Vai trò và hậu quả khôn lường do thuốc cản quang Iode

Thuốc cản quang Iode đóng vai trò quan trọng trong thực hành lâm sàng, được sử dụng ngày càng phổ biến. Bên cạnh những mặt tích cực phục vụ chẩn đoán, điều trị, theo dõi cho người bệnh thì có những tác dụng phụ không mong muốn. Hầu hết các tác dụng không mong muốn này đều liên quan đến sự thay đổi đột ngột áp lực thẩm thấu huyết tương do thuốc cản quang gây ra. 

ThS.BSNT Đào Danh Vĩnh - Giám đốc Trung tâm Chẩn đoán hình ảnh MEDLATEC, báo cáo tại Hội nghị khoa học Cập nhật chuyển đổi số và công nghệ trong chẩn đoán hình ảnh - 2024, do Hội Điện quang và Y học hạt nhân kết hợp cùng Hệ thống Y tế MEDLATEC tổ chức

Có rất nhiều câu hỏi được bác sĩ lâm sàng đặt ra như sử dụng thuốc cản quang như thế nào? Thuốc gây ảnh hưởng đến bệnh thận thế nào? Bệnh nhân suy thận mạn tính có chụp được không? Bệnh nhân ung thư sử dung thuốc ảnh hưởng thế nào? Những đối tượng nào cần thận trọng, hay lưu ý khi sử dụng thuốc cản quang? Sử dụng công cụ gì để đánh giá tổn thương, tác dụng phụ khi sử dụng thuốc cản quang... Tất cả những câu hỏi đó được ThS.BSNT Đào Danh Vĩnh chia sẻ qua nội dung bài báo cáo. 

3 nhóm tác dụng phụ của thuốc cản quang Iode

Chuyên gia chia sẻ, phân loại thuốc cản quang Iode theo áp lực thẩm thấu (ALTT) gồm 3 loại chính: thuốc cản quang áp lực thẩm thấu cao (HOCM), thuốc cản quang áp lực thẩm thấu thấp (LOCM) và thuốc cản quang đồng áp lực thẩm thấu (IOCM). Ở bài báo cáo này chuyên gia đi vào chia sẻ thuốc cản quang đồng áp lực thẩm thấu. 

Theo chuyên gia, những tác dụng không mong muốn của thuốc cản quang trên lâm sàng thường gặp như: 

• Phản ứng giống dị ứng: gười bệnh thấy chóng mặt, buồn nôn, khó chịu, nóng trong người.
• Phản ứng sinh lý: Biểu hiện thường gặp là nóng, vị kim loại, nôn ói, hạ huyết áp, chậm nhịp tim. 
• Tổn thương thận cấp: Là sự suy giảm chức năng thận đột ngột sau khi sử dụng thuốc cản quang tiêm mạch và không có sự hiện diện của các nguyên nhân khác. 

Thận - Cơ quan chịu ảnh hưởng nghiêm trọng do thuốc cản quang 

Tổn thương thận cấp gây ra do thuốc cản quang (CI-AKI) là tình trạng rối loạn chức năng thận, trong đó nồng độ creatinine huyết thanh tăng trên 25% hoặc 0.5 mg/dL hoặc 44 µmol/l so với trước khi dùng cản quang, xảy ra trong 3 ngày sau khi tiêm cản quang. Theo chuyên gia đây là thông tin rất quan trọng với bác sĩ thực hành lâm sàng, để bác sĩ trả lời cho các trường hợp tiêm và không tiêm thuốc cản quang.  

Các nghiên cứu cho thấy với khả năng bù trừ của thận, 50% tổn thương thận thì chức năng của thận vẫn bình thường chỉ khi nào số lượng cầu thận có tổn thương trên 50% thì có rối loạn ở xét nghiệm và các phương tiện chẩn đoán. Nếu dưới 50% tổn thương nhu mô thận thì chưa có biểu hiện gì. Tuy nhiên, nếu tổn thương thận cấp tiếp diễn xảy ra thường xuyên, lặp lại, khả năng bù trừ của thận sẽ mất và dẫn đến bệnh thận mạn tính. 

Việc sử dụng thuốc cản quang là nguyên nhân kéo dài thời gian nằm viện; Tăng biến chứng thận như suy thận, lọc máu…; Tăng biến chứng cơ quan khác như suy hô hấp, xuất huyết, nhiễm trùng máu…; Tăng biến cố tim mạch, trường hợp nghiêm trọng gây tăng tỷ lệ tử vong. 

