1. Đặc điểm hình thái và sinh trưởng của trái quách 

Trái quách là quả của cây quách, thuộc họ cam. Nó còn được gọi là cây cần thăng với tên khoa học Limonia acidissima L. Quê hương của cây quách khởi nguồn từ vùng sinh thái Indomalaya, phân bố phần nhiều ở Đông Dương, Sri Lanka, Bangladesh, Ấn Độ,... 

Tại Việt Nam loại cây này được trồng chủ yếu ở đồng bằng sông Cửu Long và là món đặc sản vô cùng quen thuộc với bà con Cầu Kè, tỉnh Trà Vinh. Cây quách thường được tìm thấy rải rác trong rừng, ngày nay người dân trồng cây quách để lấy bóng râm và thu hoạch quả làm món ăn.

Đây là loại cây thân gỗ có kích thước nhỏ, trên thân có gai chắc, có thể cao tới 12m. Trung bình mỗi cây sau khi trồng được 4 - 7 năm thì ra quả. Lá của cây không có cuống, bề mặt nhẵn và mọc đối xứng 2  - 3 lá với nhau. Hoa quách có màu hồng tía, xanh lục hoặc trắng kem mọc thành chùm đơn ở các kẽ lá. 

Trái quách là món đặc sản ở tỉnh Trà Vinh

Trái quách hình cầu có đường kính trung bình khoảng 7 - 8cm, màu hơi xám trắng, vỏ quả dày không bóng bẩy, loang lổ hạt li ti. Khi chưa chín thịt quả bên trong màu trắng, ăn giòn, vị chua, khi đã chín nó sẽ chuyển thành màu nâu đậm hoặc đen với nhiều hạt và sợi cứng. Trái quách khi để chín quá lâu có thể lên men. Mùi vị của nó rất đặc trưng và khá tương đồng với trái sầu riêng về điểm này. Nếu bạn ăn được trái quách thì càng ăn sẽ càng nghiện, nhưng nếu không thích mùi vị của nó thì sẽ muốn tránh xa.

Thành phần hóa học trong 100g phần thịt của trái quách:

• Khi để tươi: nước 74g, lipid 1,5g, 8g protid, 7,5g carbohydrate, đạm đường, chất béo, chất xơ, vitamin thiết yếu bao gồm vitamin A, B, C, khoáng chất vi lượng  (Kali, Photpho, Fe, Canxi);

• Khi phơi khô: một lượng nhỏ Canxi, Kali, muối Fe và 15% acid citric;

• Một số hoạt chất khác chứa trong trái quách: flavonoid, tanin và coumarin.

2. Trái quách và những công dụng hữu ích cho sức khỏe 

Ít ai biết rằng đằng sau loại quả trông có vẻ đơn giản này lại chứa đựng rất nhiều tác dụng tuyệt vời đối với sức khỏe con người. Cụ thể trái quách giúp:

• Thanh nhiệt: khi chín có thể dầm nhân trái quách với đá và đường để làm thức uống giúp thanh nhiệt tương tự như nước me dầm. Trong trái quách có nhiều chất khoáng và  vitamin C, nếu dùng thường xuyên sẽ có tác dụng phòng ngừa và cải thiện bệnh Scurvy (một dạng hội chứng thiếu vitamin C mạn tính);

• Điều trị chứng táo bón: trái quách rất giàu chất xơ giúp làm sạch ruột, tăng co bóp đường ruột chống táo bón và bệnh trĩ;

• Tăng cường sức đề kháng: hoạt chất Flavonoid được tìm thấy trong trái quách là một chất chống oxy hóa mạnh, tăng khả năng hấp thụ vitamin C, thúc đẩy quá trình tái tạo mô, làm bền thành mạch máu, tăng cường hệ miễn dịch và giúp vết thương chóng lành hơn;

• Khắc phục tiêu chảy và một số vấn đề về đường tiêu hóa: trái quách còn tiết ra chất tanin được dùng trong việc điều trị chứng tiêu chảy, lỵ và các bệnh nhiễm trùng đường tiêu hóa khác;

• Cải thiện rối loạn chuyển hóa: một công năng tuyệt vời mà trái quách đem lại là khả năng kiểm soát mỡ máu và đường huyết, hỗ trợ điều trị các bệnh mạn tính như tiểu đường, huyết áp cao hay rối loạn mỡ máu,...

