Mệt mỏi là một trạng thái ai trong chúng ta cũng từng trải qua. Đó có thể là cảm giác đuối sức sau một ngày dài làm việc, trong đợt ốm kéo dài hay đơn giản là sau một đêm mất ngủ. Tuy nhiên, nếu tình trạng mệt mỏi cứ kéo dài ngày này qua ngày khác, không cải thiện dù bạn đã nghỉ ngơi, ăn uống đầy đủ, thì có thể bạn đang gặp phải một vấn đề sức khỏe đáng lưu ý – đó là hội chứng mệt mỏi.

Hội chứng mệt mỏi không chỉ đơn thuần là cảm giác uể oải, thiếu năng lượng. Nó có thể đi kèm với đau đầu, khó tập trung, rối loạn giấc ngủ, dễ cáu gắt, hay thậm chí là cảm giác suy sụp cả về thể chất lẫn tinh thần. Nhiều người mô tả rằng họ cảm thấy như “bị rút cạn năng lượng” mỗi ngày, dù không làm việc nặng nhọc. Một số trường hợp đặc biệt được các chuyên gia y tế gọi là hội chứng mệt mỏi mạn tính (Chronic Fatigue Syndrome - CFS). Khi tình trạng mệt mỏi kéo dài hơn 6 tháng.

Nguyên nhân gây mệt mỏi rất đa dạng. Đó có thể là hậu quả của áp lực công việc, chế độ ăn uống không hợp lý hoặc do cơ thể đang tiềm ẩn một bệnh lý nào đó như thiếu máu, đái tháo đường, suy giáp, viêm gan, trầm cảm, ung thư. Ngoài ra, những thay đổi về nội tiết tố trong thời kỳ mãn kinh, mang thai hay sau sinh cũng có thể khiến cơ thể phụ nữ cảm thấy mệt mỏi kéo dài.

Điều quan trọng nhất là đừng bỏ qua tiếng nói của cơ thể. Mệt mỏi không đơn giản là "chuyện nhỏ" mà có thể là dấu hiệu đầu tiên cảnh báo một điều gì đó đang bất ổn. Lắng nghe cơ thể mình và tìm sự trợ giúp y tế khi cần thiết là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe lâu dài.

 Hội chứng mệt mỏi là tình trạng mệt mỏi kéo dài, không cải thiện khi nghỉ ngơi

Hội chứng mệt mỏi có thể do rất nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra. Có thể chia các nguyên nhân này thành các nhóm chính sau:

 Rối loạn giấc ngủ và nghỉ ngơi không đầy đủ

Giấc ngủ là thời điểm quan trọng để cơ thể phục hồi cả về thể chất lẫn tinh thần. Tuy nhiên, trong nhịp sống hiện đại, rất nhiều người rơi vào tình trạng thiếu ngủ hoặc ngủ không chất lượng. Thức khuya vì công việc, dùng điện thoại hoặc xem tivi đến tận đêm khuya khiến chu kỳ sinh học của cơ thể bị rối loạn. Bên cạnh đó, tình trạng ngủ chập chờn, thức dậy nhiều lần trong đêm, hoặc mắc các rối loạn như ngưng thở khi ngủ cũng làm giấc ngủ bị gián đoạn, không đủ sâu để tái tạo năng lượng. Hậu quả là khi thức dậy, người bệnh vẫn cảm thấy mệt mỏi, uể oải, thiếu tỉnh táo dù đã ngủ đủ số giờ. Tình trạng này kéo dài sẽ làm giảm năng suất làm việc, ảnh hưởng đến tâm trạng và sức khỏe tổng thể.

Căng thẳng tâm lý, lo âu và trầm cảm

Căng thẳng kéo dài là một trong những nguyên nhân phổ biến, thầm lặng gây ra hội chứng mệt mỏi. Khi não bộ phải "gồng mình" đối phó với áp lực công việc, học tập, tài chính hay các vấn đề gia đình, cơ thể sẽ rơi vào trạng thái căng thẳng liên tục, kích hoạt hệ thần kinh giao cảm, làm tiêu hao năng lượng nhiều hơn bình thường. Nếu không được giải tỏa có thể dẫn đến tình trạng lo âu mạn tính hoặc trầm cảm. Một trong những biểu hiện rõ ràng nhất của những rối loạn này là mệt mỏi dai dẳng, mất hứng thú, suy giảm trí nhớ, rối loạn giấc ngủ và cảm giác kiệt sức về cả thể chất lẫn tinh thần. Điều đáng nói là nhiều người không ý thức được tình trạng sức khỏe nên thường bỏ qua hoặc trì hoãn việc thăm khám tâm thần kinh.

