1. Suy tuyến thượng thận là gì? Nguyên nhân và triệu chứng

1.1. Thế nào là suy tuyến thượng thận?

Suy tuyến thượng thận là tình trạng tuyến thượng thận không sản xuất đủ hormone cortisol và aldosterone, đặc biệt là cortisol. Ở suy thượng thận nguyên phát, cả cortisol và aldosterone đều giảm; trong khi ở suy thượng thận thứ phát hoặc tạm phát, thường chỉ thiếu cortisol.

Trong đó:

• Cortisol có vai trò điều hòa đường huyết, phản ứng với căng thẳng, duy trì huyết áp và hệ miễn dịch.
• Aldosterone giữ nhiệm vụ điều hòa nước, muối và kali, hỗ trợ kiểm soát huyết áp.

Hình ảnh mô phỏng tuyến thượng thận bị suy

1.2. Nguyên nhân gây suy tuyến thượng thận

• Suy tuyến thượng thận nguyên phát:

Suy tuyến thượng thận nguyên phát tức là tổn thương tuyến thượng thận khiến tuyến này không còn khả năng sản xuất hormone. Nguyên nhân có thể do bệnh tự miễn (thường gặp nhất), di truyền, lao hoặc nhiễm trùng, chấn thương, xuất huyết tuyến thượng thận, tác dụng phụ thuốc (ketoconazole, etomidate, rifampicin…).

• Suy tuyến thượng thận thứ phát:

Bệnh suy tuyến thượng thận thứ phát thường do tuyến yên hoặc vùng dưới đồi không sản xuất đủ ACTH - hormone kích thích tuyến thượng thận hoạt động. Nguyên nhân thường gặp là u tuyến yên, chấn thương sọ não, hoặc do dùng glucocorticoid dài ngày và ngừng thuốc mà không giảm liều từ từ, khiến trục hạ đồi - tuyến yên - thượng thận bị ức chế.

1.3. Triệu chứng thường gặp khi bị suy tuyến thượng thận 

Hầu hết bệnh nhân không biết triệu chứng suy tuyến thượng thận là gì do bệnh tiến triển chậm, các triệu chứng mắc phải dễ nhầm lẫn với mệt mỏi thông thường, như:

• Mệt mỏi kéo dài, yếu cơ.
• Sụt cân không rõ nguyên nhân.
• Tụt huyết áp, đứng dậy bị chóng mặt.
• Da sạm, nhất là vùng nếp gấp, khớp.
• Đau bụng, buồn nôn, tiêu chảy.
• Tinh thần giảm sút, dễ cáu gắt, trầm cảm nhẹ.

Ngoài ra, người bệnh có thể có thèm muối, hạ đường huyết, rối loạn kinh nguyệt ở nữ, hoặc sạm da vùng niêm mạc (gợi ý suy thượng thận nguyên phát).

Bệnh nhân suy tuyến thượng thận dễ gặp tình trạng buồn nôn, đau bụng

2. Mức độ nguy hiểm của bệnh suy tuyến thượng thận 

Suy tuyến thượng thận là bệnh lý nội tiết khiến người bệnh thường xuyên ở trong tình trạng mệt mỏi, kiệt sức, thiếu ngủ, hạ huyết áp, ngất xỉu,... Trường hợp bị suy tuyến thượng thận mạn tính, người bệnh còn dễ bị trầm cảm, rối loạn giấc ngủ, giảm chất lượng cuộc sống.

Đặc biệt, nếu không sớm điều trị, người bệnh có thể suy thượng thận cấp. Đây là biến chứng xảy ra khi cơ thể cần nhiều hormone cortisol do bị nhiễm trùng, chấn thương, phẫu thuật, stress nghiêm trọng,... nhưng tuyến thượng thận không có khả năng đáp ứng đủ.

Khi bị suy thượng thận cấp, người bệnh thường xuất hiện các dấu hiệu: 

• Tụt huyết áp đột ngột, chóng mặt.
• Nôn, tiêu chảy và bị mất nước.
• Rối loạn ý thức, có thể hôn mê.

Nếu không được cấp cứu nhanh chóng, tính mạng của người bệnh có thể bị đe dọa.