Trái quách còn là món ăn giúp giải nhiệt mùa hè

3. Hướng dẫn cách sử dụng trái quách 

Người ta chủ yếu là dùng thịt quả để ăn và chế biến. Khi trái quách còn xanh cũng có thể thu hoạch, đem đi thái mỏng, phơi khô dùng để chữa tiêu chảy. Còn những trá đã chín (như đã đề cập bên trên) được tận dụng trong điều hòa tiêu hóa và trị bệnh táo bón.

Khi muốn ăn loại quả này, người ta sẽ đập hoặc bổ trái quách bằng dao trên bề mặt cứng để làm nứt vỏ quả. Lấy phần thịt quả màu nâu đậm, sau đó cho thêm đường và đá để thưởng thức như một loại nước giải khát. Lưu ý hãy nhả hạt khi ăn nhưng nuốt phải chúng cũng không làm ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe và mùi vị.

Ngoài ra còn có một món ăn thú vị khác làm từ trái quách non đó là đập vỡ quả, lấy phần thịt trắng chấm muối, chấm mắm đường hoặc ăn cùng với rau sống.

Trái quách khi chín thường phát ra mùi chua nồng, nếu bạn chưa gặp trái này bao giờ hoặc ngửi không quen sẽ cảm thấy mùi của nó rất hôi. Vị trái quách chín lên men sẽ hơi chua và ngọt dịu, những quả chín vừa thường ngọt bùi. Để biết được độ chín của quả, người ta sẽ cào nhẹ lớp vỏ bên ngoài, nếu thấy màu hơi xanh, nâu nhạt ở lớp bên dưới vỏ thì là quả chín tới, còn nếu thấy màu nâu thì là quả đã chín hoàn toàn.

Ngoài những công dụng nêu trên, phần thịt trái quách còn dùng để ngâm rượu giúp mạnh gân cốt, hỗ trợ tiêu hóa, kích thích ăn ngon miệng hơn. Để chế biến bài thuốc rượu quách, người ta thực hiện như sau:

• Chuẩn bị trái quách, đem đi rửa và cạo sạch lớp vỏ bên ngoài;

• Sau khi cạo vỏ xong, đem quả phơi ráo nước và khía các đường nứt trên thân quả;

• Đổ trái quách vào bình chứa rượu trắng, cho thêm đường phèn;

• Ủ rượu trong vòng 3 tháng trở lên là có thể lấy ra dùng. Rượu ngâm càng lâu uống sẽ càng ngon.

Mùi vị của trái quách rất đặc biệt, có thể khiến bạn tránh xa hoặc mê mệt nó

Trước khi dùng trái quách bạn cần lưu ý rằng mặc dù loại quả này rất có lợi cho sức khỏe nhưng chỉ nên dùng những trái đã chín vì dùng nhiều trái xanh sẽ gây khàn giọng, đau họng. Ngoài ra không nên ăn những quả nứt vỏ vì rất có thể phần thịt bên trong đã bị mốc.

Có thể nói trái quách không chỉ là một đặc sản hấp dẫn của vùng Đồng bằng sông Cửu Long với hương vị lạ lẫm, đặc trưng mà còn là vị thuốc quý có nhiều công dụng hữu ích đối với sức khỏe. Tuy nhiên nếu trong quá trình sử dụng trái quách mà bạn gặp phải bất kỳ vấn đề gì thì hãy ngừng dùng và hỏi ý kiến chuyên gia y tế ngay.