Dinh dưỡng không hợp lý và thiếu vi chất

Một chế độ ăn thiếu cân bằng, quá nhiều tinh bột tinh chế (như bánh ngọt, nước ngọt), ít rau xanh, thiếu chất đạm và vitamin, sẽ khiến cơ thể không có đủ dưỡng chất để tạo năng lượng. Thiếu máu do thiếu sắt là nguyên nhân điển hình gây mệt mỏi kéo dài, đặc biệt ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản. Ngoài ra, thiếu hụt các vi chất như vitamin B12, vitamin D, magiê hoặc kẽm cũng có thể ảnh hưởng đến chức năng thần kinh và miễn dịch, làm bạn dễ rơi vào trạng thái mệt mỏi, mất sức. Việc bỏ bữa, ăn kiêng quá mức hoặc chỉ ăn một vài món lặp đi lặp lại cũng làm tăng nguy cơ rối loạn chuyển hóa, thiếu chất mà bản thân không nhận ra.

 Bệnh lý nền trong cơ thể

Nhiều trường hợp mệt mỏi kéo dài là dấu hiệu sớm của một bệnh lý nội khoa tiềm ẩn như đái tháo đường, suy giáp, viêm gan mạn, bệnh lý thận, bệnh tự miễn hoặc thậm chí là ung thư giai đoạn đầu. Những bệnh lý này thường tiến triển âm thầm, không gây triệu chứng rầm rộ ngay từ đầu mà biểu hiện qua cảm giác mệt mỏi dai dẳng, sút cân không rõ lý do, mất ngủ, đau mỏi cơ thể hoặc rối loạn tiêu hóa nhẹ. Ngoài ra, sau khi mắc một số bệnh nhiễm trùng như COVID-19, cảm cúm, sốt siêu vi... cơ thể cũng có thể trải qua giai đoạn "hậu nhiễm" với biểu hiện mệt mỏi kéo dài nhiều tuần, nhiều tháng.

Lối sống thụ động và sử dụng chất kích thích

Nhiều người nghĩ rằng khi mệt thì nên nằm nghỉ hoàn toàn. Tuy nhiên, một lối sống quá ít vận động lại khiến cơ thể ngày càng trì trệ và mất năng lượng. Việc ngồi nhiều, ít tập thể dục làm giảm tuần hoàn máu, giảm sản xuất endorphin – những hormone mang lại cảm giác tích cực và tỉnh táo. Lâu dần, cơ thể không còn linh hoạt, cơ bắp yếu đi, khả năng đề kháng giảm sút, dẫn đến mệt mỏi kéo dài. Bên cạnh đó, việc lạm dụng các chất kích thích như cà phê, nước tăng lực, thuốc lá, rượu bia... cũng ảnh hưởng rất nhiều đến sức khỏe toàn trạng. Những chất này có thể khiến bạn "tỉnh táo tạm thời", nhưng lâu dài sẽ làm rối loạn nhịp sinh học, khiến cơ thể không được nghỉ ngơi đúng cách và trở nên uể oải, mất sức sau đó.

Mất ngủ kéo dài có thể dẫn đến hội chứng mệt mỏi

Hội chứng mệt mỏi, dù không phải lúc nào cũng nguy hiểm nhưng có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống nếu không được kiểm soát đúng cách. Vì vậy, việc phòng tránh từ sớm thông qua những thói quen sinh hoạt và chăm sóc sức khỏe hợp lý là rất quan trọng. Dưới đây là một số biện pháp dự phòng hiệu quả mà mỗi người nên áp dụng để duy trì năng lượng và sức khỏe bền vững.

Xây dựng thói quen sinh hoạt lành mạnh

Dự phòng mệt mỏi bắt đầu từ việc thiết lập một lối sống khoa học và hợp lý. Mọi người nên duy trì giấc ngủ đủ và đều đặn, trung bình 7-8 tiếng mỗi đêm, cố gắng đi ngủ và thức dậy đúng giờ để đồng hồ sinh học được điều hòa ổn định. Việc tránh thức khuya và hạn chế sử dụng các thiết bị điện tử trước khi ngủ cũng giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ, từ đó giảm nguy cơ mệt mỏi kéo dài. Ngoài ra, cần tránh lối sống thụ động, hạn chế ngồi lâu và ít tiếp xúc với ánh nắng mặt trời.

