1. Axit béo và vai trò của nó đối với cơ thể

1.1. Các loại axit béo thiết yếu

Axit béo là axit hữu cơ, được cấu tạo từ sự kết hợp của chuỗi hidrocacbon và gốc cacboxyl (-COOH). Nói cụ thể hơn thì nó là một trong những phân tử của các chuỗi dài axit béo carboxylic ở trong chất béo, màng tế bào và dầu ăn với vai trò là một thành phần của glycolipid và phospholipid. 

Axit béo thiết yếu là thành phần quan trọng để duy trì hoạt động của cơ thể

Thường thì các loại axit béo tồn tại trong tự nhiên sẽ có chuỗi cacbon mang số lượng phân tử cacbon chẵn, dài 12 - 28. Cũng tùy thuộc cấu trúc của chuỗi cacbon mà chúng được chia thành axit béo bão hòa và axit béo không bão hòa.

1.2. Vai trò của axit béo đối với cơ thể

- Axit béo bão hòa

Đây là loại axit có trong các loại dầu thực vật, chất béo động vật. Axit béo bão hòa là nguồn năng lượng quan trọng đối với cơ thể nên khi hấp thu quá ít hay quá nhiều lượng axit này đều sẽ làm tăng nguy cơ bị các bệnh có liên quan đến lối sống. Cụ thể như:

+ Hấp thụ quá ít axit béo bão hòa thì rất dễ tăng nguy cơ xuất huyết não. 

+ Hấp thụ quá nhiều axit béo bão hòa dễ bị bệnh động mạch vành, tiểu đường, béo phì.

- Axit béo không bão hòa

Loại axit này cơ thể không có khả năng tự tổng hợp được mà cần phải hấp thụ từ thực phẩm. Nó chủ yếu có trong cá và dầu thực vật. Loại axit béo không bão hòa đa dạng n-6 chỉ cần phải hấp thu với lượng vừa phải, nếu hấp thu quá nhiều dễ gây tình trạng viêm như dị ứng. Axit béo không bão hòa đa dạng n-3 nếu bị thiếu dễ gây viêm da, nó cũng giúp ngăn ngừa các bệnh liên quan đến lối sống như: xơ vữa động mạch, rối loạn nhịp tim,...

2. Dấu hiệu thiếu axit béo và phương pháp phòng ngừa

2.1. Đối tượng có nguy cơ thiếu axit béo thiết yếu

Nguy cơ thiếu axit béo thiết yếu xảy ra khi có tình trạng suy giảm lượng chất béo tiêu hóa, tiêu thụ, hấp thụ, chuyển hóa. Các nghiên cứu dựa trên biện pháp sinh hóa của thiếu axit béo thiết yếu đã phát hiện ra rằng bệnh nhân bị rối loạn tiêu hóa có mức axit béo thấp hơn đáng kể và có bằng chứng sinh hóa cho thấy thiếu axit béo thiết yếu.

Rối loạn tiêu hóa làm tăng nguy cơ thiếu axit béo thiết yếu

Vì thế những người bị rối loạn tiêu hóa được xem là có nguy cơ với tình trạng thiếu loại axit này. Sở dĩ nói như vậy là bởi ở họ có khả năng ruột non bị bệnh làm ngăn cản sự hấp thụ chất béo hoặc suy giảm bài tiết enzym tuyến tụy.

2.2. Những dấu hiệu cho thấy thiếu axit béo thiết yếu

Người bị thiếu axit béo thiết yếu có thể bị thiếu hụt cả về sinh hóa và thể chất. Lúc này, da sẽ là nơi biểu hiện thực thể đầy đủ nhất của tình trạng thiếu axit béo thiết yếu, cụ thể với các dấu hiệu sau:

- Da có sự thiếu hụt nhiều thành phần dinh dưỡng như: vitamin B, C, kẽm và các axit béo thiết yếu.

- Da phát ban khô, có nhiều vảy.

- Tiêu chảy mãn tính.

