Hiểu đúng về NTM để điều trị bệnh hiệu quả

Nhiễm trùng do NTM gồm nhiều thể lâm sàng như bệnh Phổi tiến triển, thường liên quan đến giãn phế quản hoặc bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, viêm hạch ngoại vi, đặc biệt là viêm hạch cổ ở trẻ em, nhiễm trùng da và mô mềm, và bệnh nhiễm trung lan tỏa.  

Vi khuẩn do nontuberculous mycobacteri (NTM) thường chủ yếu tồn tại trong môi trường. NTM được công nhận là nguyên nhân gây bệnh cho người lần đầu tiên vào năm 1908. Trước đây NTM được gọi là “atypical mycobacteria – ATM” – vi khuẩn mycobacteria khác lao (Mycobacteria other than tuberculosis – MOTT). Thuật ngữ vi khuẩn mycobacteria không phải lao (nontuberculous mycobacteria – NTM ) được công nhận bởi Hiệp hội Lồng ngực Hoa Kỳ (ATS) và Hiệp hội Các bệnh truyền nhiễm Hoa Kỳ (ADSA).  

Những căn bệnh gây ra bởi NTM không phổ biến bằng bệnh lao (tuberculosis – TB). Tuy nhiên, trong 2,3 thập kỷ gần đây đang có sự gia tăng đáng kể các bệnh tại phổi và ngoài phổi do NTM.  

Cho đến nay, các kỹ thuật sinh học phân tử, bao gồm giải trình tự toàn bộ bộ gen, đã xác định được khoảng 200 loài NTM và 13 dưới loài. Trong đó 50 loài liên quan gây bệnh ở người. 

PGS.TS.BS Hoàng Thị Phượng - Nguyên Trưởng khoa Lao và Bệnh phổi - Viện Phổi Trung ương; Phó chủ nhiệm Bộ môn Nội Khoa Y - Đại học Quốc Gia Hà Nội, chuyên gia cao cấp tại Hệ thống Y tế MEDLATEC là chủ biên cuốn sách viết về NTM đầu tiên tại Việt Nam

Việc chẩn đoán bệnh do NTM cần dựa vào 3 tiêu chí: lâm sàng, điện quang, và vi sinh được xác định bởi ATS và IDSA. Việc điều trị bệnh do NTM còn là một thách thức, hiện chưa có phác đồ tối ưu cho mỗi loài và phác đồ đa thuốc cần được điều chỉnh cụ thể cho bệnh nhân, dựa trên đặc điểm của các loài gây bệnh khác nhau và kiểm tra tính nhạy cảm kháng sinh phù hợp. Đối với các bệnh nhân phổi do NTM , điều trị được tiếp tục sau khi cấy đờm âm tính liên tục thường trong ít nhất 12 tháng.  

Bên cạnh đó, việc giám sát các phản ứng có hại của thuốc được sử dụng để điều trị nhiễm trùng do NTM thường liên quan đến phản ứng bất lợi là cần thiết có thể giảm nguy cơ trong điều trị và có thể cải thiện cơ hội hoàn thành điều trị của bệnh nhân.  

Đặc điểm cơ bản của bệnh nhân nhiễm trùng do NTM

• NTM có thể phân lập được ở rất nhiều nguồn từ môi trường 
• Khoảng 200 loài NTM và 13 dưới loài được xác định và chỉ có 50 loài có liên quan đến các bệnh ở người, tính chất gây bệnh rất khác nhau.  
• Tỷ lệ mắc bệnh do NTM đang có xu hướng tăng lên, phân bổ rất khác nhau tùy vùng địa lý 
• NTM có thể gây bệnh ở hầu hết các tổ chức, bệnh phổi do NTM chiếm chủ yếu 
• Chẩn đoán phân biệt bệnh hay vi khuẩn thường trú (mang mầm bệnh) thường khó khăn.  
• Điều trị bệnh nhiễm trùng do NTM là một thách thức và cần được điều chỉnh cụ thể cho bệnh nhân , dựa trên đặc điểm của các loài gây bệnh và kiểm tra tính nhạy cảm kháng sinh thích hợp.  

Chẩn đoán nhiễm trùng do NTM có thể xác định qua phương pháp vi sinh: xét nghiệm đờm soi kính trực tiếp tìm AFB và nuôi cấy NTM. 

Việc xác định loài NTM là rất quan trọng vì liên quan đến sự phù hợp lâm sàng của các loài NTM khác nhau cũng như việc lựa chọn một khác đồ điều trị hiệu quả.  

Máy nuôi cấy Lao Bactec MGIT 960 Becton (hãng Dickinson and Company - Mỹ) thực hiện nuôi cấy vi khuẩn Lao Mycobacterium Tuberculosis trên môi trường lỏng - tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán bệnh Lao, công suất xử lý tối đa 960 mẫu cùng một lúc 

NTM thường khó phát hiện, để chẩn đoán và điều trị nhiễm trùng do vi khuẩn Mycobacteria Tuberculous (MTB) và vi khuẩn Nontubeculosus Mcobacteria (NTM) cần được khám bởi bác sĩ có kinh nghiệm và các xét nghiệm chuyên sâu.  

Tại Hệ thống Y tế MEDLATEC, với sự đầu thiết bị hiện đại, chất lượng xét nghiệm thực hiện song hành 2 chứng chỉ quốc tế ISO 15189-2012 và CAP (Hoa Kỳ), đặc biệt kỹ thuật sinh học phân tử, giải trình tự gen đã xác định được khoảng 200 loài NTM và 13 dưới loài. Trong đó có 50 loài gây bệnh cho người. Việc phát hiện tác nhân gây bệnh chính xác giúp rút ngắn thời gian điều trị bệnh, điều trị trúng đích, hiệu quả.  

Nội dung bài viết có sử dụng tư liệu từ “ Cẩm nang thực hành lâm sàng bệnh nhiễm trùng do NTM” - do PGS.TS Hoàng Thị Phượng chủ biên.