1. Đại cương về bệnh

Sơ lược về bệnh thương hàn 

Thương hàn là bệnh truyền nhiễm hệ tiêu hóa cấp tính do vi khuẩn Salmonella Typhi gây ra với khả năng lây lan mạnh và có thể tạo thành dịch lớn. Tại Việt Nam đã từng ghi nhận dịch thương hàn ở nhiều tỉnh thành thuộc đồng bằng Sông Cửu Long cũng như một số khu vực phía Bắc. Bệnh khởi phát đột ngột và có thể gây ra nhiều biến chứng nặng nề trong thời gian ngắn rồi dẫn đến tử vong. 

bệnh thương hàn là một trong những nỗi lo của toàn thế giới khi tỷ lệ mắc và tử vong cao mỗi năm

Theo ước tính, mỗi năm, toàn thế giới có gần 16 triệu ca bệnh thương hàn mới mắc và số người chết có thể lên đến 600.000 người. Con số này đến nay vẫn chưa có dấu hiệu sụt giảm, chính vì vậy mà các nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam luôn nỗ lực để ngăn chặn sự gia tăng của các trường hợp mắc thương hàn mỗi năm.

Vi khuẩn gây bệnh Salmonella 

Salmonella là một loại vi khuẩn đường ruột thuộc họ Enterobacteriaceae, dạng hình que, kị khí, không sinh bào tử và có khả năng di chuyển. Vi khuẩn Salmonella có thể tồn tại ở cả trong của động vật máu nóng và máu lạnh lẫn môi trường tự nhiên. Chúng là nguyên nhân chính gây ra các bệnh ở đường tiêu hóa như thương hàn, phó thương hàn, viêm dạ dày - ruột cấp tính, nhiễm trùng máu, ngộ độc,...

Khả năng lây nhiễm của vi khuẩn 

• Vật chủ trung gian duy nhất của chủng vi khuẩn Salmonella là con người và có khả năng lây nhiễm mầm bệnh cho người lành thông qua tiếp xúc. Đặc biệt với những trường hợp người lành là vật chủ trung gian mang trùng nhưng không có biểu hiện ra bên ngoài có thể tạo thành nguồn lây truyền tiềm ẩn trong cộng đồng. 

• Người khỏe mạnh có thể bị nhiễm vi khuẩn thương hàn do tiếp xúc với phân, nước tiểu, nước bột, chất nôn, dịch tiết, mủ,... có chứa mầm bệnh. 

• Thực phẩm bẩn bị nhiễm vi khuẩn Salmonella nhưng không được chế biến kỹ lưỡng hay thói quen ăn tái, sống là một trong những yếu tố làm lây lan bệnh thương hàn nhanh chóng và khó kiểm soát nhất trong cộng đồng hiện nay. 

• Kể cả thương hàn đang trong giai đoạn ủ bệnh hay hồi phục từ 2 - 3 tuần thì hầu hết trong chất thải đều có chứa vi khuẩn và liên tục được đưa ra môi trường khiến cho mầm bệnh lây lan sang người khác. 

Vi khuẩn Salmonella Typhi là nguyên nhân gây ra căn bệnh đường ruột thương hàn với khả năng lây nhiễm cao 

2. Cơ chế và diễn biến của bệnh thương hàn

Cơ chế gây bệnh

Salmonella sau khi xâm nhập vào cơ thể sẽ theo ống tiêu hóa đến dạ dày và ruột non, vượt qua hàng rào bảo vệ đi vào máu và theo máu di chuyển đến nhiều cơ quan khác trong cơ thể. Mặc dù khi vào cơ thể, vi khuẩn gây bệnh thương hàn này sẽ được hệ miễn dịch huy động các đại thực bào đến tiêu hủy nhưng khả năng sống của chúng vẫn còn. Ngay trong các đại thực bào, vi khuẩn Salmonella phát triển và nhân lên về số lượng dựa vào kháng nguyên Vi. 

Khi đã đạt được đến một mức độ nhất định, chủng vi khuẩn bắt đầu vỡ ra và sản sinh nội độc tố, hoạt hóa các tế bào lympho T, thúc đẩy hệ miễn dịch phản ứng và gây ra tình trạng viêm nhiễm toàn thân. Lúc này, người bệnh xuất hiện những triệu chứng rõ ràng và sốt kéo dài. Tiếp theo, vi khuẩn sẽ có sự tấn công rộng hơn ở nhiều cơ quan khác nếu không có sự can thiệp và ngăn chặn kịp thời. 

