1. Tìm hiểu về tụy

Viêm tụy cấp là một bệnh lý xảy ra tại tuyến tụy do đó trước tiên bạn nên biết về tụy để có cái nhìn tổng quan cho căn bệnh này.

Tụy là một cơ quan của cơ thể có hình giống một cái búa, nằm ở phía sau phúc mạc, sau dạ dày, sát với thành ổ bụng, cắt ngang trước cột sống thắt lưng. Tụy chia thành 3 phần gồm phần đầu sát với tá tràng, phần thân ở giữa và phần đuôi kéo dài đến sát lá lách. Ống tụy (hay ống Wirsung) trải dài dọc theo tụy, dẫn dịch tụy đổ vào đoạn D2 của tá tràng.

Vị trí của tụy trong cơ thể

Một ngày, tụy sẽ tiết ra khoảng 800 - 1000ml dịch tụy. Dịch tụy có chứa các muối cacbonat và nhiều loại enzym tiêu hóa thức ăn bao gồm: trypsin, chymotrypsin, elastase, carboxypeptidase để tiêu hóa protein; amylase để tiêu hóa glucid; lipase, phospholipase A2, cholesterol esterase để tiêu hóa lipid, và các enzym tiêu hóa acid nucleic như ribonuclease, deoxyribonuclease.

Tuyến tụy là một tuyến nội tiết cũng là tuyến ngoại tiết của hệ tiêu hóa.

• Tuyến nội tiết: sản xuất các yếu tố kích thích insulin, giúp các tế bào của cơ thể hấp thụ glucose từ máu và kích tố glucagon để tăng nồng độ đường vào máu.

• Tuyến ngoại tiết sản xuất ra các dịch tiêu hóa.

2. Đại cương về bệnh viêm tụy cấp

Viêm tụy cấp là tình trạng tổn thương hay viêm sưng đột ngột của tuyến tụy. Thông thường tuyến tụy sẽ tiết ra dịch có chứa các enzym tiêu hóa thức ăn, các enzym này sẽ theo ống tụy đổ vào tá tràng và sẽ được hoạt hóa trước khi vào ruột non. Tuy nhiên khi bị viêm, các men này sẽ tấn công chính tuyến tụy gây ra tổn thương, viêm hoại tử, viêm sưng, có thể đe dọa đến tính mạng.

Một số cơ chế của tụy nhằm tránh hiện tượng gồm:

• Các protein sẽ chuyển hóa về dạng tiền enzym và dự trữ ở các ngăn riêng biệt nhờ bộ máy Golgi.

• Dịch tụy bài tiết các hoạt chất ở dạng bất hoạt. Trên đường di chuyển trong ống tụy các hoạt chất này mới được hoạt hóa nhờ chất xúc tác.

3. Các nguyên nhân dẫn đến viêm tụy cấp

Có khoảng 80% nguyên nhân gây bệnh là do sỏi mật rơi vào ống tụy, giun chui lên ống mật - tụy hoặc do lạm dụng thức uống có cồn như rượu, bia.

Rượu, bia là nguyên nhân phổ biến gây ra bệnh

Ngoài ra có khoảng 5% là do các yếu tố nguy cơ khác ít gặp hơn như sau khi ăn uống liên hoan (bữa ăn có chứa nhiều mỡ hoặc nhiều đạm là do hội chứng tăng lipid máu, nhất là triglycerid); hoặc sau khi bị chấn thương, vết thương đâm thấu hoặc các chấn thương do đấm, đá, tai nạn giao thông,… dẫn đến tổn thương tụy; Sau thực hiện phẫu thuật tại ổ bụng hoặc quá trình nội soi tụy gây tổn thương niêm mạc.

Bên cạnh đó, có tới 15% tổng số bệnh nhân bị viêm tụy cấp vẫn chưa tìm được nguyên nhân.

4. Các cơ chế gây bệnh viêm tụy cấp

Cơ chế gây bệnh do sỏi hoặc giun

Nhiều trường hợp viêm tụy cấp do sỏi mật rơi xuống hoặc do giun chui lên gây tắc nghẽn ống tụy, cản trở quá trình lưu thông của dịch dẫn đến hiện tượng ứ đọng dịch tụy. Nếu là tắc nghẽn tạm thời thì mức độ tổn thương nhẹ và có khả năng phục hồi nhanh nhưng khi tắc nghẽn kéo dài, enzym tích tụ nhiều dẫn đến những tổn thương nghiêm trọng.

Cơ chế gây bệnh do sử dụng chất có cồn

Nếu bạn sử dụng thức uống có cồn nhiều và liên tục trong một thời gian dài, ống tụy sẽ bị thu hẹp, lòng ống nhỏ lại dẫn đến tình trạng bít, tắc nghẽn gây ra viêm tụy cấp.

5. Biểu hiện của bệnh viêm tụy cấp

Có khoảng 80% bệnh nhân mắc bệnh ở thể nhẹ, 20% bệnh tiến triển nặng với các triệu chứng như:

Đau bụng

Người bị bệnh sẽ xuất hiện cơn đau bụng dữ dội ở vị trí trên rốn, vùng thượng vị dưới mũi kiếm xương ức, có khi ¼ phần bên phải hay trái. Cơn đau có thể “ập tới” sau khi bạn có một bữa ăn đầy dầu mỡ, chất đạm và rượu, bia. Cơn đau đến đột ngột và nhanh chóng, mức độ tăng dần, có thể kéo dài vài giờ. Vị trí đau dần lan rộng ra sau lưng và lên ngực. Bất kỳ các hoạt động nào cũng có thể tăng cơ đau kể cả ho, cử động, hay hít thở sâu.

Người bị bệnh sẽ xuất hiện cơn đau bụng dữ dội

Nôn mửa

70% người bệnh bị nôn mửa kịch liệt sau cơn đau bụng. Tình trạng nôn dai dẳng, kéo dài, khó cầm, nôn ra dịch mật, có thể nôn ra máu. Nôn mửa nhiều khiến cơ thể mất nước, mất chất điện giải.

Nhiễm trùng

Tình trạng này là do bội nhiễm diễn ra sau 5 - 7 ngày. Bệnh diễn biến nặng dẫn đến xuất huyết hoại tử, biến chứng sang các triệu chứng toàn thân như hội chứng nhiễm trùng nhiễm độc, chướng bụng. Ngoài ra nếu xuất huyết nội tạng sẽ có vết bầm quanh rốn hoặc vùng hông.

Ngoài ra bệnh còn đi kèm với các biểu hiện: mạch nhanh, khó thở, sốt, mệt mỏi, bụng chướng, vàng da, mất nước, hạ huyết áp. Nặng có thể dẫn đến rối loạn chức năng gan, thận và tim. Trường hợp xuất huyết trong tụy có thể gây sốc và tử vong.

Để đề phòng viêm tụy cấp, hạn chế tối đa các nguyên nhân gây ra bệnh là cách phòng bệnh hiệu quả nhất. Nếu bạn bị sỏi mật nên có các biện pháp tăng cường lưu thông của đường mật và giảm sự phát triển của sỏi. Có thể can thiệp với phẫu thuật để lấy loại bỏ sỏi mật. Thực hiện một chế độ ăn uống lành mạnh và khoa học, hạn chế chất chứa nhiều cholesterol, dầu mỡ, ăn nhiều loại thực phẩm giàu xơ. Không uống rượu, bia và các chất kích thích nếu không phải trường hợp cần thiết. Sổ giun định kỳ 6 tháng/ 1 lần. Sức khỏe quý hơn vàng, hãy quan tâm cơ thể đúng cách dù là việc nhỏ nhất bạn nhé!