khỏe.