Ngoài ra, nghiên cứu từ 8.357 trường hợp, cho thấy những yếu tố nguy cơ cao gây CI-AKI gồm: Tụt huyết áp, đặt bóng đối xung động mạch chủ (IABP), suy tim, SCr >1.5 mg/dl (>132 µmol/l), tuổi >75, thiếu máu, đái tháo đường, thể tích tiêm thuốc cản quang. Vì vậy, theo chuyên gia, với các trường hợp này bác sĩ cần lưu ý lựa chọn thuốc cản quang để ít tác dụng phụ và ít nguy cơ nhất cho bệnh nhân. 

Ngoài ra, chuyên gia chia sẻ các thông tin về yếu tố không thay đổi được và thay đổi được ở bệnh nhân và quy trình, công cụ đánh giá yếu tố nguy cơ gây CI-AKI bằng bảng điểm Mehran. 

Thuốc cản quang đồng áp lực thẩm thấu (IOCM) - Lựa chọn đầu tay khi tiêm thuốc cản quang  

Nếu thuốc cản quang (CI-AKI) gây tình trạng rối loạn chức năng thận, thì thuốc cản quang đồng áp lực thẩm thấu (IOCM) làm giảm 54% nguy cơ CI-AKI so với thuốc cản quang áp lực thẩm thấu thấp trên bệnh nhân can thiệp tim mạch. Đây là kết quả nghiên cứu của 4,769 bệnh nhân sử dụng thuốc IOCM. 

Vậy sử dụng IOCM cho những trường hợp nào trên lâm sàng? Theo chuyên gia chia sẻ, đó là các trường hợp giảm dung nạp gồm: Xuất hiệu triệu chứng khó chịu ngay sau khi tiêm thuốc cản quang, nóng trong người, buồn nôn, nôn, đau đầu, đau bụng, đau cơ. 

Quý bác sĩ đồng nghiệp được cập nhật toàn diện thông tin, kiến thức với 18 chuyên đề báo cáo tại Hội nghị khoa học Cập nhật chuyển đổi số và công nghệ trong chẩn đoán hình ảnh - 2024 

Các nghiên cứu cho thấy thuốc cản quang đồng áp lực thẩm thấu có nhiều lợi ích cho thận và hệ tim mạch so với các thuốc cản quang thế hệ trước, cụ thể: 

• Bệnh nhân giảm dung nạp: IOCM làm giảm đáng kể, có ý nghĩa thống kê các triệu chứng khó chịu giảm dung nạp sau khi chụp. 
• Bệnh thận mạn tính: IOCM không làm tăng nguy cơ tổn thương thận cấp, lọc máu và tỷ lệ tử vong. 
• Chụp MSCT động mạch vành tim: Mức độ tăng nhịp tim sau khi tiêm của IOCM thấp hơn rõ rệt so với các thuốc cản quang LOCM ở cả nhóm 1 và nhóm 2. Chính những ưu điểm đó, visipaque (IOCM) là thuốc cản quang đầu tiên được FDA Hoa Kỳ phê duyệt sử dụng trong chụp cắt lớp vi tính động mạch vành (CCTA) từ năm 2017. 
• Can thiệp tim mạch: Sử dụng IOCM giảm đáng kể các biến chứng tim mạch nặng như ngừng tim, nhồi máu và phẫu thuật bắc cầu mạch vành. 

Bên cạnh những ý nghĩa mang lại, chuyên gia lưu ý khi lựa chọn thuốc cản quang đồng áp lực thẩm thấu cần được cân nhắc với một số nhóm bệnh nhân như người cao tuổi, người có bệnh lý tim – mạch vành, người bệnh ung thư và người bệnh can thiệp tim mạch. 

Ngoài ra, trong khuôn khổ hội nghị, các chuyên gia tiếp tục được cập nhật được cập nhật các công nghệ trong chẩn đoán hình ảnh khác như công nghệ MRI, MSCT, CT, siêu âm… qua những chia sẻ của các chuyên gia đầu ngành. Bên cạnh đó là chủ đề “nóng” về định hướng chuyển đổi số trong Chẩn đoán hình ảnh tại Việt Nam. 

Hy vọng với thành công của hội nghị, cùng sự lĩnh hội kiến thức, kinh nghiệm từ 18 bài báo cáo tại hội nghị sẽ giúp bác sĩ đồng nghiệp cập nhật được thông tin chuyên ngành cập nhật và mới nhất, cũng như tạo cơ hội cho bác sĩ cả nước được giao lưu, chia sẻ kinh nghiệm để thực hành hiệu quả khám chữa bệnh nói chung, cũng như mở ra kỷ nguyên số cho ngành chẩn đoán hình ảnh để đáp ứng tốt nhất nhu cầu chăm sóc sức khỏe của người dân toàn quốc.