1. Các yếu tố có thể thay đổi được

Các nhà khoa học chia các yếu tố có thể thay đổi được này thành 3 nhóm chính sau đây:
 

- Nhóm các tác nhân hóa học:
 

Thuốc lá

Người hút thuốc có nguy cơ mắc và chết do ung thư phổi và thanh quản cao gấp 10 đến 30 lần so với người không tiếp xúc với khói thuốc. Hút thuốc ở người tuổi càng trẻ, thời gian hút càng dài, số lượng hút trong một ngày càng nhiều thì càng có nguy cơ cao.
 

Ở Việt Nam, hút thuốc lào, ăn trầu thuốc cũng là yếu tố nguy cơ cao gây ung thư phổi và khoang miệng. Nếu người hút thuốc có kèm theo nghiện rượu thì nguy cơ mắc càng cao hơn nữa.
 

Người đang hút thuốc mà bỏ hút thì nguy cơ gây bệnh sẽ giảm dần theo thời gian. Sau 5 năm ngừng hút thì nguy cơ bị ung thư phổi giảm 50%, sau 10 năm ngừng hút thì nguy cơ còn không đáng kể, gần như người không hút. Những người không hút nhưng sống cùng với người hút thuốc thì cũng có nguy cơ mắc các loại bệnh liên quan đến hút thuốc lá như bệnh tim mạch, hô hấp và ung thư như chính người hút, nhất là đối với phụ nữ và trẻ em. 
 

Chế độ ăn uống không hợp lý và ô nhiễm thực phẩm

Chế độ ăn nhiều mỡ động vật, ít chất xơ làm tăng nguy cơ mắc ung thư đại-trực tràng và ung thư vú. Ngược lại, chế độ ăn ít chất béo, nhiều rau, hoa quả và các ngũ cốc dạng nguyên hạt, có thể làm giảm nguy cơ mắc.
 

Các chất bảo quản, chất nhuộm màu thực phẩm có nguồn gốc hóa học, các chất trung gian chuyển hóa và sinh ra từ thực phẩm bị nấm  mốc, lên men là nguyên nhân gây ra nhiều loại ung thư đường tiêu hóa như: dạ dày, gan, đại tràng… Ước tính yếu tố này gây ra đến 35% trong tổng số các loại ung thư.
 

Thịt hun khói, cá muối, các loại mắm và dưa muối, cà muối, nhất là dưa khú có nhiều muối nitrat, nitrit và nitrosamine..., các chất gây ung thư thực quản và dạ dày. 
 

Ô nhiễm môi trường

Ở nước ta, thuốc trừ sâu diệt cỏ dùng phổ biến trong nông nghiệp là yếu tố nguy cơ gây ung thư vú và một số loại ung thư khác. Bên cạnh đó, hậu quả của chất độc màu da cam (dioxin) đã để lại hậu quả nặng nề không chỉ gây nên các dị tật bẩm sinh mà còn là yếu tố nguy cơ tiềm ẩn gây ung thư. Các nhà khoa học Mỹ đã nghiên cứu và kết luận dioxin làm tăng tỷ lệ ung thư gan, máu, hạch, phần mềm ở các cựu chiến binh Mỹ đã tham gia tại những vùng rải chất độc hóa học trong chiến tranh ở miền Nam- Việt Nam.
 

Một tác nhân gây bệnh nữa là các hóa chất sử dụng trong công nghiệp. Ước tính nhóm nguyên nhân này gây ra khoảng 2-8% trong tổng số các loại ung thư. Chẳng hạn, ung thư bàng quang ở những người thợ nhuộm có tiếp xúc với chất aniline trong phẩm nhuộm, ung thư phổi ở những công nhân khai thác mỏ amiăng, làm việc ở nơi có tiếp xúc với thạch tín…
 

- Nhóm các tác nhân vật lý:
 

Bức xạ ion hóa

Bức xạ ion hóa như tia Rơnghen, phát ra từ máy chiếu chụp X-quang, các chất phóng xạ dùng trong y học và một số ngành khoa học, có khả năng gây tổn thương gene và sự phát triển tế bào. Loại nguyên nhân này chiếm 3% trong số các trường hợp ung thư.
 

Chẳng hạn ung thư da và máu gặp ở một số người làm nghề có tiếp xúc nhiều với tia X. Tác động của tia phóng xạ gây ung thư phụ thuộc vào một số đặc điểm của tiếp xúc như: tuổi- tuổi càng nhỏ (nhất là khi còn là bào thai) thì mối nguy hiểm càng tăng cao, liều lượng...
 

