Sự chủ quan của cha mẹ khi lạm dụng thuốc gây hậu quả nặng nề cho trẻ

Bệnh nhân H.M.Đ 17 tuổi tại quận Hoàn Kiếm, Hà Nội, được gia đình đưa đến khám tại Bệnh viện Đa khoa MEDLATEC khi thấy không có biểu hiện dậy thì mặc dù đã 16 tuổi đồng thời hay đau nhức xương khớp. Trước đó, gia đình đã đưa con đi khám tại một số nơi, có điều trị thử nhưng tình hình không cải thiện và không tìm ra nguyên nhân.

Tại đây, qua quá trình thăm khám ban đầu, ThS.BS Trần Tuấn Anh - Chuyên khoa Nhi của bệnh viện phát hiện bệnh nhân có biểu hiện thay đổi kiểu hình giống bệnh Cushing như: Xuất hiện vết rạn da, mọc lông nhiều vùng gáy, cổ, ria mép, tăng cân nhanh, béo tại vùng vú và mông kèm đau mỏi xương nhưng không có dấu hiệu dậy thì (tinh hoàn, dương vật của trẻ nhỏ hơn so với tuổi, không có lông mu...)   

Ảnh minh họa: Biểu hiện bệnh Cushing.             

Gia đình cho biết, khoảng năm em M., 13-14 tuổi hay bị ngứa khắp người, tuy nhiên, không đi khám mà chỉ ra quầy mua thuốc điều trị là Prednisolon thuộc nhóm thuốc corticoid có tác dụng chống dị ứng. Nguy hiểm hơn, cha, mẹ để con tự dùng và không kiểm soát liều lượng theo hướng dẫn nên thậm chí, em M đã uống quá liều liên tục trong một thời gian dài cũng không hay biết.

Khi đến khám tại các cơ sở y tế không uy tín, bệnh nhân tiếp tục được kê đơn sử dụng Medrol - một loại thuốc corticoid có thời gian tác dụng chậm, thời gian bán hủy kéo dài vì vậy không những không giúp điều trị mà ngược lại còn tiếp tục gây hại cho sức khỏe.

Nghi ngờ việc lạm dụng thuốc đã gây rối loạn nội tiết và dậy thì muộn ở tuổi vị thành niên, để đánh giá chuyên sâu hơn, ThS.BS Tuấn Anh đã chỉ định bệnh nhân làm thêm một số chẩn đoán cận lâm sàng bao gồm:

- Các xét nghiệm đánh giá chức năng gan, thận; Điện giải; Đường máu; Ký sinh trùng; Vitamin D, Canxi đặc biệt là đánh giá 2 loại hormone kích thích vỏ thượng thận (ACTH) và Cortisol máu;

- Ngoài ra, có siêu âm ổ bụng, chụp X-quang.

Kết quả, bệnh nhân thiếu vitamin D và canxi nên hay đau xương. Đặc biệt, nồng độ ACTH <1.5 pg/ml, cortisol: 3.88 nmol/ml, và testosterol máu giảm cả 3 chỉ số này đều thấp hơn rất nhiều so với giá trị bình thường và so với độ tuổi của bệnh nhân. Đây là biểu hiện của suy tuyến thượng thận và suy tuyến yên.

Kết luận bệnh nhân bị hội chứng Cushing và dậy thì muộn (theo tiêu chuẩn hiện nay, con trai trên 14 tuổi không có biểu hiện dậy thì gọi là dậy thì muộn) do lạm dụng corticoid.

Bệnh nhân được yêu cầu dừng uống các loại thuốc trước đó và tiến hành điều trị theo phác đồ mới nhất bằng hormone thay thế hidrocotisol. Đây cũng là một thuốc corticoid nhưng có thời gian tác dụng ngắn và ít tác dụng phụ nhất do đó sẽ giảm được tối đa các hệ lụy liên quan do thuốc gây nên. Đồng thời gia đình cũng cần nâng cao vai trò quản lý và theo dõi, tránh để việc con dùng thuốc quá liều lượng cho phép.

Cha mẹ không nên để con tự ý dùng thuốc vì có thể gây nguy hiểm cho trẻ khi dùng quá liều lượng.

Thông qua việc tái khám định kỳ hàng tháng, tình hình sức khỏe của bệnh nhân đã tiến triển tốt dần và đến nay sau 5 tháng điều trị, chỉ số calci, vitamin D và hormone ACTH, cortisol máu, testosterol đã tăng trở lại bình thường, bệnh nhân có biểu hiện dậy thì thành công (tăng kích thước dương vật, tinh hoàn, giọng nói trầm và ồm hơn), không còn đau nhức mỏi xương.

Sử dụng corticoid là một con dao hai lưỡi

Giải thích về nguyên nhân ThS.BS Tuấn anh cho biết, trong cơ thể con người có một hệ rất quan trọng hoạt động theo cơ chế điều hòa ngược gồm vùng dưới đồi kích thích tuyến yên và tuyến yên kích thích tuyến thượng thận tiết ra cortisol. Khi bệnh nhân dùng corticoid liều cao và kéo dài gây ra rất nhiều tác dụng phụ (thay đổi màu da, niêm mạc, rối loạn chuyển hóa, viêm, loét dạ dày, rối loạn tâm thần…). Nguy hiểm nhất là hội chứng Cushing và gây rối loạn dậy thì mà trường hợp của bệnh nhân Đ., là một ví dụ điển hình.

Trước đó, BVĐK  MEDLATEC cũng đã tiếp nhận nhiều trường hợp tương tự. Bé T. bị viêm mũi dị ứng và điều trị bằng corticoid dạng xịt trong vòng 1 năm và bé trai N.Đ.M (13 tuổi, Hà Nội) tăng cân không kiểm soát trong vòng 4 năm trở lại đây đồng thời, xuất hiện nốt bầm tím trên da không rõ nguyên nhân. Sau khi khai thác tiền sử, các bệnh nhi được bác sĩ chỉ định các xét nghiệm cần thiết. Kết quả, 2 bệnh nhân đều mắc hội chứng Cushing do lạm dụng corticoid.

Corticoid là một nhóm các loại thuốc chống viêm, giảm đau mạnh, chống dị ứng, ức chế miễn dịch được sử dụng phổ biến trong nhiều bệnh lý khác nhau như: Dị ứng, thận, khớp, hô hấp. 

Dựa theo thời gian tác dụng corticoid được chia thành 3 nhóm nhanh, chậm, trung bình và có nhiều dạng như: Viên nén, bao tan, tiêm, xịt mũi, khí dung để thuận tiện khi sử dụng. Chính vì vậy, người bệnh có thể dễ dàng mua được thuốc kể cả khi không có đơn của bác sĩ và thường không tuân thủ liệu trình điều trị dẫn đến tình trạng lạm dụng nhóm thuốc này càng đáng lo ngại. 

Việc sử dụng corticoid được ví như con dao hai lưỡi. Nếu không kiểm soát rất dễ gây nên các tác dụng phụ không mong muốn như: Đái tháo đường, tăng huyết áp, loãng xương, thay đổi kiểu hình Cushing, suy tuyến vỏ thượng thận.

Để phát huy hiệu quả và hạn chế các tác dụng bất lợi của corticoid, bác sĩ khuyến cáo người dân cần tuân thủ đúng liều lượng điều trị theo hướng dẫn của bác sĩ. Khi có bệnh không nên tự ý ra quầy mua thuốc về sử dụng mà cần đến các cơ sở y tế chuyên khoa uy tín để được khám và điều trị.