1. Viêm tụy cấp là gì?

Viêm tụy cấp là chứng viêm sưng và tổn thương mô tụy, thường khởi phát đột ngột, khó có thể dự đoán từ trước. Bệnh lý này làm rối loạn chức năng của tuyến tụy, bao gồm cả chức năng nội tiết và chức năng tiêu hóa, gây nên các triệu chứng bệnh tương ứng.

Triệu chứng viêm tụy cấp dễ nhầm lẫn với bệnh lý tiêu hóa khác

Cụ thể, tuyến tụy là nơi sản xuất ra dịch tụy chứa các enzyme tiêu hóa quan trọng. Nhờ các enzyme này, thức ăn mới được phân giải thành acid amin cấu trúc đơn giản, cho phép cơ thể hấp thu và sử dụng. Viêm tụy cấp thường gây giảm sản sinh enzyme này, gây rối loạn tiêu hóa. Ngoài ra, tuyến tụy cũng là cơ quan sản sinh insulin - hormone có vai trò điều chỉnh đường huyết. Viêm tụy thường dẫn tới đái tháo đường do thiếu hụt insulin.

Viêm tụy cấp tính khởi phát đột ngột, có thể gây tử vong do biến chứng bệnh. TỈ lệ mắc bệnh này đang có xu hướng tăng. Theo thống kê tại Mỹ, mỗi năm đất nước này có khoảng 50.000 - 80.000 trường hợp viêm tụy cấp xảy ra, trong đó có khoảng 20% trường hợp nặng. Bệnh viêm tụy mãn tính nặng có thể gây tử vong nếu không cấp cứu và điều trị sớm.

Cơn đau bụng do viêm tụy cấp có thể khác nhau ở mỗi bệnh nhân

Đa phần bệnh nhân viêm tụy cấp đều có triệu chứng bệnh đau bụng dữ dội vùng thượng vị và dưới xương ức - vị trí của tuyến tụy. Cơn đau có thể lan ra sau lưng, ít gặp hơn nếu đau ở vùng bụng dưới. Nếu nguyên nhân do sỏi mật làm tắc đường mật, cơn đau dữ dội, đột ngột và kéo dài khoảng vài phút. 

Nếu viêm tuyến tụy do nghiện rượu, bệnh có tính chất xâm nhập, kéo dài vài ngày và ngày càng nghiêm trọng hơn. Ngoài ra, cơn đau thường tăng lên khi ho và hít thở sâu. Để giảm đau, bệnh nhân có xu hướng ngồi thẳng, hơi nghiêng về phía trước.

Viêm tụy cấp tính khởi phát thường khiến bệnh nhân buồn nôn và nôn nhiều. Nhìn chung triệu chứng ở mỗi bệnh nhân là khác nhau, không phải triệu chứng nhẹ và âm thầm cho thấy bệnh nhẹ không đáng lo ngại. Triệu chứng mờ nhạt càng khiến người bệnh chủ quan, khiến bệnh tiến triển nguy hiểm.

Ngoài đau bụng, người bệnh còn có dấu hiệu sau:

• Nhiệt độ cơ thể tăng, thường sau khi viêm tụy cấp tái phát vài giờ.

• Cao hoặc thấp huyết áp, do huyết áp không ổn định nên người bệnh thường bị choáng váng khi đột ngột đứng dậy.

• Kết mạc có màu vàng.

• Ý thức mơ hồ, đôi khi mất ý thức hoàn toàn.

2. Những nguyên nhân nào gây ra viêm tụy cấp

Có rất nhiều nguyên nhân có thể dẫn tới viêm tụy cấp khởi phát, nguyên nhân chủ yếu do thói quen sinh hoạt, ăn uống thiếu lành mạnh hoặc do bệnh lý khác tiến triển. Cụ thể, dưới đây là nhóm nguyên nhân thường gặp gây viêm tụy cấp:

Sỏi tụy và sỏi mật có thể gây tắc dịch mật và dẫn đến viêm tụy

2.1. Sỏi mật, sỏi tụy

Sỏi hình thành là sự tích tụ của enzyme, dịch cùng các chất cặn bã chưa được kịp thời thải bỏ. Đây cũng là nguyên nhân phổ biến dẫn đến viêm tụy cấp, đặc biệt tiến triển bệnh thường nhanh, nguy hiểm khiến bệnh nhân cần nhập viện cấp cứu.

