1. Cấu tạo giải phẫu hệ tiêu hóa

hệ tiêu hóa của con người gồm nhiều cơ quan khác nhau, nối tiếp nhau thành một ống dài từ miệng đến hậu môn, kết hợp cùng các tuyến tiêu hóa phụ trợ:

• Miệng và tuyến nước bọt: Miệng là nơi tiếp nhận thức ăn, răng nghiền nhỏ, lưỡi đảo trộn và tuyến nước bọt tiết enzyme amylase giúp phân giải tinh bột ngay từ giai đoạn đầu.
• Hầu họng và thực quản: Đây là con đường vận chuyển thức ăn từ miệng xuống dạ dày thông qua cơ chế nuốt và nhu động.
• Dạ dày: Có hình dạng túi, chứa dịch vị gồm acid và enzyme tiêu hóa, giúp nghiền và phân giải thức ăn thành dạng lỏng gọi là nhũ trấp.
• Ruột non: Gồm tá tràng, hỗng tràng và hồi tràng. Đây là nơi hấp thụ phần lớn dưỡng chất như protein, lipid, carbohydrate, vitamin và khoáng chất vào máu.
• Ruột già: Bao gồm manh tràng, kết tràng và trực tràng. Nhiệm vụ chính là hấp thụ nước, chất điện giải, đồng thời tạo khuôn phân trước khi đào thải.
• Gan, túi mật và tụy: Đây là các tuyến tiêu hóa phụ trợ. Gan tiết mật giúp nhũ hóa chất béo, túi mật dự trữ và giải phóng mật khi cần. Tụy vừa tiết enzyme tiêu hóa (chức năng ngoại tiết), vừa tiết hormon như insulin và glucagon để điều hòa đường huyết (chức năng nội tiết).
• Hậu môn: Cơ quan cuối cùng của hệ tiêu hóa, có vai trò đào thải chất thải ra ngoài.

2. Chức năng chính của hệ tiêu hóa

Về chức năng, hệ tiêu hóa không chỉ đảm bảo việc “ăn ngon, tiêu hóa tốt”, mà còn đóng vai trò sống còn đối với sức khỏe toàn diện. Những nhiệm vụ quan trọng của hệ cơ quan này bao gồm:

• Tiêu hóa và phân giải thức ăn: Thức ăn được nghiền nhỏ, trộn với dịch tiêu hóa và enzyme để biến đổi thành các chất đơn giản monosaccharid, acid amin, acid béo và glycerol. Đây là bước khởi đầu để cơ thể có thể hấp thụ và sử dụng.
• Hấp thụ dinh dưỡng: Phần lớn diễn ra ở ruột non. Các chất dinh dưỡng đã được phân giải sẽ đi qua thành ruột vào máu và bạch huyết, từ đó phân phối đến toàn bộ cơ quan trong cơ thể.
• Đào thải chất cặn bã: Những chất không tiêu hóa được hoặc dư thừa sẽ được chuyển xuống ruột già, tạo khuôn phân và thải ra ngoài qua hậu môn, giúp làm sạch cơ thể.
• Hỗ trợ cân bằng nội môi: Hệ tiêu hóa tham gia điều hòa nước, điện giải, gián tiếp tham gia điều hòa cân bằng acid – kiềm trong cơ thể.
• Bảo vệ hệ miễn dịch: Thành ruột chứa nhiều mô lympho và vi sinh vật có lợi, đóng vai trò như một “lá chắn” ngăn chặn vi khuẩn, virus và độc tố xâm nhập.

Hệ tiêu hoá giúp tiêu hóa và phân giải thức ăn

3. Các bệnh lý thường gặp ở hệ tiêu hóa

Ngoài việc nắm rõ giải phẫu hệ tiêu hóa, bạn cũng cần quan tâm đến những bệnh lý thường gặp để kịp thời phòng ngừa và điều trị. Một số vấn đề phổ biến có thể ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe tiêu hóa gồm:

• Viêm loét dạ dày - tá tràng: Nguyên nhân chủ yếu do vi khuẩn Helicobacter pylori (HP), chế độ ăn uống không hợp lý hoặc căng thẳng kéo dài. Bệnh gây đau vùng thượng vị (đặc điểm đau liên quan bữa ăn), ợ chua, đầy bụng.
• Trào ngược dạ dày - thực quản: Xảy ra khi dịch vị trào ngược lên thực quản, gây cảm giác nóng rát, ợ hơi, thậm chí viêm loét niêm mạc thực quản.
• Hội chứng ruột kích thích (IBS): Là rối loạn chức năng ruột mạn tính, biểu hiện bằng đau bụng, chướng hơi, tiêu chảy hoặc táo bón tái diễn, nhưng không tìm thấy tổn thương thực thể trên nội soi hay xét nghiệm, chẩn đoán chủ yếu dựa vào lâm sàng và loại trừ các bệnh lý khác.
• Táo bón và tiêu chảy: Đây là những rối loạn tiêu hóa thường gặp do chế độ ăn thiếu chất xơ, uống ít nước hoặc mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột.
• Bệnh gan, tụy, túi mật: Viêm tụy hoặc sỏi mật làm giảm khả năng tiêu hóa - hấp thu chất béo, trong khi viêm gan chủ yếu ảnh hưởng chức năng chuyển hóa và giải độc.

Việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời những bệnh lý này có ý nghĩa quan trọng, giúp hạn chế biến chứng và bảo vệ hệ tiêu hóa luôn khỏe mạnh.

Trào ngược dạ dày - thực quản là một trong những bệnh tiêu hóa thường gặp

4. Cách chăm sóc và bảo vệ hệ tiêu hóa khỏe mạnh

Để bảo vệ hệ tiêu hóa luôn hoạt động hiệu quả, mỗi người cần xây dựng lối sống khoa học và duy trì những thói quen lành mạnh hàng ngày. Một số cách đơn giản nhưng rất hữu ích gồm:

• Ăn uống cân bằng và giàu chất xơ: Ưu tiên rau xanh, trái cây tươi, ngũ cốc nguyên hạt và thực phẩm giàu probiotic (sữa chua,…) để hỗ trợ hệ vi sinh đường ruột.
• Uống đủ nước mỗi ngày: Nước giúp làm mềm thức ăn, thúc đẩy nhu động ruột và ngăn ngừa táo bón. Người trưởng thành nên duy trì 1,5 - 2 lít nước/ngày.
• Hạn chế đồ ăn nhanh và rượu bia: Thức ăn nhiều dầu mỡ, cay nóng hay chất kích thích có thể gây áp lực lớn cho dạ dày, ruột và gan.
• Tập thể dục thường xuyên: Các hoạt động nhẹ như đi bộ, yoga, bơi lội giúp tăng cường tuần hoàn máu, hỗ trợ nhu động ruột và cải thiện tiêu hóa.
• Quản lý căng thẳng: Stress kéo dài ảnh hưởng trực tiếp đến dạ dày và ruột. Hãy duy trì tinh thần thoải mái thông qua nghỉ ngơi hợp lý, thiền hoặc đọc sách.
• Khám sức khỏe định kỳ: Kiểm tra hệ tiêu hóa thường xuyên giúp phát hiện sớm các bệnh lý như viêm loét dạ dày, trào ngược thực quản hay polyp đại tràng để điều trị kịp thời.

Duy trì chế độ ăn uống cân bằng và sinh hoạt điều độ sẽ giúp bạn có hệ tiêu hóa khỏe mạnh

Bài viết trên đây là tổng hợp thông tin về cấu tạo, chức năng và cách bảo vệ hệ tiêu hóa hiệu quả. Hệ tiêu hóa không chỉ đảm nhận nhiệm vụ phân giải và hấp thụ dinh dưỡng, mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì năng lượng, bảo vệ hệ miễn dịch và cân bằng sức khỏe toàn thân. Hiểu rõ giải phẫu hệ tiêu hóa sẽ giúp bạn chủ động xây dựng chế độ ăn uống, sinh hoạt khoa học và thăm khám định kỳ, từ đó giữ cho hệ tiêu hóa luôn khỏe mạnh và hoạt động ổn định.

Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc liên quan hoặc nhu cầu thăm khám sức khỏe hệ tiêu hóa, có thể liên hệ Tổng đài MEDLATEC 1900 56 56 56 để được giải đáp nhanh chóng và đặt lịch thăm khám cùng bác sĩ chuyên khoa.