Tia cực tím 

Tia cực tím có trong ánh sáng mặt trời cũng là tác nhân gây ung thư da. Vì thế, không nên tắm nắng dưới nắng hè gay gắt có nhiều tia cực tím và tắm nắng quá nhiều.
 

- Nhiễm virus, vi khuẩn:
 

Một số virus, vi khuẩn có thể gây ung thư. Chẳng hạn, virus viêm gan B là nguyên nhân gây ung thư gan nguyên phát. Virus gây u nhú (HPV) là nguyên nhân gây đến 70% ung thư tử cung ở phụ nữ. Virus này lây truyền qua đường tình dục. Bệnh có tỷ lệ mắc cao ở những phụ nữ có quan hệ tình dục sớm, đẻ nhiều hoặc có nhiều bạn tình.
 

Vi khuẩn Helicobacter Pylory (HP) có vai trò quan trọng trong gây viêm loét dạ dày-tá tràng và UT dạ dày. Đây cũng là một loại UT khá phổ biến ở Việt Nam và một số nước châu Á.
 

2. Các yếu tố không thay đổi được

- Tuổi
 

Tuy một số loại ung thư hay mắc ở trẻ nhiều hơn (như ung thư võng mạc mắt, ung thư máu..., có thể do di truyền hoặc bị tổn thương gene từ lúc bào thai, nhưng nhìn chung đa phần ung thư hay gặp ở người lớn tuổi. Rất nhiều loại có tỷ lệ mắc tăng nhanh sau lứa tuổi 40 và đỉnh điểm là sau 60. Lý do là càng nhiều tuổi, thời gian tiếp xúc, tích lũy các yếu tố nguy cơ càng nhiều, tế bào sinh sôi nhiều lần càng dễ có sai sót gene khi phân chia. Hơn nữa, sức đề kháng của cơ thể chống lại bệnh tật càng giảm. 
 

- Giới
 

Nam giới hay mắc ung thư tuyến tiền liệt, dương vật, tinh hoàn; nữ hay mắc ung thư vú, cổ tử cung, buồng trứng, âm hộ, đó là những bộ phận sinh dục đặc trưng mỗi giới. Hoạt động nội tiết của mỗi giới cũng ảnh hưởng đến mắc các loại ung thư khác nhau.
 

- Gene di truyền
 

Con người có đến hơn 40 gene sinh ung thư và các gene ức chế ung thư. Một số có thể di truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Khi các gene đó bị tổn thương bất thường người đó dễ mắc một loại ung thư nào đó.
 

 Các biện pháp phòng bệnh:

Nếu tránh hoặc giảm thiểu tiếp xúc với các tác nhân sinh ung thư trên, có thể phòng được nhiều loại ung thư. 
 

- Không hút thuốc lá, thuốc lào và hít phải khói thuốc, để phòng ung thư phổi, nhiều loại ung thư đường hô hấp, tiêu hoá không chỉ cho bản thân người hút mà cho nhiều người xung quanh.
 

- Dinh dưỡng hợp lý, ăn nhiều rau xanh, hoa quả tươi, hạn chế ăn mỡ động vật, đồ   ăn rán (chiên) quá cháy, không ăn thực phẩm mốc, bị ô nhiễm thuốc trừ sâu, thuốc tăng trọng, phẩm màu, hoá chất bảo quản... để phòng ung thư đường tiêu hoá, vú, tuyến tiền liệt...
 

- Hạn chế sử dụng rượu bia phòng ung thư gan.
 

- Sinh đẻ kế hoạch và tình dục an toàn phòng ung thư cổ tử cung.
 

- Tiêm văcxin phòng viêm gan B phòng ung thư gan, văcxin HPV phòng ung thư cổ tử cung. 
 

- Tránh tia nắng gắt khi lao động ngoài trời, khi đi tắm biển phòng ung thư da. 
 

- Thực hiện tốt các biện pháp an toàn lao động, phòng bệnh ung thư nghề nghiệp do môi trường độc hại như: an toàn phóng xạ, bụi phổi amiang, ô nhiễm hoá chất...
 

- Luyện tập thể dục thể thao, tăng cường sức đề kháng, tăng cường hệ miễn dịch để cơ thể có khả năng chủ động phòng chống ung thư và nhiều bệnh tật khác.