1. Đặc điểm hình thái và khu vực phân bố của xáo tam phân

Danh pháp khoa học của xáo tam phân là Paramignya Trimera. Loại dược liệu này có thể dễ dàng phân biệt thông qua đặc điểm hình thái. 

1.1. Đặc điểm hình thái

Xáo tam phân từ lâu được sử dụng phổ biến trong Đông y. Người ta chủ yếu dùng rễ của xáo tam phân để điều chế thành các bài thuốc. Dưới đây là phần phân tích một vài đặc điểm cơ bản của loài thực vật này. 

• Thân cây: Đạt chiều cao trung bình khoảng 5m, thân gỗ có kích thước đường kính từ 8cm đến 12cm. Phần vỏ cây bao bọc thân có màu vàng nâu, xung quanh thân cây hay xuất hiện gai nhọn. 

• Lá cây: Thuộc kiểu lá đơn, hình dáng thon dài, phần mép lá bị kéo cong xuống bên dưới. Mặt bên trên của chiếc lá thường là màu xanh đậm, mặt bên dưới của chiếc lá cũng màu xanh nhưng nhạt hơn. Phiến lá của xáo tam phân tương đối dày. 

• Rễ cây: Màu sắc đậm hơn vỏ cây. Rễ chính là bộ phận tập trung nhiều tinh dầu nhất của xáo tam phân, rễ của loài thực vật này mềm hơn so với phần thân. 

• Quả: Kích thước và màu sắc gần giống với quả táo ta. 

Hình ảnh thực tế của cây xáo tam phân

Trong số các bộ phận của cây xáo tam phân, rễ cây chính là phần được sử dụng điều chế thành thuốc phổ biến nhất. Ngoài ra, phần thân cây cũng có thể bào mỏng, phơi hoặc sấy khô và dùng làm thuốc. 

1.2. Khu vực phân bố

Tại Việt Nam, cây xáo tam phân tập trung chủ yếu tại vùng Nam Trung Bộ. Trong đó Khánh Hòa, Ninh Thuận và Phú Yên là 3 tỉnh sở hữu điều kiện thuận lợi cho loài  thực vật này phát triển mạnh. 

Cây xáo tam phân chủ yếu phân bố tại khu vực Nam Trung Bộ

Cây xáo tam phân có khả năng phát triển tự nhiên mà không cần phải trải qua chăm bón kỹ lưỡng. Trong những năm gần đây, người ta đã bắt đầu chú trọng phát triển xáo tam phân theo hướng chuyên nghiệp, phục vụ ngành sản xuất dược phẩm. 

2. Một số thành phần hóa học của xáo tam phân

Hầu hết bộ phận trên cây xáo tam phân đều ít nhiều chứa tinh dầu. Trong đó, phần rễ chính là bộ phận tập trung hàm lượng tinh dầu cao nhất, phù hợp điều chế thành một số bài thuốc. 

Rễ của xáo tam phân rất giàu flavonoid

Rễ cây xáo tam phân có thể khai thác quanh năm. Từ quá trình phân tích, người ta nhận thấy rằng dễ của loại cây này có chứa flavonoid, saponin, coumarin,.. Đều nằm trong nhóm hợp chất có lợi cho cơ thể, hỗ trợ phòng ngừa một vài bệnh tật. 

3. Tác dụng của xáo tam phân đối với việc phòng ngừa và hỗ trợ điều trị bệnh

Nói chung, chưa có nhiều nghiên cứu chứng minh tác dụng của xáo tam phân trên cơ thể người. Tuy nhiên qua một số thử nghiệm trên động vật, người ta nhận thấy rằng loài thực vật này giúp hạ men gan, hỗ trợ phòng chống ung thư khá hiệu quả. 

3.1. Hạ men gan

Theo một thí nghiệm trên chuột bạch, xáo tam phân được chứng minh là có khả năng ngăn chặn yếu tố gây viêm gan. Hợp chất trong loại cây này sẽ giúp điều hòa men gan, kìm hãm sự sinh sôi và phát triển của tế bào gây ung thư gan dạng Hep-G2.

3.2. Hỗ trợ phòng ngừa ung thư

Từ năm 2012, một nhóm chuyên gia tại Khánh Hòa từng thực hiện nghiên cứu chứng minh tác dụng của xáo tam phân trong phòng điều trị ung thư. Cụ thể, thành phần trong loài thực vật này có khả năng ngăn chặn sự sản sinh của tế bào ung thư gan, ung thư đại tràng, ung thư vú. 

Nhiều nghiên cứu gần đây cho thấy rằng xáo tam phân có thể phòng ngừa ung thư vú

Trong thành phần của xáo tam phân giàu chất chống oxy hóa, có tác dụng ngăn chặn hoạt động của tế bào gây ung thư. Chính bởi vậy, xáo tam phân đang được sử dụng trong điều chế methanol, điều trị ung thư. 