Dinh dưỡng cân bằng và đầy đủ

Một chế độ ăn uống đa dạng, giàu vitamin, khoáng chất và các chất dinh dưỡng thiết yếu là nền tảng giúp phòng tránh mệt mỏi. Việc bổ sung đầy đủ các nhóm thực phẩm như rau xanh, trái cây tươi, đạm từ thịt, cá, đậu hạt và chất béo lành mạnh giúp cơ thể duy trì năng lượng ổn định suốt ngày dài. Cần hạn chế thức ăn nhanh, nhiều đường, đồ uống chứa caffeine và cồn. Những chất này dễ gây rối loạn chuyển hóa và ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tổng thể. Ngoài ra, trong trường hợp có nguy cơ thiếu hụt vitamin hoặc khoáng chất, nên bổ sung kịp thời theo hướng dẫn của chuyên gia y tế.

Quản lý stress hiệu quả

Căng thẳng kéo dài là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây mệt mỏi mãn tính. Do đó, việc nhận diện và kiểm soát stress thông qua các biện pháp như thiền, yoga, tập thở sâu, hoặc tham gia các hoạt động giải trí, thư giãn. Đồng thời, xây dựng kỹ năng xử lý tình huống và giữ cân bằng cảm xúc giúp giảm áp lực tâm lý, phòng ngừa sự kiệt sức về tinh thần và thể chất. Khi cần thiết, người có dấu hiệu stress nặng nên được tư vấn hoặc hỗ trợ bởi các chuyên gia tâm lý.

Tăng cường vận động thể chất thường xuyên

Hoạt động thể dục thể thao đều đặn giúp cải thiện tuần hoàn máu, tăng cường trao đổi chất và nâng cao sức đề kháng, từ đó làm giảm cảm giác mệt mỏi. Các bài tập nhẹ nhàng như đi bộ, bơi lội, yoga hay đạp xe khoảng 20-30 phút mỗi ngày rất phù hợp để duy trì sức khỏe toàn diện. Việc duy trì vận động không chỉ giúp tăng cường thể lực mà còn cải thiện tinh thần, giảm căng thẳng và tạo cảm giác sảng khoái.

Khám sức khỏe định kỳ và phát hiện sớm bệnh lý nền

Việc kiểm tra sức khỏe định kỳ giúp phát hiện sớm các bệnh lý tiềm ẩn như thiếu máu, rối loạn tuyến giáp, đái tháo đường, các bệnh viêm nhiễm hoặc rối loạn tâm thần. Điều trị kịp thời và đúng cách các bệnh lý này sẽ góp phần phòng tránh hội chứng mệt mỏi phát triển hoặc trở nên nặng hơn. Đồng thời, người bệnh cần chủ động thăm khám sớm bác sĩ khi có biểu hiện mệt mỏi kéo dài không rõ nguyên nhân.

Xây dựng kế hoạch sống khoa học giúp dự phòng hội chứng mệt mỏi

Để chẩn đoán hội chứng mệt mỏi, bác sĩ cần tiếp cận bệnh nhân một cách hệ thống qua ba bước: Khai thác bệnh sử, khám thực thể và chỉ định xét nghiệm cận lâm sàng hợp lý, cụ thể:

 Khám lâm sàng

Hỏi bệnh

- Thời điểm khởi phát: Triệu chứng mệt mỏi khởi phát đột ngột hay từ từ? Tìm mối liên quan với một sự kiện như nhiễm siêu vi, mất ngủ, stress kéo dài,..

- Thời gian: Tình trạng mệt mỏi đã diễn ra bao lâu?

- Tính chất: Mệt vào buổi sáng, cả ngày, hay chỉ khi gắng sức? Mệt có hồi phục sau nghỉ không?

- Mức độ ảnh hưởng: Có giới hạn hoạt động hằng ngày, học tập, công việc không?

- Triệu chứng đi kèm:

+ Thể chất: Sốt nhẹ kéo dài, sụt cân, đau cơ, đau khớp, nhức đầu, rối loạn tiêu hoá.

+ Tâm thần – thần kinh: Rối loạn giấc ngủ, mất tập trung, lo âu, trầm cảm, giảm hứng thú.

+ Tình dục – nội tiết: Thay đổi kinh nguyệt, giảm ham muốn, bốc hỏa, lạnh tay chân.