Tỷ lệ nữ giới bị sỏi mật tiến triển thành viêm tụy cấp cao hơn gấp 1,5 lần so với nam giới. Thường khi sỏi bị kẹt ở ống tụy, cụ thể là cơ vòng Oddi khiến dòng chảy của dịch tủy bị cản trở. Sự tắc nghẽn này xảy ra sẽ gây tổn thương, sưng viêm tụy và khởi phát chứng viêm tụy cấp. 

Nếu do nguyên nhân này, bệnh nhân cần được điều trị để giải phóng tắc nghẽn, tránh bệnh tái phát.

2.2. Lạm dụng rượu

Nạp vào cơ thể lượng rượu vừa đủ, khuyến cáo với nữ giới là 1 ly/ngày và với nam giới là 2 ly/ngày sẽ hỗ trợ tiêu hóa tốt hơn. Tuy nhiên nếu lạm dụng rượu trong nhiều năm, cồn sẽ là nguyên nhân gây nhiều bệnh lý trong đó có viêm tụy cấp. 

 Lạm dụng rượu dễ gây viêm tụy

2.3. Bệnh lý hoặc tổn thương khác

Tuyến tụy có thể bị tổn thương do chấn thương bầm dập hoặc xuyên thấu, tổn thương sau nội soi và phẫu thuật, bệnh lý liên quan như ung thư tụy, ghép thận,… dẫn đến viêm nhiễm nghiêm trọng. Nếu do nguyên nhân này, nếu không điều trị triệt để thì bệnh sẽ tái phát nhiều lần khi tổn thương gây viêm liên tục, kéo dài.

2.4. Thuốc hoặc virus

Một số thuốc điều trị có tác dụng phụ làm kích thích tuyến tụy gây viêm tụy. Tuy nhiên đa phần trường hợp này không nguy hiểm, khi ngưng sử dụng thuốc hoặc dùng thuốc khác thay thế, tình trạng viêm sẽ tiến triển tốt hơn. Tuy nhiên cần cẩn thận nếu phải dùng thuốc kéo dài, tụy bị tổn thương và viêm tái phát nhiều lần có thể dẫn tới viêm tụy mạn tính.

Một số trường hợp viêm tụy cấp do virus, song bệnh thường chỉ xảy ra trong thời gian ngắn.

Nhiều bệnh nhân viêm tụy cấp không tìm được nguyên nhân, trong đó có thể hiếm gặp và viêm tụy tự miễn do rối loạn hoạt động của hệ miễn dịch. Việc này gây khó khăn cho điều trị và phòng ngừa tái phát.

3. Viêm tụy cấp có nguy hiểm không?

Không phải tất cả trường hợp viêm tụy cấp đều nguy hiểm đến tính mạng, mức độ nguy hiểm còn phụ thuộc vào thể bệnh, tình trạng sức khỏe của người bệnh. 

Nhiều bệnh nhân viêm tụy cấp nhẹ không nhận thấy triệu chứng bất thường nếu không chú ý. Tỉ lệ tử vong do viêm tụy cấp nhẹ chỉ khoảng <5%, song bệnh hoàn toàn có thể tiến triển thành tổn thương nặng và xuất huyết. Nếu viêm lan rộng ngoài tuyến tụy, đặc biệt có xuất huyết tỷ lệ tử vong lên tới 10 - 50%.

Nguyên nhân gây tử vong do viêm tụy cấp thường do biến chứng suy hô hấp, suy tim hoặc suy thận. Biến chứng xuất huyết, vỡ nang giả tụy hoặc nhiễm trùng huyết thường gây tử vong sau tuần đầu tiên. Trong chẩn đoán mức độ bệnh, chụp CT Scan có vai trò quan trọng. Nếu CT Scan thấy tụy chỉ bị phù nề nhẹ, tiên lượng bệnh tốt. Ngược lại thấy vùng lớn của tụy bị phá hủy, tiên lượng bệnh rất xấu.