3.3. Một vài tác dụng khác

Theo một nghiên cứu mới đây thực hiện bởi VAST, người ta chứng minh được rằng coumarin trong xáo tam phân vốn sở hữu tính kháng viêm. Hợp chất này giúp ích rất nhiều trong ngăn chặn, điều trị bệnh lý liên quan đến hệ thần kinh.

Bên cạnh đó, hàm lượng tinh dầu trong xáo tam phân có khả năng kìm hãm hoạt động của virus. Đồng thời, tham gia kháng khuẩn, ngăn chặn nấm sinh dục Candida, phòng viêm nhiễm. 

4. Cách dùng xáo tam phân phổ biến nhất

Ngâm rượu và sắc lấy nước là 2 cách dùng phổ biến nhất của cây xáo tam phân trong phòng, điều trị bệnh. 

4.1. Ngâm rượu

Rượu ngâm rễ xáo tam phân khá dễ uống, giúp kích thích lưu thông khí huyết, tăng cảm giác thèm ăn. Dưới đây là phần hướng dẫn cách ngâm xáo tam phân cùng rượu. 

• Thái lát mỏng khoảng 1kg rễ xáo tam phân phơi hoặc sấy khô. 

• Ngâm xáo tam phân thái lát mỏng cùng 3 lít rượu nếp 40 độ.

• Sau khoảng 1 tháng ngâm là loại rượu này có thể sử dụng.

Rễ xáo tam phân ngâm rượu giúp kích thích lưu thông khí huyết, cải thiện tiêu hóa

Mỗi ngày, bạn hãy dùng đều đặn dùng 2 lần rượu. Lượng rượu dùng mỗi lần chỉ tương đương 1 ly nhỏ, bạn nên trong bữa ăn. 

Xáo tam phân ngâm cùng rượu nếp vị hơi đắng nhưng mùi rất thơm. Loại rượu này giúp kích thích cảm giác thèm ăn, cải thiện hoạt động của đường tiêu hóa, phòng ung thư. 

4.2. Sắc cùng nước

Ngoài ngâm rượu, bạn cũng hãy thử sắc xáo tam phân cùng nước và dùng hàng ngày. Thời gian sắc chỉ diễn ra trong khoảng 15 đến 20 phút. Quy trình sắc diễn ra theo 2 lần. 

• Sắc lần thứ nhất: Bạn sắc khoảng 100gr rễ xáo tam phân khô cùng khoảng 2 lít  nước. Sắc cho đến khi còn 1 lít nước thì tắt bếp. Bạn có thể uống khi nước còn ấm. Nếu không dùng hết, bạn hãy dồn vào chai và bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh. 

• Sắc lần thứ hai: Tiếp tục đổ thêm khoảng 1.5 lít nước và sắc cùng rễ xáo tam phân sắc trong lần thứ nhất. Bạn sắc cho đến khi còn 1 lít  nước rồi tắt bếp và dùng khi nước còn ấm. 

Nước sắc cùng xáo tam phân thích hợp dùng cho nhiều đối tượng. Đối với người thể trạng suy yếu, liều dùng nên ở mức thấp trong 3 đến 5 ngày đầu. Khi cơ thể quen dần, bạn hãy bắt đầu tăng liều lượng. 

5. Lưu ý khi sử dụng xáo tam phân

Xáo tam phân mặc dù sở hữu dược tính tốt cho cơ thể, giúp phòng và điều trị bệnh hiệu quả nhưng không vì vậy mà bạn quá lạm dụng. 

Trước khi áp dụng bất kỳ bài thuốc nào từ xáo tam phân, bạn đều phải đi thăm khám và tham khảo kỹ tư vấn của thầy thuốc. 

Trong đó, đối tượng có thể trạng yếu, liều dùng xáo tam phân cần điều chỉnh linh hoạt. Cụ thể từ 3 đến 5 ngày đầu dùng, liều lượng sử dụng nên ở mức thấp, nhằm giúp cơ thể thích nghi. 

Người mắc bệnh lý liên quan đến tim mạch hoặc tỳ vị không ổn định nên cẩn thận trọng nếu có định sử dụng xáo tam phân. 

Nếu đang trong giai đoạn điều trị bệnh, dùng thuốc điều trị đặc biệt, bạn không nên tự ý dùng xáo tam phân. Mà thay vào đó, bạn hãy tham khảo qua tư vấn bác sĩ. Nếu xáo tam phân gây tương tác với thuốc thì tốt nhất bạn không nên dùng. 

Xáo tam phân phát triển khá mạnh tại khu vực Nam Trung Bộ. Nhiều nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng loài thực vật này có khả năng hỗ trợ điều trị ung thư, hạ men gan. Tuy nhiên trước khi áp dụng bất kỳ bài thuốc nào từ xáo tam phân, bạn đều phải thăm khám và tham khảo tư vấn của bác sĩ.