1. Tại sao cần đánh giá chất lượng tinh trùng?

Chất lượng tinh trùng liên quan đến tỷ lệ thụ thai thành công. Khi chất lượng tinh trùng tốt, nó mới có thể trải qua chặng đường dài khi được phóng vào âm đạo của nữ giới, nơi qua cổ tử cung vào tử cung gặp trứng. Khi chất lượng hoặc số lượng tinh trùng có vấn đề, cơ hội thụ thai sẽ giảm đi, nhiều trường hợp không thể thụ thai và sinh con.

Chất lượng tinh trùng liên quan đến sự thụ tinh thành công

Chất lượng tinh trùng ngoài do các yếu tố bẩm sinh thì đây còn là triệu chứng bệnh lý thứ phát. Một số yếu tố và tình trạng sức khỏe cũng làm suy yếu chất lượng tinh trùng như: bệnh tim mạch, đột quỵ, béo phì, mắc bệnh tiểu đường, huyết áp cao, hội chứng chuyển hóa,…

Xét nghiệm tinh dịch đồ là xét nghiệm giúp đánh giá tốt nhất chất lượng tinh trùng. Muốn kết quả chính xác, mẫu xét nghiệm phải lấy mẫu tươi, nghĩa là mẫu tinh dịch phải được lấy tại cơ sở y tế và đưa đến phòng xét nghiệm ngay.

Trước khi lấy mẫu, bác sĩ sẽ hướng dẫn một số chuẩn bị cơ bản, bạn cần lưu ý các vấn đề sau để không ảnh hưởng tới kết quả xét nghiệm:

• Hạn chế xuất tinh trước ngày lấy mẫu từ  2 - 7 ngày, bao gồm cả quan hệ tình dục bình thường và thủ dâm, điều này nhằm đảm bảo số lượng và chất lượng tinh trùng trong mẫu lấy là khách quan nhất.

Một số thực phẩm chức năng có thể làm thay đổi chỉ số đánh giá chất lượng tinh trùng

• Xem xét ngưng hoặc giảm sử dụng kháng sinh trong điều trị và một số loại thực phẩm chức năng có thể làm thay đổi chỉ số đánh giá chất lượng tinh trùng.

• Không sử dụng thức uống có cồn như bia rượu, café, chất kích thích,… trước khi lấy mẫu cũng như các thuốc uống bổ sung nội tiết tố.

• Nên lấy mẫu xét nghiệm tinh dịch đồ vào buổi sáng khi cơ thể khỏe mạnh, tinh dịch cũng tươi mới nhất, thông báo cho bác sĩ để lùi ngày lấy mẫu nếu bạn đang bị viêm nhiễm hoặc cơ thể sốt cao.

• Khi tự lấy mẫu, bắt đầu bằng rửa tay bằng nước sạch, không dùng xà phòng vì tính sát khuẩn của chất tẩy rửa này có thể làm chết tinh trùng trong mẫu lấy.

Kết quả xét nghiệm tinh dịch đồ sẽ có trong vòng một vài ngày, nếu bất thường, có thể cần thực hiện thêm xét nghiệm chẩn đoán tìm nguyên nhân.

2. Các chỉ số đánh giá chất lượng tinh trùng cơ bản nhất

Các chỉ số đánh giá chất lượng tinh trùng dưới đây sẽ giúp đánh giá chất lượng, số lượng tinh trùng có đang tốt hay gặp phải vấn đề ảnh hưởng đến chức năng sinh sản của nam giới (theo tổ chức Y tế thế giới WHO 2010).

2.1. Sự ly giải

Tinh dịch thông thường ở điều kiện môi trường sau khi phóng tinh (nhiệt độ 37 độ C) thường tự hóa lỏng, còn gọi là ly giải trong 15 - 60 phút. Nếu tinh dịch không ly giải hoặc thời gian ly giải bất thường, nguyên nhân có thể do viêm tiền liệt tuyến hoặc bệnh lý sinh sản khác.

Tinh trùng bình thường có màu xám hoặc trắng đục

2.2. Màu sắc

Màu sắc được đánh giá ở tinh dịch sau ly giải, màu bình thường là màu xám đục hoặc trắng đục, có tính đồng nhất. Màu sắc tinh dịch bất thường có thể do những nguyên nhân như:

• Tinh dịch màu vàng: Sử dụng một số loại vitamin, nhiễm trùng cơ quan sinh dục hoặc cơ quan liên quan, lẫn nước tiểu trong quá trình lấy mẫu.