- Yếu tố nguy cơ:

+ Bệnh lý mạn tính: Đái tháo đường, rối loạn tuyến giáp, viêm gan, suy thận, ung thư.

+ Sử dụng thuốc: Thuốc huyết áp, thuốc ngủ, thuốc chống trầm cảm, corticosteroid.

+ Thói quen sinh hoạt: Giấc ngủ thất thường, làm việc ca đêm, ăn uống thiếu chất dinh dưỡng, hút thuốc, sử dụng chất kích thích.

+ Yếu tố tâm lý – xã hội: Sang chấn tinh thần, mất người thân, áp lực công việc, ly hôn.

Khám bệnh

Bác sĩ sẽ thăm khám từ tổng quát đến chi tiết để định hướng nguyên nhân gây bệnh, cụ thể: 

- Khám tổng quát: 

+ Dáng vẻ mệt mỏi: Mặt hốc hác, phản ứng chậm.

+ Kiểm tra dấu hiệu sinh tồn: Huyết áp, nhịp tim, SpO₂, nhiệt độ, BMI.

+ Thiếu máu: Niêm nhợt, da khô, móng tay lõm.

+ Dấu mất nước: Da khô, niêm khô, tĩnh mạch xẹp.

- Khám cơ quan bộ phần 

+ Tim mạch - hô hấp: Đánh giá khả năng gắng sức, nghe tim, phổi. Phát hiện suy tim, rối loạn nhịp.

- Nội tiết - chuyển hóa: Tuyến giáp to, run đầu chi, phản xạ gân xương tăng hoặc giảm, phù niêm.

- Rối loạn sắc tố da (suy thượng thận), béo phì, phân bố mỡ bất thường (Cushing).

- Gan - thận - tiêu hoá: Gan to, vàng da nhẹ, phù ngoại vi – gợi ý xơ gan hoặc hội chứng thận hư. Khám bụng phát hiện u, trướng bụng, đau khu trú.

- Thần kinh - tâm thần: Kiểm tra trí nhớ, khả năng tập trung, phản xạ tâm lý. Phát hiện các biểu hiện trầm cảm như giao tiếp ít, ánh mắt trống rỗng, hay thở dài.

 Cận lâm sàng

Xét nghiệm máu cơ bản

- Công thức máu: giúp chẩn đoán các vấn đề liên quan đến huyết học gây mệt mỏi như thiếu máu, nhiễm trùng, ung thư.

- Đường huyết, HbA1c: Kiểm tra bệnh lý đái tháo đường, nguyên nhân gây mệt mỏi, sút cân kéo dài.

- Chức năng gan, thận: Mệt mỏi là một trong những triệu chứng trong viêm gan, suy thận. Xét nghiệm này giúp bác sĩ nhận định các trường hợp trên.

- Điện giải đồ (Na⁺, K⁺, Ca²⁺): Đánh giá các loạn điện giải như hạ natri, hạ kali, hạ canxi gây mệt mỏi.

Xét nghiệm nội tiết – vi chất

- TSH, FT4: Loại trừ các vấn đề mệt mỏi liên quan đến rối loạn chức năng tuyến giáp.

- Cortisol sáng: Tầm soát suy thượng thận.

- Vitamin B12, acid folic, vitamin D: Thiếu hụt vi chất phổ biến gây mệt mỏi kéo dài.

Chẩn đoán hình ảnh 

- X-quang phổi: Giúp loại trừ các bệnh lý phổ biến như lao, u phổi

- Siêu âm bụng: Phát hiện gan to, lách to, u ổ bụng.

- Điện tâm đồ (ECG): Đánh giá nhịp chậm nhanh, thiếu máu cơ tim.

- MRI não/CT sọ não: Nếu kèm rối loạn tri giác, đau đầu kéo dài.

Trắc nghiệm tâm lý (nếu nghi rối loạn tâm thần)

- PHQ-9: Sàng lọc trầm cảm.

- GAD-7: Đánh giá lo âu lan tỏa.

- MOCA hoặc MMSE: Đánh giá chức năng nhận thức.

Việc điều trị hội chứng mệt mỏi phụ thuộc vào nguyên nhân cụ thể. Mục tiêu là giảm các triệu chứng, cải thiện chức năng và nâng cao chất lượng cuộc sống. Cụ thể: 

 Điều trị nguyên nhân nền

Việc điều trị nguyên nhân là then chốt. Một số điều trị phổ biến như:

- Thiếu máu: Bổ sung sắt, vitamin B12, folate tùy thuộc vào từng trường hợp thiếu máu. 

