1. Chất điện giải là gì?

Chất điện giải là các khoáng chất mang điện tích khi hòa tan trong dịch cơ thể như máu, nước tiểu và dịch mô. Những khoáng chất này có thể là natri (Na+), kali (K+), canxi (Ca2+), magiê (Mg2+), clorua (Cl-), bicarbonat (HCO3-), phosphate (PO43-)… Chúng đóng vai trò thiết yếu trong nhiều quá trình sinh lý của cơ thể. Chúng ta hấp thụ các chất điện giải thông qua thực phẩm và đồ uống hàng ngày. Nồng độ chất điện giải được cân bằng nhờ hoạt động của gan và thận.

Chất điện giải có vai trò vô cùng quan trọng trong cơ thể, bao gồm:

• Duy trì sự cân bằng nước: Các ion điện giải, đặc biệt là natri và kali, đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh lượng nước trong và ngoài tế bào;
• Dẫn truyền tín hiệu thần kinh: Các xung điện giữa các tế bào thần kinh được truyền đi nhờ sự thay đổi nồng độ các ion điện giải như natri và kali;
• Co bóp cơ bắp: Cơ tim và cơ xương cần ion canxi và kali để co và giãn đúng cách;
• Cân bằng axit-bazơ: Bicarbonat và các ion khác giúp duy trì độ pH ổn định trong máu và dịch cơ thể;
• Điều hòa huyết áp: Natri ảnh hưởng trực tiếp đến thể tích tuần hoàn và huyết áp.

Chất điện giải có vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe 

Sự rối loạn nồng độ các chất điện giải, dù là tăng hay giảm, đều có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe.

2. Nguyên nhân và dấu hiệu mất cân bằng điện giải

Mức điện giải trong máu được cơ thể điều chỉnh để giữ chúng ở trạng thái cân bằng. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, chất điện giải có thể tăng hoặc giảm trên hoặc dưới mức bình thường, gây mất cân bằng điện giải. Có nhiều nguyên nhân gây mất cân bằng điện giải, bao gồm:

• Mất dịch cơ thể: Nôn mửa, tiêu chảy kéo dài, đổ mồ hôi quá mức, mất máu hay bỏng diện rộng đều làm giảm lượng nước và điện giải;
• Bệnh lý thận: Thận chịu trách nhiệm điều hòa và bài tiết các ion điện giải, do đó suy thận, viêm cầu thận hoặc sử dụng thuốc lợi tiểu có thể gây mất cân bằng điện giải;
• Rối loạn nội tiết: Cường giáp, suy tuyến thượng thận hay bệnh Addison làm thay đổi sự phân bố và bài tiết điện giải;
• Chế độ ăn uống không hợp lý: Ăn quá nhiều muối hoặc thiếu khoáng chất như kali, magiê… cũng dẫn đến mất cân bằng điện giải;
• Sử dụng thuốc: Thuốc lợi tiểu, corticoid, thuốc chống trầm cảm hay hóa trị liệu đều có thể ảnh hưởng đến nồng độ điện giải;

Một số loại thuốc có thể gây ra tình trạng mất cân bằng điện giải 

• Nhiễm trùng hoặc sốc: Các tình trạng cấp tính có thể làm thay đổi chuyển hóa và điện giải đột ngột;
• Tăng hoặc giảm nước uống: Uống quá nhiều hoặc quá ít nước đều có thể pha loãng hoặc cô đặc nồng độ điện giải trong máu.

Khi cơ thể bị mất cân bằng điện giải có thể gặp phải một số các triệu chứng bao gồm:

• Mệt mỏi, yếu cơ, co giật hoặc chuột rút;
• Tim đập nhanh hoặc loạn nhịp tim;
• Buồn nôn, nôn, tiêu chảy;
• Lú lẫn, thay đổi tâm thần, co giật;
• Khát nước nhiều, khô miệng, tiểu ít hoặc tiểu nhiều;
• Tê bì, rối loạn cảm giác;
• huyết áp thay đổi (tăng hoặc giảm).

3. Điều trị mất cân bằng điện giải như thế nào? 

Điều trị mất cân bằng điện giải phụ thuộc vào nguyên nhân, mức độ nghiêm trọng và loại chất điện giải bị rối loạn. Dưới đây là các phương pháp điều trị phổ biến:

Bù hoặc loại bỏ điện giải

• Nếu thiếu, bệnh nhân có thể được bổ sung điện giải qua đường uống hoặc truyền tĩnh mạch (ví dụ: kali clorua, canxi gluconat, magiê sulfat…);
• Nếu thừa, có thể sử dụng thuốc lợi tiểu, thẩm tách máu hoặc truyền dịch để pha loãng nồng độ.

Cần áp dụng các biện pháp cân bằng điện giải kịp thời 

Điều chỉnh dịch truyền

Truyền dịch đẳng trương, nhược trương hoặc ưu trương tùy thuộc vào loại rối loạn natri.

Điều trị nguyên nhân

Ngưng thuốc gây rối loạn điện giải nếu có;

• Điều trị các bệnh lý nền như suy thận, đái tháo đường, bệnh tuyến thượng thận,…
• Hồi sức tích cực trong trường hợp mất dịch nhiều, sốc, rối loạn ý thức.

Theo dõi sát tình trạng điện giải và chức năng thận

Việc xét nghiệm máu và nước tiểu định kỳ là cần thiết để theo dõi đáp ứng điều trị và ngăn ngừa tái phát. 

Ngoài ra để phòng ngừa tình trạng mất cân bằng điện giải, bạn cần lưu ý những điều quan trọng sau đây:

• Uống đủ nước, đặc biệt khi hoạt động thể lực, nắng nóng hoặc bị sốt;
• Ăn uống cân đối, bổ sung thực phẩm giàu kali, magiê (chuối, rau xanh, hạt, sữa…);
• Tránh lạm dụng thuốc lợi tiểu hoặc thuốc có ảnh hưởng đến chức năng thận hoặc bất kỳ loại thuốc nào mà chưa có chỉ định của bác sĩ;
• Điều trị tốt các bệnh lý mạn tính như tăng huyết áp, tiểu đường, bệnh thận…;
• Kiểm tra định kỳ điện giải máu nếu đang điều trị thuốc lâu dài hoặc có bệnh nền.

Như vậy, những thông tin được trình bày trong bài viết trên đây đã giúp chúng ta hiểu rõ mất cân bằng điện giải là tình trạng không hiếm nhưng tuyệt đối không nên xem nhẹ. Bạn đọc hãy tham khảo và cân nhắc các biện pháp duy trì sự cân bằng điện giải được trình bày ở trên cũng như chủ động theo dõi tình trạng sức khỏe, thăm khám kịp thời nếu phát hiện dấu hiệu bất thường xảy ra. 

Nếu có thêm thắc mắc liên quan hoặc nhu cầu thăm khám, điều trị các tình trạng liên quan, bạn đọc hãy liên hệ tới Hệ thống Y tế MEDLATEC qua Tổng đài 1900 56 56 56 để được đội ngũ bác sĩ chuyên khoa hỗ trợ nhanh chóng, kịp thời.