1. Đánh giá thiếu máu ở trẻ em theo tiêu chuẩn WHO

Theo WHO, thiếu máu tức là giảm chỉ số HgB (hemoglobin). Tiêu chuẩn chẩn đoán thiếu máu khi chỉ số Hb thấp dưới - 2SD so với quần thể cùng tuổi, cùng giới, cùng điều kiện sống. Trẻ bị thiếu máu khi:

- Trẻ sơ sinh (đủ tháng):

+ Hb bình thường: 13.5 - 18.5 (g/dL).

+ Thiếu máu (Hb< giới hạn): Hb< 110 g/L hay 11.0g/dL.

- Trẻ 2 - 6 tháng

+ Hb bình thường: 9.5 - 13.5 (g/dL).

+ Thiếu máu (Hb< giới hạn): 9.5 (Hct 28%).

- Trẻ 6 tháng - 2 tuổi

+ Hb bình thường: 10.5 - 13.5 (g/dL).

+ Thiếu máu (Hb< giới hạn): Hb < 11g/L (Hct 33%).

- Trẻ 2 - 6 tuổi

+ Hb bình thường: 11.0 - 14.4 (g/dL).

+ Thiếu máu (Hb< giới hạn): 11.0 (Hct 33%).

- Trẻ 6 - 12 tuổi

+ Hb bình thường: 11.5 - 15.5 (g/dL).

+ Thiếu máu (Hb< giới hạn): 11.5 (Hct 34%).

Ngoài ra, chỉ số thiếu máu ở trẻ em thường do thiếu máu dinh dưỡng nên thường có sự biến đổi của một vài yếu tố tạo máu như:

- Giảm Ferritin trong thiếu sắt

- Giảm Acid folic hoặc Vitamin B12.

- Giảm sinh tủy ở bệnh suy tủy.

Minh họa về tình trạng thiếu máu

2. Chi tiết các chỉ số thiếu máu ở trẻ em

2.1. Chỉ số lượng hồng cầu RBC

Hàng ngày cơ thể vẫn có 200 - 400 tỷ tế bào máu chết đi và thay thế bằng các tế bào mới. Vì thế, thông qua chỉ số RBC có thể biết được lượng hồng cầu của cơ thể có bất thường hay không.

Chỉ số RBC ở từng độ tuổi không giống nhau. Với trẻ có điều kiện sức khỏe bình thường, chỉ số RBC theo độ tuổi như sau:

- Trẻ sơ sinh sinh đủ tháng: RBC 4.5 - 6×1012/l. 

- Trẻ 6 - 12 tháng: RBC 3.5 x 1012/l.

- Trẻ 2 tuổi: RBC ổn định 4 x 1012 /l.

Dựa trên ngưỡng bình thường này nếu RBC thấp hơn mức trung bình thì đây chính là chỉ số thiếu máu ở trẻ em.

2.2. Chỉ số HCT 

Chỉ số HCT là chỉ số dung tích hồng cầu, phản ánh tỷ lệ thể tích hồng cầu với thể tích máu. Trẻ khỏe mạnh có chỉ số HCT 35 - 39%. Trường hợp bị thiếu máu, trẻ sẽ bị giảm mạnh về chỉ số HCT.

2.3. Chỉ số HgB

Chỉ số huyết sắc tố HgB phản ánh lượng huyết sắc tố trong máu. Chỉ số này cùng với hai chỉ số thiếu máu ở trẻ em nêu trên giúp đánh giá đúng tình trạng thiếu máu ở trẻ.

- HgB bình thường: 11g/dL.

- HgB > 10g/dL: Thiếu máu nhẹ, không cần truyền máu.

- HgB 8 - 10g/dL: Thiếu máu vừa, theo dõi để có cân nhắc truyền máu.

- HgB 6 - 8 g/dL: Thiếu máu nặng, cần truyền máu.

- HgB < 6g/dL: Thiếu máu nghiêm trọng, đe dọa đến sự sống, cần truyền máu cấp cứu ngay.

Xét nghiệm máu giúp nhận diện chỉ số thiếu máu ở trẻ em 

3. Dấu hiệu cho thấy trẻ bị thiếu máu cha mẹ cần lưu tâm

Cha mẹ cần lưu ý các thiếu máu ở trẻ sau đây để kịp thời cho con kiểm tra, chẩn đoán sớm:

- thiếu máu nhẹ

+ Trẻ mệt mỏi, ít hoạt động.

