1. Ngũ bội tử là gì?

Ngũ bội tử (Galla chinensis) thực chất không phải là một loại cây, mà là một dạng bướu do côn trùng gây ra trên lá của cây muối (Rhus chinensis Mill) hoặc một số loài cây khác trong họ Anacardiaceae. Cụ thể, loài rệp cánh Aphididae, chủ yếu là rệp Schlechtrendia chinensis, đẻ trứng vào lá non của cây muối. Khi trứng nở, ấu trùng tiết ra một chất kích thích, khiến lá cây phát triển bất thường, tạo thành những khối bướu hình túi, hình sừng hoặc hình cầu. Đây chính là ngũ bội tử mà chúng ta sử dụng làm dược liệu.

Ngũ bội tử là một loại dược liệu đặc biệt 

Dược liệu này được thu hoạch vào mùa hè và mùa thu, khi các bướu này đạt kích thước tối đa và có màu xanh vàng hoặc xám nâu. Sau khi thu hái, người ta đem bướu đi luộc qua nước sôi hoặc hấp cách thủy để diệt ấu trùng bên trong, rồi phơi hoặc sấy khô. Ngũ bội tử khô có bề mặt gồ ghề, sần sùi, vị của nó chua, chát và hơi mặn. Ở Việt Nam, ngũ bội tử được tìm thấy nhiều ở các tỉnh miền núi phía Bắc như Lạng Sơn, Lào Cai, Cao Bằng và Hà Giang.

Hàm lượng tannin trong ngũ bội tử rất cao, có thể chiếm tới 50-70% trọng lượng khô. Các loại tannin chính bao gồm axit gallic, axit ellagic và axit m-digallic. Ngoài ra, ngũ bội tử còn chứa các hợp chất khác như flavonoid và axit amin.

2. Công dụng của ngũ bội tử đối với sức khỏe

Công dụng theo Y học Cổ truyền (Đông Y)

Theo y học cổ truyền, ngũ bội tử có vị chua, đắng, mặn và tính bình, tác dụng vào các kinh Phế, Thận, và Đại tràng. Các công dụng chính bao gồm:   

• Sáp tràng, chỉ huyết: Chữa các chứng bệnh về đường tiêu hóa như lỵ lâu ngày, tiêu chảy kéo dài, đau bụng phân lỏng, lòi dom và trĩ chảy máu;
• Liễm phế, trừ ho: Được sử dụng để chữa ho do phế hư, ho lâu ngày có đờm hoặc ho ra máu.   
• Cố tinh, liễm hãn: Giúp điều trị các chứng di tinh, hoạt tinh (tinh dịch tự chảy ra) và các chứng tự hãn, đạo hãn (đổ mồ hôi ban đêm, mồ hôi trộm).   
• Giải độc, trừ mụn nhọt: Dùng để trị mụn nhọt, lở loét, và vết loét trong miệng.   

Tác dụng dược lý theo y học hiện đại

• Tác dụng kháng khuẩn: Nước sắc từ ngũ bội tử có khả năng tiêu diệt và ức chế nhiều loại vi khuẩn gây bệnh như trực khuẩn lỵ, tụ cầu vàng, phế cầu, trực khuẩn thương hàn và một số chủng virus như virus cúm. Đó là lý do vì sao ngũ bội tử lại rất hiệu quả trong điều trị các bệnh về đường ruột.   

Ngũ bội tử có tác dụng kháng khuẩn hiệu quả 

• Tiềm năng chống ung thư: Axit galic, một thành phần quan trọng trong ngũ bội tử, được nghiên cứu trong ống nghiệm và trên động vật chứng minh là có khả năng chống lại nhiều loại tế bào ung thư, bao gồm cả ung thư vú và ung thư dạ dày;
• Tác dụng giải độc: Cơ chế kết tủa protein của Tannin còn được ứng dụng để giải độc các chất ancaloit hoặc kim loại nặng bằng cách ngăn cản sự hấp thu của chúng qua niêm mạc dạ dày ruột.

3. Lưu ý quan trọng khi sử dụng ngũ bội tử

Ngũ bội tử nói riêng và các vị thuốc Đông y nói chung chỉ nên dùng đúng mục đích và liều lượng. Khi dùng ngũ bội tử, cần lưu ý một số điểm sau:

• Tham khảo ý kiến bác sĩ: Việc sử dụng bất kỳ loại dược liệu nào, bao gồm cả ngũ bội tử phải được thực hiện dưới sự hướng dẫn và giám sát của bác sĩ, chuyên gia y tế hoặc thầy thuốc có chuyên môn. Người bệnh không nên tự ý sử dụng tại nhà vì có thể không mang lại hiệu quả mà còn tiềm ẩn nguy cơ gây hại cho sức khỏe;

Người dân nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng ngũ bội tử 

• Chọn mua tại địa chỉ uy tín: Ngũ bội tử là một dược liệu phổ biến, người dùng có thể tìm mua tại các cửa hàng dược liệu, nhà thuốc Đông y hoặc các trang thương mại điện tử uy tín. Khi mua, nên chọn nơi bán hàng đảm bảo chất lượng, rõ ràng nguồn gốc xuất xứ và có chứng nhận an toàn;
• Liều lượng sử dụng: Người dùng cần tuân thủ đúng liều lượng theo chỉ định của bác sĩ, tuyệt đối không được tự ý tăng giảm liều để tránh những tác dụng phụ không mong muốn;
• Các trường hợp không nên sử dụng: Theo y học cổ truyền, ngũ bội tử có tính sáp tràng, do đó, không nên sử dụng cho các trường hợp tả lỵ (tiêu chảy) do thấp nhiệt, thực tà, ngoại cảm. Việc dùng thuốc trong những trường hợp này có thể gây bế tắc tà khí, làm bệnh trở nên trầm trọng hơn. Bên cạnh đó, trẻ nhỏ, người cao tuổi, phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú nên thận trọng khi sử dụng vì cơ thể nhạy cảm hơn, dễ gặp tác dụng phụ;
• Phân biệt với các vị thuốc khác: Ngũ bội tử không phải là ngũ vị tử. Hai vị thuốc này tên na ná nhưng khác nhau về tác dụng. Ngũ vị tử thường được dùng để an thần, trị ho, bổ thận còn ngũ bội tử dùng để chữa tiêu chảy, cầm máu, lở loét. Vì vậy cần tránh nhầm lẫn khi mua;
• Theo dõi phản ứng của cơ thể: Nếu xuất hiệu các triệu chứng bất thường như (đau bụng, đau đầu, nổi ban…), cần ngưng dùng ngay và hỏi ý kiến bác sĩ.

Tóm lại, ngũ bội tử là một dược liệu quý với nhiều công dụng nổi bật trong Đông y, từ hỗ trợ điều trị tiêu hóa, chăm sóc da, đến tăng cường sức khỏe tổng thể. Tuy nhiên, để phát huy tối đa hiệu quả và đảm bảo an toàn, bạn nên sử dụng ngũ bội tử đúng cách, theo hướng dẫn của thầy thuốc hoặc chuyên gia y học cổ truyền. Hy vọng những thông tin trong bài viết đã giúp bạn hiểu rõ hơn về ngũ bội tử, từ đặc điểm, công dụng cho đến cách dùng hiệu quả.

Nếu bạn đọc còn có thêm thắc mắc cần giải đáp hoặc nhu cầu tham vấn y khoa trong quá trình chăm sóc sức khỏe vui lòng liên hệ tới Hệ thống Y tế MEDLATEC qua Tổng đài 1900 56 56 56 để được hỗ trợ kịp thời.