1. Phân biệt rắn độc và rắn không độc cắn

Khó để phân biệt rắn độc và rắn không độc. Tuy nhiên, có thể nhận diện một số loài rắn độc phổ biến dựa trên những đặc điểm bên ngoài như:

• Rắn hổ mang: Thường phát ra âm thanh đặc trưng khi bị đe dọa;
• Rắn cạp nong: Thân có các khoang màu vàng và đen xen kẽ;
• Rắn cạp nia: Thân có các khoang màu trắng và đen rõ rệt;
• Họ rắn lục: Đầu to, bè rộng, hình tam giác hoặc hình thoi.

Cần phân biệt rõ rắn độc và rắn không độc cắn

Ngoài ra, đặc điểm nhận biết rõ ràng nhất của rắn độc nằm ở hàm răng. Rắn độc có hai chiếc nanh lớn ở hàm trên, nên khi cắn thường để lại hai dấu chấm nhỏ tại vết cắn - dấu hiệu đặc trưng của nanh độc. Trong khi đó, rắn không độc không có nanh, chỉ có nhiều răng nhỏ đều nhau, để lại vết cắn hình vòng cung với nhiều dấu răng li ti.

Nanh của rắn độc hoạt động giống như kim tiêm, có thể tiêm nọc vào cơ hoặc dưới da khi cắn. Một số loài như rắn hổ mang còn có khả năng phun nọc từ khoảng cách xa, gây tổn thương mắt và thậm chí dẫn đến nhiễm độc toàn thân. Với các loài thuộc họ rắn hổ như hổ mang bành, hổ mang chúa, nanh độc sắc và nhọn, thường để lại dấu vết rõ ràng trên da tại vùng bị cắn.

2. Cách sơ cứu khi bị rắn cắn

Sơ cứu bị rắn cắn cần được tiến hành ngay sau khi bị rắn cắn, tiến hành trước khi vận chuyển bệnh nhân đến bệnh viện. Dưới đây là cách sơ cứu khi bị rắn cắn

Các bước sơ cứu nên làm

• Ghi nhớ hoặc chụp ảnh đặc điểm rắn (màu sắc, kích thước, hình dạng đầu, cách tấn công). Nếu có thể, chụp ảnh hoặc mang theo rắn đã bị giết đến cơ sở y tế để hỗ trợ chẩn đoán và điều trị;
• Giữ bình tĩnh và trấn an nạn nhân, không để họ tự đi lại. Bất động chân hoặc tay bị cắn bằng nẹp để hạn chế vận động, giảm nguy cơ nọc độc lan nhanh;
• Trong trường hợp bị rắn biển hoặc một số loài rắn hổ có nọc độc thần kinh cắn, cần băng ép bất động chi bị cắn. Dùng băng chun, băng vải, khăn hoặc quần áo quấn từ ngọn chi lên gốc chi, băng vừa phải để ép tĩnh mạch và hệ bạch huyết nhưng không làm tắc động mạch (không siết quá chặt). Tuyệt đối không dùng garo vì có thể gây hoại tử. Với các loài rắn độc phổ biến tại Việt Nam như rắn hổ mang, rắn cạp nong, cạp nia… không khuyến cáo băng ép. Thay vào đó cần bất động chi bị cắn bằng nẹp cứng và đưa nạn nhân đến cơ sở y tế nhanh nhất có thể;
• Nếu bị rắn lục cắn và có chảy máu nhiều, có thể băng nhẹ tại chỗ vết thương để hạn chế chảy máu. Tuyệt đối không băng ép chặt hoặc garo, vì vừa không kiểm soát được rối loạn đông máu toàn thân, vừa làm tăng nguy cơ hoại tử chi. Biện pháp quan trọng nhất vẫn là bất động chi và nhanh chóng đưa nạn nhân đến cơ sở y tế;
• Nếu nạn nhân khó thở, cần tiến hành hô hấp nhân tạo. Nếu nạn nhân có dấu hiệu ngừng tuần hoàn thì tiến hành hồi sinh tổng hợp ngay tại chỗ và chờ nhân viên y tế đến;
• Khi vận chuyển, giữ chi bị cắn ở vị trí thấp hơn tim để làm chậm tốc độ nọc độc lan vào hệ tuần hoàn trung tâm. Đưa nạn nhân đến cơ sở y tế càng sớm càng tốt;
• Dù là rắn lành hay rắn độc, nạn nhân vẫn cần được theo dõi và xử trí tại bệnh viện ít nhất 12 giờ đầu. Nếu sau 24 giờ, hiệu quả điều trị giảm rõ rệt và có thể không còn tác dụng.