+ Da xanh xao, niêm mạc nhợt, nhất là vùng môi và lòng bàn tay.

+ Chán ăn, tăng trưởng chậm.

- thiếu máu nặng

+ Khó thở, tim đập nhanh.

+ Suy giảm trí nhớ, khó tập trung.

+ Rụng tóc, móng tay giòn yếu.

Nếu không được phát hiện và điều trị sớm, thiếu máu ở trẻ có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng như suy dinh dưỡng, suy giảm miễn dịch, giảm khả năng phát triển trí não,... 

4. Phương pháp chẩn đoán thiếu máu ở trẻ

Việc chẩn đoán thiếu máu ở trẻ sẽ được bác sĩ kết hợp giữa thăm khám lâm sàng và thực hiện các xét nghiệm chẩn đoán để tìm nguyên nhân và đánh giá mức độ thiếu máu.

Một số xét nghiệm sau sẽ được chỉ định để chẩn đoán thiếu máu ở trẻ em:

- Xét nghiệm công thức máu toàn phần (CBC): Xem xét các chỉ số HgB, RBC, HCT kết luận thiếu máu và chỉ số MCV để xác định thiếu máu.

- Xét nghiệm định lượng Ferritin: Đánh giá dự trữ sắt trong cơ thể. Chỉ số ferritin thấp là dấu hiệu thiếu sắt - nguyên nhân thường gặp ở trẻ bị thiếu máu.

- Xét nghiệm điện di hemoglobin: Phát hiện bệnh lý di truyền như thalassemia hoặc hồng cầu hình liềm - nguyên nhân gây thiếu máu di truyền ở trẻ.

- Xét nghiệm đo nồng độ vitamin B12 và axit folic: Loại trừ thiếu máu do dinh dưỡng.

Sau khi được chẩn đoán thiếu máu, trẻ cần tìm nguyên nhân gây thiếu máu để lên có phác đồ điều trị phù hợp và triệt để, được theo dõi thường xuyên để đánh giá hiệu quả điều trị. Các xét nghiệm chỉ số thiếu máu ở trẻ em cần được lặp lại sau 1 - 2 tháng để kiểm tra xem hemoglobin có tăng lại không và đã giải quyết triệt để thiếu máu chưa.

Trẻ lấy mẫu xét nghiệm máu để kiểm tra tình trạng thiếu máu 

5. Phòng tránh thiếu máu cho trẻ bằng cách nào?

Cha mẹ có thể thực hiện một số cách sau để giúp con phòng ngừa nguy cơ thiếu máu:

- Cho con bú sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu.

- Khi trẻ bắt đầu bước vào giai đoạn ăn dặm, hãy bổ sung dần với chế độ ăn giàu sắt: thịt đỏ, cá, trứng, rau lá xanh đậm,...

- Bổ sung vitamin và khoáng chất cần thiết, đặc biệt là vitamin C để hỗ trợ hấp thu sắt (có sự tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa)

- Tẩy giun định kỳ (đối với trẻ từ 1 tuổi).

Cha mẹ không nên tự ý chẩn đoán hoặc điều trị thiếu máu cho trẻ tại nhà. Các xét nghiệm và đánh giá chuyên môn là cần thiết để đảm bảo trẻ được kết luận đúng tình trạng thiếu máu và điều trị đúng phác đồ. Khi các yếu tố này được thực hiện tốt, nguy cơ thiếu máu sẽ được ngăn chặn, trẻ có được điều kiện sức khỏe tốt để phát triển toàn diện.

Trong quá trình chăm sóc con, nếu phát hiện ra các dấu hiệu cảnh báo thiếu máu ở trẻ như đã nêu trên, cha mẹ hãy cho con đến cơ sở y tế để thực hiện những kiểm tra cần thiết.

Cha mẹ có nhu cầu thiếu máu ở trẻ hãy liên hệ Hotline 1900 56 56 56 của Hệ thống Y tế MEDLATEC để được tư vấn chi tiết và hướng dẫn cách thức đặt lịch nhanh chóng.