• Tinh dịch màu hồng hoặc đỏ: Có thể trong tinh dịch chứa máu, nghi ngờ sự chảy máu trong niệu đạo hoặc tổn thương khác.

• Tinh dịch màu trắng trong: Tinh trùng với số lượng lớn lẫn trong tinh dịch tạo nên màu trắng đục tự nhiên, nếu màu sắc nhợt trong thì có thể do ít tinh trùng.

2.3. Thể tích tinh dịch

Thể tích tinh dịch đo bằng đơn vị ml nhằm ước tính chính xác trọng lượng mẫu tinh dịch trong một lần xuất tinh bình thường. Thể tích tinh dịch được coi là bình thường khi lớn hơn 1,5 ml.

Tinh dịch ít có thể do nhiều nguyên nhân như bất sản túi tinh, tắc ống phóng tinh, xuất tinh ngược dòng,…

Tinh dịch có pH bình thường đảm bảo tinh trùng sống và di chuyển tốt

2.4. Độ pH

Tinh dịch cũng cần có độ pH thích hợp để đảm bảo môi trường tồn tại tốt nhất cho tinh trùng. Nếu bình thường, tinh dịch có độ pH lớn hơn hoặc bằng 7.2.

Độ pH thấp hơn có thể do tăng dịch tiết tính acid của tiền liệt tuyến hoặc độ pH cao hơn do tăng tiết tính kiềm của túi tinh. Cần cẩn thận với trường hợp pH tinh dịch nhỏ hơn 7, nguyên nhân có thể do bất sản túi tinh hoặc tắc ống phóng tinh.

2.5. Tổng số tinh trùng

Trong một lần xuất tinh toàn bộ có bao nhiêu tinh trùng thì đây được tính là tổng số tinh trùng. Giới hạn tối thiểu của chỉ số này là >= 29 x 106 tinh trùng.

2.6. Mật độ tinh trùng

Muốn kiểm tra mật độ tinh trùng, cần pha loãng tinh dịch với dung dịch và đếm bằng công cụ.

Giới hạn tối thiểu của mật độ tinh trùng là 16 x 106 tinh trùng/ml tinh dịch.

2.7. Mức độ di động của tinh trùng

Nhằm đánh giá khả năng di chuyển của tinh trùng, bao gồm 3 loại như sau:

• Tinh trùng di động tiến tới PR

• Tình trùng di động không tiến tưới NP.

• Tinh trùng mất động.

Theo tiêu chuẩn của WHO 2010, nếu PR > 32% hoặc NR + PR > 40% thì là những mẫu có độ di động trên ngưỡng giới hạn tối thiểu.

2.8. Tỉ lệ sống của tinh trùng

Tỷ lệ tinh trùng sống thường cao hơn tỷ lệ tinh trùng di động.  Giá trị tham khảo tối thiểu cho tinh trùng sống là 58%.

2.9. Các tế bào khác trong mẫu tinh dịch

Đánh giá các tết bào này cũng tương tự đánh giá tinh trùng. Nếu mật độ của chúng > 1x106 tế bào/ml tinh dịch thì đây là dấu hiệu cảnh báo bệnh lý.

Hình dạng tinh trùng rất quan trọng trong đánh giá sức khỏe sinh sản

2.10. Hình dạng tinh trùng

Hình dạng tinh trùng được quan sát và đánh giá theo tỷ lệ tinh trùng dị tật hoặc không có khả năng di chuyển, đây là chỉ số quan trọng để đánh giá tỷ lệ thụ thai. Tinh trùng được coi là bình thường khi các bộ phận đầu, cổ, giữa, đuôi đều bình thường. 

Theo tiêu chuẩn của WHO (2010), ngưỡng giới hạn tối thiểu của hình dạng tinh trùng bình thường ở người là 4%.

Các chỉ số đánh giá chất lượng tinh trùng đều quan trọng trong đánh giá sức khỏe sinh sản qua tỷ lệ thụ thai của nam giới. Do đó, xét nghiệm tinh dịch đồ vẫn thường dùng trong kiểm tra sức khỏe sinh sản định kỳ cũng như kiểm tra tìm nguyên nhân gây vô sinh, hiếm muộn ở nam giới.