Diễn biến bệnh lý 

Theo cơ chế, bệnh thương hàn sẽ trải qua các giai đoạn như sau: 

Thời gian ủ bệnh

Thời gian ủ bệnh kéo dài tối đa 15 ngày tình từ khi có sự phơi nhiễm với mầm bệnh. Vi khuẩn lúc này đang dần nhân lên về số lượng và chưa gây ra biểu hiện với cơ thể. 

Bệnh khởi phát

Thời kỳ khởi phát bắt đầu khi số lượng vi khuẩn đã đạt đến một mức độ nhất định, người bệnh thương hàn sẽ có các biểu hiện: 

• Tuần 1: Người bệnh thấy đau nhức toàn thân, mệt mỏi, sốt nhẹ và tăng dần về chiều kèm theo ớn lạnh, chán ăn, táo bón, nôn, chảy máu cam, lưỡi đỏ hay trắng bẩn, bụng chướng. 

• Tuần 2: Triệu chứng quan trọng và khẳng định nhất. Người bệnh sốt cao liên tục 39 - 40°C, sốt hình cao nguyên, sốt nóng là chủ yếu; kèm theo phát ban kiểu đào ban từ ngày thứ 7 - 12 của bệnh (với phó thư­ơng hàn th­­ường nhiều hơn và mọc muộn hơn).

• Giai đoạn toàn phát: Kéo dài 2 tuần. Khám lâm sàng có thể thấy bệnh nhân có các biểu hiện như mạch và nhiệt độ phân ly, tức mạch chậm hơn so với nhiệt độ (tức có sốt nhưng mạch lại chậm), âm đục ở đáy phổi, nổi ban, loét họng, mạch chậm tương ứng tiếng tim chậm,...

Bệnh có thể gây ra những cơn đau bụng dữ dội và đi kèm với nhiều biểu hiện khác chẳng hạn như sốt do phản ứng viêm toàn thân

Giai đoạn hồi phục 

Sau khi phát hiện và điều trị với kháng sinh tử 5 - 7 ngày, bệnh sẽ bắt đầu lui dần, nhiệt độ hạ, các triệu chứng giảm dần và sức khỏe nhanh chóng hồi phục trong thời gian ngắn. Tuy nhiên, nếu không có sự can thiệp, bệnh có thể kéo dài và chuyển sang các biến chứng nặng hơn. 

Biến chứng

Một số trường hợp nặng, bệnh thương hàn có thể chuyển sang các biến chứng như sau: 

• Biến chứng xuất huyết tiêu hóa: Mạch máu có thể bị vỡ do loét các mảng Peyer dẫn đến xuất huyết đường ruột, phân có màu đen hoặc các mảng máu bầm, máu tươi, huyết áp hạ, người bệnh suy kiệt và tử vong nếu không được phát hiện và điều trị. 

• Thủng ruột có thể xảy ra nếu người bị thương hàn không có sự can thiệp sớm, người bệnh đau bụng kịch liệt, bụng chướng, huyết áp tụt, tim, mạch đập nhanh, cần phải được cấp cứu và hồi sức nội khoa kịp thời nếu không có thể nguy hiểm đến tính mạng. 

• Bên cạnh đó, bệnh còn có thể dẫn đến viêm cơ tim, trụy tim mạch và hầu hết đều có tiên lượng nặng hoặc một số biến chứng khác như viêm màng ngoài tim, nội tâm mạc, động mạch chi dưới,... 

• Một số biến chứng xảy ra ở hệ thần kinh như viêm màng não thương hàn hay hệ hô hấp gồm viêm phế quản, tràn dịch màng phổi,.... Viêm xương, khớp, viêm thận, viêm đa cơ, viêm dây thần kinh thị giác,... cũng có thể là tình trạng kế phát từ bệnh thương hàn. 

Cảnh giác với các loại thực phẩm không rõ nguồn gốc trôi nổi trên thị trường và thói quen ăn đồ tái sống có thể dẫn đến nguy cơ nhiễm Salmonella 

Bệnh thương hàn hiện nay có thể điều trị dứt điểm bằng thuốc đặc trị nếu có sự can thiệp và điều trị sớm, đúng cách, đủ liều lượng. Nếu bạn cần được tư vấn về các phương pháp điều trị cũng như cách phòng bệnh hiệu quả, có thể liên hệ với Bệnh viện Đa khoa MEDLATEC thông qua hotline: 1900.56.56.56, các bác sĩ chuyên khoa sẽ nhanh chóng hỗ trợ bạn.