1. Giải phẫu hàm

Hàm là tập hợp hai cấu trúc xương ở mức độ thấp hơn của khuôn mặt, với điều kiện là răng nằm trong miệng. Hai cấu trúc này được gọi tương ứng là hàm dưới và hàm trên. 

Xương hàm dưới có đặc điểm là xương di động duy nhất của hộp sọ, khớp nối với xương thái dương bằng khớp thái dương hàm. Xương hàm trên chứa các răng trên và tham gia vào cấu tạo của thành khoang mũi, hốc mắt và khoang miệng. Các cơ nhai (cơ cắn, cơ thái dương và cơ chân bướm ngoài, cơ chân bướm trong) đảm bảo khả năng cử động và tạo sức mạnh cho hàm.

Mô cấu tạo xương hàm giống như tất cả các xương khác trên cơ thể 

Xương hàm được cấu tạo giống như tất cả các xương trên cơ thể con người. Xương hàm được tạo thành từ hai loại mô:

• Mô vỏ não: Còn được gọi là phần cơ bản, là phần khoáng chất nhất và cứng nhất.

• Mô xốp: Phần bên trong của xương, giống như tên gọi, như một miếng bọt biển. Đây là phần mang lại sự linh hoạt cho xương, hoạt động như một bộ giảm xóc.

2. Xương hàm trên giải phẫu

Xương hàm trên giải phẫu: Xương hàm trên là xương chẵn: có 2 bản đối xứng nhau thuộc xương mặt, hàm trên được gắn vào bộ xương. Xương hàm trên tạo thành vòm miệng, hai bên hốc mũi, sàn hốc mắt.

Hai xương hàm trên là bất động và khớp với các xương khác của xương mặt trên (xương gò má, xương lệ, xương khẩu cái, cuốn mũi dưới,…) và các xương sọ (xương trán và xương sàng).

Đỉnh của hàm trên tạo thành khoang xương chứa mắt

Cũng giống như hàm dưới, một phần của xương hàm trên bao quanh răng: xương ổ răng. Nhiều cơ cho phép vùng này cử động (cơ cắn, cơ mút, cơ nâng môi trên,...). Phần trên của hàm được chi phối bởi dây thần kinh hàm trên và các nhánh khác nhau. Các động mạch nằm ở vùng hàm trên là các nhánh của động mạch cảnh chung: động mạch hàm trên, động mạch vành trên,...

3. Xương hàm dưới giải phẫu

Xương hàm dưới bao gồm thân hàm dưới và dây thần kinh hàm dưới. Thân hàm dưới bao gồm xương nền, trên đó có xương ổ răng bao quanh răng, xương nền dày đặc và cứng. 

Xương hàm dưới rỗng, cho phép các dây thần kinh và động mạch răng hàm dưới đi qua. Các nhánh hàm dưới khớp với khớp thái dương hàm và xương thái dương. Mặt ngoài của các nhánh nối tiếp với cơ cắn, một cơ rất khỏe. Mặt trong của các nhánh là hai cơ chân bướm, giúp nâng cao và đẩy hàm dưới.

Các cơ khép hàm giúp mở và đóng hàm, bao gồm: 

• Cơ cắn gắn vào cung gò má và mặt bên của hàm dưới. Chính cơ này khiến bạn cảm thấy cứng lại khi nghiến răng.

• Cơ thái dương cố định trên xương thái dương và trên đỉnh hàm (ở cấp độ của quá trình coronoid).

• Cơ chân bướm gắn vào mặt trong của hàm dưới và đáy hộp sọ.

• Cơ cắn và cơ chân bướm cho phép cử động phức tạp nhờ chúng được chia thành nhiều bó. Ở người (và tất cả các động vật có vú), hầu hết sức mạnh của hàm được cung cấp bởi sự co lại của cơ thái dương và cơ cắn.

Hàm dưới thực hiện các chức năng chính như nhai, phát âm ngôn ngữ mạch lạc

Hàm dưới được chi phối bởi dây thần kinh hàm dưới là nhánh thứ ba của dây thần kinh sinh ba. Hai nhánh còn lại của dây thần kinh sau lần lượt là dây thần kinh hàm trên và dây thần kinh mắt. Dây thần kinh hàm dưới chia thành vô số dây thần kinh nhỏ hơn: dây thần kinh của cơ hàm móng, dây thần kinh cơ căng của khẩu cái mềm,... Các động mạch nằm ở hàm dưới là các nhánh của động mạch cảnh (động mạch lưỡi, động mạch mặt, động mạch cằm, động mạch vành dưới và trên,...). Các tĩnh mạch nằm ở hàm dưới là một phần của mạng lưới được dẫn bởi các tĩnh mạch cảnh nằm ở cổ (tĩnh mạch môi, tĩnh mạch sau hàm dưới,...).