Ngoài ra, cũng vì bị thiếu axit béo thiết yếu nên người bệnh thường cảm thấy đói ngay sau khi vừa mới ăn xong một bữa no, dễ thấy lạnh da vì lớp mỡ bên ngoài cơ thể không đủ để bảo vệ da.

2.3. Biện pháp phòng ngừa để không bị thiếu axit béo thiết yếu

Để ngăn ngừa tình trạng thiếu axit béo thiết yếu thì trước tiên cơ thể cần phải được cung cấp đầy đủ chất béo, trong đó: 10% tổng năng lượng cung cấp cho cơ thể nên là chất béo không bão hòa đa, 2 - 4% calo nên lấy từ axit linoleic. Bên cạnh đó, mỗi chúng ta cần xây dựng cho mình một chế độ dinh dưỡng phù hợp.

Chế độ ăn cung cấp đầy đủ chất béo cho cơ thể sẽ giúp ngăn ngừa tình trạng thiếu axit béo thiết yếu

Riêng những bệnh nhân phải cung cấp dinh dưỡng cho cơ thể qua đường tĩnh mạch với nhũ tương lipid dạng truyền tiêu chuẩn thì mỗi tuần cần 100g lượng chất béo tối thiểu dựa trên đậu nành để ngăn ngừa thiếu axit béo thiết yếu. Bác sĩ cần cân nhắc tính toán sao cho lượng axit linoleic truyền vào đảm bảo cung cấp đủ axit linoleic cho người bệnh.

Ngoài ra, hiệu quả tác dụng của các axit béo khác nhau cũng cần được cân bằng để duy trì và tăng cường sức khỏe cho cơ thể. Muốn vậy, mỗi người cần xem xét tổng lượng lipid hấp thụ cho phù hợp, nên ăn cá 1 lần/ngày, dùng dầu thực vật để nấu ăn và tốt nhất không nên dùng quá nhiều sữa, chế phẩm từ sữa và thịt vì chúng chứa nhiều axit béo bão hòa.

Bệnh nhân đang được cung cấp dinh dưỡng qua đường tĩnh mạch cần được theo dõi tiêu chuẩn dinh dưỡng hết sức cẩn thận sau 3 - 4 tháng. Những bệnh nhân có nguy cơ bị thiếu hụt axit béo thiết yếu cũng cần được bác sĩ theo dõi các dấu hiệu thực thể của sự thiếu hụt để nhanh chóng đánh giá sinh hóa và có biện pháp khắc phục. 

Những bệnh nhân đang cần hạn chế chất béo kéo dài cần được khám sức khỏe hết sức cẩn thận để đánh giá các dấu hiệu thiếu axit béo thiết yếu. Trước tiên cần kiểm tra tỷ lệ triene nếu bệnh nhân bị suy dinh dưỡng hay nghi ngờ thiếu axit béo thiết yếu. Trường hợp không có lo ngại nguy cơ thiếu axit béo thiết yếu trong lần đánh giá lâm sàng ban đầu thì cần kiểm tra tỷ lệ triene sau khi đã hạn chế chất béo cực độ trong vòng bốn tuần.

Nhìn chung, các bệnh nhân thuộc nhóm có nguy cơ cần phải được theo dõi chặt chẽ các triệu chứng thiếu axit béo thiết yếu vì thường thì ở họ, các thay đổi sinh hóa cho thấy thiếu axit béo thiết yếu thường xảy ra trước khi xuất hiện các dấu hiệu và triệu chứng lâm sàng.

Những chia sẻ trên đây hy vọng đã giúp bạn đọc hiểu hơn về vai trò của axit béo đối với cơ thể để chủ động phòng ngừa không xảy ra tình trạng thiếu axit béo thiết yếu. Mọi băn khoăn khác có liên quan đến chủ đề này, bạn đọc có thể liên hệ tổng đài 1900 56 56 56 để có được những thông tin chính xác từ được chuyên viên y tế của Bệnh viện Đa khoa MEDLATEC.