- Rối loạn tuyến giáp: Dùng hormone giáp (levothyroxine cho suy giáp), kháng giáp tổng hợp (cường giáp).

- Đái tháo đường: kiểm soát đường huyết bằng chế độ ăn, thuốc hạ đường huyết, insulin.

- Trầm cảm, lo âu: Điều trị bằng liệu pháp tâm lý (CBT), thuốc chống trầm cảm, hỗ trợ tâm lý xã hội.

- Viêm gan, HIV, lao: Điều trị bằng phác đồ chuyên biệt.

- Hội chứng ngưng thở khi ngủ: Thay đổi tư thế ngủ, giảm cân.

 Điều chỉnh lối sống và tâm lý

Ngay cả khi chưa rõ nguyên nhân, thay đổi lối sống vẫn giúp cải thiện rõ rệt tình trạng mệt mỏi. Bao gồm: 

- Ngủ, nghỉ hợp lý: Ngủ đủ 7 - 8 tiếng mỗi đêm, ngủ đúng giờ, hạn chế dùng thiết bị điện tử trước khi ngủ. Tránh ngủ ngày nhiều hoặc ngủ bù cuối tuần, gây rối loạn nhịp sinh học.

-Dinh dưỡng cân bằng: Ăn đầy đủ các nhóm chất (đạm, béo tốt, tinh bột chậm, rau, trái cây). Bổ sung vi chất nếu có thiếu hụt như vitamin D, B12, sắt, magie. Hạn chế caffeine, rượu bia, đồ ngọt tinh luyện.

-Tăng cường vận động thể chất: Tập thể dục nhẹ đến vừa 20–30 phút mỗi ngày với loại hình phù hợp như đi bộ, yoga, đạp xe, bơi lội. Ngoài ra, vận động ngoài trời, sưởi nắng đúng cách cũng giúp cải thiện tuần hoàn, tăng endorphin – hormone “hạnh phúc”.

- Quản lý stress: Thiền, hít thở sâu, viết nhật ký cảm xúc, trò chuyện với người thân là những phương pháp đơn giản, thiết thực giúp chuyển hóa cảm xúc tiêu cực, tránh quá tải tinh thần.

 Điều trị triệu chứng và hỗ trợ toàn diện

- Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT): Với các trường hợp không tìm được nguyên nhân rõ ràng, liệu pháp này giúp thay đổi nhận thức tiêu cực, cải thiện cảm xúc và hành vi.

- Chương trình vận động thể chất có kiểm soát (Graded Exercise Therapy – GET): Tăng dần mức độ vận động dưới hướng dẫn của chuyên gia.

- Giáo dục sức khỏe: Giúp bệnh nhân hiểu rằng mệt mỏi là thật, cần thời gian hồi phục, không nên cố gắng quá mức.

- Hỗ trợ bằng thuốc (nếu cần):Không có thuốc đặc hiệu cho hội chứng mệt mỏi, nhưng bác sĩ có thể chỉ định thuốc chống trầm cảm liều thấp (nếu kèm trầm cảm nhẹ – trung bình), thuốc an thần ngắn hạn (mất ngủ kéo dài) và các vitamin nhóm B, C, thuốc bổ thần kinh (vai trò hỗ trợ, không thay thế điều trị nguyên nhân).

- Hỗ trợ xã hội: Khuyến khích bệnh nhân tăng cười giao tiếp thường xuyên với gia đình, đồng nghiệp, tham gia nhóm hỗ trợ hoặc trị liệu nhóm. Hạn chế cách ly xã hội vì điều này làm mệt mỏi nặng thêm.

Trị liệu theo nhóm là phương pháp điều trị hội chứng mệt mỏi

Trên đây là các thông tin cần thiết về hội chứng mệt mỏi. Để chẩn đoán và điều trị tốt, bệnh nhân cần thăm khám tại cơ sở y tế uy tín. Hệ thống phòng khám, bệnh viện hệ thống Y tế   MEDLATEC với hệ thống trang thiết bị hiện đại và đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm luôn sẵn sàng hỗ trợ người bệnh. Để đặt lịch khám, bệnh nhân vui lòng gọi đến hotline 1900 56 56 56 của MEDLATEC để được hỗ trợ 24/7.