4. Các bệnh lý về hàm là gì?

Các triệu chứng ở hàm có thể gợi lên các bệnh lý khác nhau:

• Hội chứng SADAM hoặc Costen được biểu hiện bằng cơn đau ở hàm cũng như khó mở miệng.

• Chứng nghiến răng (ban ngày hoặc ban đêm) dẫn đến nghiến răng do căng thẳng hoặc lập cập/nghiến răng trong khi ngủ.

• Viêm xương khớp thái dương hàm (TMJ) được biểu hiện bằng cơn đau có thể do tắc nghẽn cử động mở và ngậm miệng.

• Ung thư hàm thứ phát sau ung thư miệng và lan đến xương hàm (trường hợp này đại diện cho phần lớn các trường hợp ung thư hàm) hoặc ung thư nguyên phát của xương hàm (hàm dưới hoặc hàm trên) hoặc các phần sụn của hàm. Các triệu chứng không cụ thể: đau hàm, các vấn đề về răng, chảy máu trong miệng, tình trạng chung xấu đi,...

Ngoài ra, xương ổ răng dễ bị tiêu trong trường hợp mắc bệnh nha chu, mất răng, loãng xương, nhiễm trùng, u hạt răng hoặc chấn thương,… dẫn đến nguy cơ gây ra những biến đổi về thẩm mỹ, hình thái và chức năng.

Cần chữa trị tình trạng gây mất răng, tránh thay đổi về mặt thẩm mỹ

5. Chẩn đoán và điều trị bệnh lý liên quan đến hàm

• Hội chứng SADAM hoặc Costen được chẩn đoán bằng khám lâm sàng cũng như kiểm tra bổ sung: chụp toàn cảnh nha khoa hoặc thậm chí chụp MRI TMJ.

Nghiến răng được chẩn đoán bằng khám lâm sàng. Trong trường hợp bị nghiến răng, bác sĩ có thể nhận thấy tình trạng mòn răng, tăng thể tích cơ hàm, đau vùng miệng,... 

Thoái hóa khớp được chẩn đoán bằng khám lâm sàng, chụp X-quang hoặc chụp cộng hưởng từ (MRI) có thể xác nhận chẩn đoán.

Ung thư hàm được chẩn đoán bằng khám lâm sàng cũng như các xét nghiệm bổ sung: thông thường nội soi cho phép hình dung khối u và sinh thiết khoang miệng có thể được thực hiện để biết bản chất của khối u. Đánh giá mở rộng là cần thiết để tìm kiếm các vị trí khác của tế bào ung thư trong cơ thể.

Trong trường hợp bệnh lý hàm, các phương pháp điều trị khác nhau có thể được đề xuất theo chỉ định của bác sĩ:

• Thuốc giảm đau và thuốc chống viêm có thể được kê đơn để giảm đau hàm. Trong trường hợp đau dữ dội liên quan đến SADAM, có thể thực hiện tiêm truyền (tiêm corticosteroid).

• Tiêm axit hyaluronic: chúng có thể được bác sĩ thấp khớp tiêm trong trường hợp viêm xương khớp. 

• Phẫu thuật là phương pháp điều trị đầu tiên đối với ung thư hàm, khi ung thư hàm có nguồn gốc từ miệng, sụn hoặc xương. Phương pháp này bao gồm việc loại bỏ khối u và sau đó tái tạo lại xương hàm bằng cách ghép xương.

• Hóa trị là phương pháp điều trị đầu tiên đối với u lympho hoặc u tủy ảnh hưởng đến xương hàm và không cần phẫu thuật. Xạ trị hiếm khi được sử dụng cho ung thư hàm.

Trên đây là những thông tin hữu ích liên quan đến xương hàm, cụ thể là xương hàm dưới và xương hàm trên giải phẫu. Nếu bạn gặp các vấn đề về sức khỏe hoặc các triệu chứng bất thường nêu trên liên quan đến xương hàm, hãy đến Khoa Răng Hàm Mặt tại Bệnh viện Đa khoa MEDLATEC để được các bác sĩ tư vấn, thăm khám và có hướng điều trị thích hợp. Ngoài ra, bạn có thể gọi đến số tổng đài sau: 1900 56 56 56 để được các chuyên viên tư vấn và giải đáp các thắc mắc.