Người dân cần lưu ý rõ các bước sơ cứu khi bị rắn cắn

Những điều không nên làm khi sơ cứu khi bị rắn cắn

• Không được băng garo khi bị rắn cắn, vì việc cột chặt có thể khiến máu không lưu thông đến vùng đó, gây hoại tử nghiêm trọng. Khi tháo garo, lượng nọc độc bị dồn lại sẽ ùa nhanh về tim, dễ khiến nạn nhân rơi vào tình trạng sốc và có thể tử vong ngay lập tức;
• Tuyệt đối không trích, rạch, châm hoặc chọc vào vết cắn. Những biện pháp này không những không loại bỏ được nọc độc mà còn gây tổn thương mạch máu, dây thần kinh, làm tăng nguy cơ nhiễm trùng và đẩy nhanh quá trình nọc độc lan vào cơ thể. Việc hút nọc độc cũng hoàn toàn vô ích, vì nọc rắn bám rất chặt;
• Không chườm đá lên vết cắn. Bên cạnh đó, tuyệt đối không tự ý sử dụng các bài thuốc dân gian, thuốc cổ truyền hay các mẹo chữa không rõ nguồn gốc. Đắp thuốc có thể làm nhiễm trùng nặng hơn, uống thuốc có thể gây ngộ độc, và quan trọng nhất là làm chậm trễ quá trình đưa nạn nhân đến cơ sở y tế để được điều trị bằng huyết thanh kháng nọc kịp thời;
• Ngoài ra, không nên liều lĩnh bắt hoặc giết rắn trong lúc hỗ trợ sơ cứu. Nếu rắn đã chết hoặc đã bắt được, có thể mang theo để bác sĩ nhận dạng. Trong trường hợp không thể mang rắn đến bệnh viện, các cơ sở y tế tuyến lớn vẫn có phương pháp định danh loài rắn bằng các xét nghiệm nhanh hoặc dựa trên dấu hiệu lâm sàng khi thăm khám.

3. Làm thế nào để đề phòng rắn cắn?

Để hạn chế tối đa nguy cơ bị rắn cắn, bạn có thể áp dụng những biện pháp phòng ngừa sau:

• Nắm rõ các loài rắn thường xuất hiện quanh nơi sinh sống, tập tính, khu vực ẩn nấp để chủ động đề phòng;
• Mang ủng, giày cao cổ, quần dài khi đi trong bụi rậm, đồng ruộng hoặc rừng, đặc biệt vào ban đêm. Nếu đi trong rừng hoặc nơi nhiều cây cỏ rậm rạp, nên đội thêm mũ rộng vành để bảo vệ đầu;

Trang bị đầy đủ vật dụng cần thiết khi đi trong rừng, bụi rậm

• Tránh xa rắn càng xa càng tốt vì đầu rắn đã chết vẫn có thể cắn người. Không bắt rắn, đuổi hoặc dồn ép rắn;
• Tránh để rắn trú ngụ gần nhà bằng cách dọn dẹp đống gạch vụn, rác thải, đống củi hay các nơi ẩm thấp. Hạn chế nuôi gia súc, gia cầm gần nhà - những nơi dễ thu hút rắn;
• Cẩn trọng khi đi biển hoặc đánh bắt thủy sản. Không bắt rắn mắc trong lưới, dây câu hoặc chủ động tiếp xúc với rắn biển;
• Dùng đèn pin khi đi lại trong đêm hoặc khu vực tối để kịp phát hiện rắn;
• Với những người làm nghề nuôi rắn hoặc tiếp xúc với rắn độc, cần sử dụng đầy đủ đồ bảo hộ chuyên dụng.

Hiểu và áp dụng đúng cách sơ cứu khi bị rắn cắn có thể giúp giảm nguy cơ lan truyền độc tố và tăng cơ hội cứu sống nạn nhân. Tuy nhiên, sơ cứu chỉ là bước tạm thời, quan trọng nhất vẫn là đưa người bị rắn cắn đến cơ sở y tế càng sớm càng tốt. Với đội ngũ bác sĩ cấp cứu - chống độc giàu kinh nghiệm và hệ thống xét nghiệm hiện đại, MEDLATEC luôn sẵn sàng hỗ trợ xử trí nhanh, chính xác và an toàn trong mọi tình huống khẩn cấp. Hãy liên hệ ngay MEDLATEC qua Tổng đài 1900 56 56 56 để được thăm khám và điều trị kịp thời, bảo vệ sức khỏe và tính mạng cho bạn và người thân.