3. Phương pháp chẩn đoán và điều trị bệnh suy tuyến thượng thận

3.1. Chẩn đoán

Khi nghi ngờ có triệu chứng cảnh báo, người bệnh thường sẽ đặt ra câu hỏi “phương pháp chẩn đoán suy tuyến thượng thận là gì”. Để chẩn đoán bệnh lý này, ngoài việc khám lâm sàng, bác sĩ sẽ yêu cầu người bệnh thực hiện các kiểm tra chuyên sâu như: 

• Xét nghiệm máu: Kiểm tra nồng độ hormone cortisol, ACTH để đánh giá chức năng trục hạ đồi - tuyến yên - thượng thận, đánh giá hàm lượng natri, kali, đường huyết trong máu.
• Nghiệm pháp kích thích ACTH: Tiêm hormone ACTH nhân tạo cho người bệnh sau đó định lượng cortisol máu tại các thời điểm 0, 30 và 60 phút để đánh giá khả năng đáp ứng của tuyến thượng thận. Đây là tiêu chuẩn vàng để bác sĩ phân biệt giữa bệnh suy thượng thận nguyên phát với bệnh suy tuyến thượng thận thứ phát.
• Chụp CT-Scanner hoặc chụp MRI tuyến thượng thận, tuyến yên: Phát hiện các bất thường cấu trúc như khối u, xuất huyết hoặc teo tuyến.

3.2. Điều trị

Sau khi có kết quả chẩn đoán từ quá trình khám lâm sàng và kiểm tra cận lâm sàng, bác sĩ sẽ cho người bệnh biết phương pháp điều trị suy tuyến thượng thận là gì. Mục tiêu của quá trình điều trị nhằm giúp người bệnh duy trì sức khỏe ổn định, nâng cao chất lượng cuộc sống và phòng ngừa biến chứng.

Thông thường, bác sĩ sẽ cân nhắc các phương pháp điều trị như:

3.2.1. Hormone thay thế

Bệnh nhân suy tuyến thượng thận thường được bác sĩ chỉ định dùng thuốc thay thế hormone như: 

• Hydrocortisone là thuốc lựa chọn ưu tiên. Một số trường hợp có thể dùng Prednisone hoặc Prednisolone; Dexamethasone ít được khuyến cáo cho điều trị lâu dài.
• Thuốc thay thế aldosteron như Fludrocortisone acetate, có tác dụng giữ cân bằng nước và điện giải, duy trì huyết áp ổn định.

Người bệnh cũng có thể được bác sĩ khuyến khích bổ sung muối vào chế độ ăn, nhất là những bệnh nhân ra mồ hôi nhiều.

• Bổ sung androgen:

Bác sĩ có thể kê thêm thuốc androgen DHEA để cải thiện tâm trạng, giảm mệt mỏi và tăng cường ham muốn tình dục cho người bệnh.

Sau quá trình chẩn đoán, người bệnh được bác sĩ hướng dẫn phương pháp điều trị suy tuyến thượng thận

3.2.2. Điều chỉnh lối sống hằng ngày

Ngoài việc dùng thuốc theo phác đồ của bác sĩ thì người bệnh cũng cần chủ động chăm sóc sức khỏe bằng cách:

• Ăn uống cân bằng dinh dưỡng, ưu tiên thực phẩm giàu đạm, khoáng chất và vitamin.
• Uống đủ nước, bổ sung muối khi cơ thể mất quá nhiều mồ hôi.
• Nghỉ ngơi hợp lý và tránh các yếu tố dẫn đến stress kéo dài.

3.2.3. Với trường hợp đặc biệt

Trong tình huống stress, chấn thương hoặc phẫu thuật, người bệnh cần tăng liều glucocorticoid theo hướng dẫn bác sĩ; liều mineralocorticoid (fludrocortisone) thường không thay đổi.

Thai phụ bị suy tuyến thượng thận vẫn có thể mang thai nhưng cần được theo dõi chặt chẽ, đặc biệt trong giai đoạn chuyển dạ và sau sinh. Bệnh nhân bị suy tuyến thượng thận cấp cần được cấp cứu, điều trị ngay với dịch truyền muối, glucose và hoặc dùng hydrocortisone tiêm tĩnh mạch.

Bệnh nhân suy tuyến thượng thận luôn cần mang theo bên người thẻ y tế hoặc vòng tay cảnh báo bệnh lý để cấp cứu kịp thời khi có sự cố.

Mong rằng bài viết trên đây đã giúp bạn hiểu rõ suy tuyến thượng thận là gì và nhận diện sớm để kịp thời điều trị bệnh lý này. Tuy tiềm ẩn nhiều biến chứng nguy hiểm nhưng suy tuyến thượng thận vẫn có thể được kiểm soát được nếu phát hiện từ sớm và làm theo phác đồ điều trị từ bác sĩ. 

Nếu thường xuyên trải qua trình trạng mệt mỏi kéo dài, sạm da bất thường, huyết áp thấp,.... quý khách hàng có thể liên hệ Hotline 1900 56 56 56 của Hệ thống Y tế MEDLATEC để được chẩn đoán đúng và có biện pháp hỗ trợ, giúp đẩy lùi bệnh kịp thời.