Máu cuống rốn - Của để dành

Nếu các tế bào gốc từ dây rốn của đứa trẻ được cất giữ, sau này khi cần tế bào gốc để chữa bệnh thì đây sẽ là các tế bào gốc phù hợp nhất, vì chúng là các tế bào của chính cơ thể nên khi dùng để điều trị thì cơ thể sẽ không sinh ra phản ứng miễn dịch thải bỏ các tế bào này. Kết quả là nếu được điều trị bằng tế bào gốc của chính mình thì đứa trẻ sẽ không phải dùng các thuốc ức chế miễn dịch để duy trì tế bào ghép.

Hơn thế nữa nếu gia đình có người mắc bệnh cần tế bào gốc để điều trị thì khả năng phù hợp giữa người bị bệnh và mẫu tế bào của đứa trẻ sẽ cao hơn so với mẫu tế bào lấy của người không cùng huyết thống. Có ba nguồn tế bào gốc: tủy xương, máu ngoại vi và máu cuống-dây rốn. Tuy nhiên, do vấn đề tế bào gốc tủy xương và máu ngoại vi khá phức tạp, giá thành cao, lại không ghép được trên người khác gien nên được ưu tiên máu cuống rốn.

Muốn lưu trữ máu cuống rốn - phải làm gì?

Theo ông Trần Ngọc Quế, Phó Giám đốc Trung tâm tế bào gốc - Viện Huyết học truyền máu Trung ương - cho biết tại bệnh viện này, chi phí để lưu máu cuống rốn trong ngân hàng tế bào gốc là khoảng 25 triệu đồng/mẫu trong năm đầu tiên. Những năm sau đó, chi phí lưu trữ trung bình khoảng 2,2 triệu đồng/mẫu và việc lưu trữ sẽ kéo dài trong suốt 18 năm. Việc lấy máu cuống rốn chỉ được giới hạn trong 10 phút đầu tiên kể từ lúc em bé chào đời.

Quy trình lưu trữ máu cuống rốn trải qua rất nhiều công đoạn và khá phức tạp về mặt kỹ thuật, phân tích. Người có nhu cầu lưu trữ máu cuống rốn cho con phải đến đăng ký, kiểm tra một số bệnh và làm một số xét nghiệm, nếu đủ điều kiện mới đăng ký và nộp chi phí ban đầu. Hiện nay, ngân hàng tế bào gốc tại Viện Huyết học truyền máu Trung ương đã được lập nhưng việc lưu trữ máu cuống rốn như trên vẫn chủ yếu ở dạng dịch vụ, đáp ứng nhu cầu của những gia đình có điều kiện kinh tế.

Tế bào gốc và ứng dụng trong y khoa

Máu cuống rốn là máu có trong nhau thai và dây rốn, có chứa nhiều tế bào gốc tạo máu, sản sinh ra hồng cầu, bạch cầu, tiểu cầu... Vì vậy, nó giúp ích cho việc điều trị những bệnh về máu như: bệnh bạch cầu, các bệnh thuộc về chức năng miễn dịch, bệnh di truyền bẩm sinh của hệ thống tạo máu. Ngoài ra máu cuống rốn đặc biệt giúp ích trong việc chữa trị các bệnh nhi khoa.

Trên thế giới, từ cuối những năm 1980, con người đã ứng dụng tế bào gốc cuống rốn để điều trị nhiều bệnh lý thiếu máu và bệnh lý ác tính của cơ quan tạo máu như thiếu máu bất sản, thiếu máu hồng cầu liềm, ung thư máu… Ngoài ra, tế bào gốc máu cuống rốn còn được nghiên cứu ứng dụng điều trị bỏng, tiểu đường, teo cơ, liệt tuỷ, tai biến mạch máu não, nhồi máu cơ tim, Alzheimer, Parkinson, thậm chí trong tương lai dùng để chống nhăn, chống lão hoá.

Tế bào gốc máu cuống rốn được xem là bảo hiểm sinh học cho đứa trẻ. Bởi một đứa trẻ khi sinh ra và lớn lên không thể biết sẽ mắc những bệnh gì. Nếu chẳng may trẻ mắc bệnh có thể do bệnh lý, do di truyền hay tác động bởi môi trường, đặc biệt là các bệnh ác tính liên quan đến máu, hệ miễn dịch… thì tế bào gốc của chính đứa trẻ sẽ cứu các em. Ngoài ra, những người thân trong gia đình hoặc người khác khi bị những bệnh này đều có thể dùng tế bào gốc của đứa trẻ để cứu họ nhưng phải có HLA phù hợp (tỉ lệ 1/10.000).

Tại Viện Huyết học truyền máu Trung ương, việc ghép tế bào gốc từ nguồn máu ngoại vi từ anh chị em ruột cùng huyết thống và truyền trả lại cho bệnh nhân, ứng dụng cho 1 số nhóm bệnh huyết học lành tính như suy tủy xương, 1 số bệnh trong nhóm ác tính như rối loạn sinh tủy… Hiệu quả chữa bệnh đối với phương pháp ghép tự thân là 70%, phương pháp ghép đồng loại là 60-70%. Xác suất phù hợp từ anh chị em ruột chỉ từ 25-30%. 

Theo thống kê, từ năm 2006, Viện Huyết học truyền máu Trung ương bắt đầu ghép tế bào gốc tự thân, đến nay (5-2013) có 48 ca ghép tự thân và 25 ca ghép đồng loại từ 2008 đến nay. Ngoài 60-70% thành công, 30-40% còn lại có thể tử vong do liên quan đến biến chứng sau ghép, có thể ghép nhưng không đạt được. Tuy nhiên, có những nhóm bệnh nếu không ghép thì không có cách nào khác, như bệnh suy tủy xương chẳng hạn, bệnh nhân suốt ngày phải ra vào truyền máu truyền tiểu cầu, cuộc sống phụ thuộc vào bệnh viện. Nhưng nếu ghép thành công, đến 70% thì coi như được trở về cuộc sống bình thường. 

Các trung tâm tế bào gốc trên thế giới thành lập cách đây đã 30 năm. Ở Việt Nam, cách đây 10 năm, cũng đã thành lập trung tâm máu cuống rốn đầu tiên ở Bệnh viện Huyết học Truyền máu TP Hồ Chí Minh. Ngoài ra hiện nay còn có Ngân hàng tế bào gốc MekoStem tại TPHCM và Bệnh viện Huyết học và Truyền máu Trung ương, Bệnh viện Nhi Trung ương tại Hà Nội… nhận lưu giữ nguồn tế bào gốc từ máu cuống rốn.

Tế bào gốc dịch vụ thường sử dụng cho chính trẻ có cha mẹ gửi, còn mẫu hiến để sử dụng cho cộng đồng. Nhiều nước có ngân hàng mẫu công để phục vụ cộng đồng. Tuy nhiên ở nước ta, rất nhiều người sẵn sàng cho mẫu nhưng thiếu kinh phí cho việc thu nhập, xử lý ban đầu. Do đó, rất cần được Nhà nước, các tổ chức quan tâm đầu tư. Vấn đề tế bào gốc cần là một chiến lược của quốc gia.