Bệnh sán dây lợn có ở khắp mọi nơi, nhất là ở những vùng có phong tục ăn thịt lợn sống, chưa nấu chín hoặc quản lý phân chưa tốt. Sán dây lợn dài từ 2- 3m hoặc hơn, gồm nhiều đốt, có đốt cổ mảnh, có đốt thân trưởng thành, có đốt già. Trong một đốt sán già có thể chứa tới 55.000 trứng,  những đốt già ở cuối thường rụng thành từng đoạn 5,6 đốt liền nhau theo phân ra ngoài. Người là vật chủ chính của sán, còn vật chủ phụ là lợn. Khi lợn ăn phải đốt sán hoặc trứng sán, trứng sán qua dạ dày đến ruột lợn, ấu trùng chui qua thành ruột vào hệ thống tuần hoàn và đi khắp cơ thể lợn. Sau khi lợn ăn phải ấu trùng từ 24-72 giờ, ấu trùng sán sẽ cư trú ở các mô liên kết hoặc ở cơ, sau 2 tháng ấu trùng tạo thành một nang có vỏ bọc ngoài (kích thước 17- 20 x 7-10mm), nên gọi là  gạo lợn (cysticereus cellulosae), trong nang có dịch màu trắng, có mẩu đầu sán với 4 giác và 2 vòng móc.

Ngoài lợn còn có chó, mèo hoặc người đều có thể là vật chủ phụ của sán dây lợn. Khi người ăn phải trứng sán dây lợn qua thức ăn, hoặc tự nhiễm do đang mắc sán trưởng thành ký sinh ở ruột non, bị nôn ọe trong lúc say tàu, xe, phụ nữ có thai, bệnh nhân sốt cao... làm cho những đốt sán già rụng ở ruột non theo nhu động đi ngược lên dạ dày, do tác dụng của dịch tiêu hoá, trứng từ các đốt già được giải phóng ra xuống tá tràng, hàng nghìn ấu trùng thoát ra khỏi trứng và chui qua thành ruột vào hệ tuần hoàn đi khắp cơ thể, vào các cơ, các mô, phát triển thành nang ấu trùng sán (cysticereus cellulosae). Người có nang ấu trùng sán còn gọi là người gạo.

Tổn thương trên “người gạo” do nhiễm sán lợn.

Tùy vị trí của nang ấu trùng sán mà có các tổn thương: ở da thường gặp các nang  nhỏ bằng hạt đỗ hoặc hạt dẻ, tròn, chắc, không đau, di động trên nền sâu và lăn dưới da, màu da ở trên bình thường. U nang sán thường nổi ở mặt trong cánh tay hoặc ở bất kỳ vị trí nào và có tính chất đối xứng. Rất hiếm khi các u nằm bên cạnh dây thần kinh và gây đau dây thần kinh. U nang sán sau nhiều năm sẽ bị vôi hoá, lúc này có thể phát hiện được bằng chụp Xquang.

Nang ấu trùng ở não gây triệu chứng như một u não hoặc có thể gây nên nhiều triệu chứng không đặc hiệu như tăng áp lực sọ não, cơn động kinh, suy nhược trí năng, rối loạn tâm thần, bệnh nhân có thể bị  liệt, thậm chí bị đột tử.

Ở mắt, nang  ấu trùng có thể nằm trong hốc mắt, mi mắt, trong kết mạc, thuỷ tinh thể, tiền phòng... gây giảm thị lực hoặc bị mù tùy theo vị trí của ấu trùng trong mắt. Nang ấu trùng ở cơ tim có thể  làm tim đập nhanh, tiếng tim bị biến đổi, bệnh nhân dễ bị ngất.

Xét nghiệm chọc hút tại nang ấu trùng có một ít dịch trong. Xét nghiệm phân có thể thấy đốt sán và trứng sán. Sinh thiết u nang ở da tìm thấy ấu trùng sán lợn. Chụp Xquang não thất hoặc soi đáy mắt phát hiện thấy u nang sán hoặc ấu trùng sán lợn.

Chẩn đoán phân biệt nang ấu trùng sán lợn với các u nang bã, u mỡ, u sarcoidose.

Tiến triển và tiên lượng: tổn thương ở da lâu ngày có thể vôi hoá ảnh hưởng tới thẩm mỹ. Tổn thương não phụ thuộc vào vị trí của nang ấu trùng sán.

 

Điều trị bệnh  sán đường ruột: thuốc có thể sử dụng là quinacrin, người lớn uống từ 0,9 - 1,2g chia liều nhỏ. Thuốc nhuận tràng cần uống trước một ngày để làm giảm chất nhầy bám quanh thân sán. Sau khi uống thuốc 1 giờ phải dùng thuốc tẩy, vì nếu dùng thuốc tẩy chậm hơn  thì quinacrin sẽ ngấm vào máu gây độc. Thuốc niclosamide 0,5g uống 4 - 6 viên (1 liều), thuốc không độc, hiệu quả cao. Buổi sáng nhai từng viên một, nhai thật kỹ, nhai 10 phút uống với một ít nước. Sau khi uống thuốc có thể thấy trứng và các đốt sán bị dập nát và đào thải ra ngoài. Thuốc nam: có thể dùng hạt bí đỏ hoặc hạt cau điều trị sán ở đường ruột.

Việc điều trị bệnh nang ấu trùng sán lợn ở não hiện nay vẫn là một vấn đề nan  giải. Thuốc có thể dùng  là praziquantel, methifolat, DEC.

Điều  trị nang ấu trùng ở da, có thể phẫu thuật khi thật cần thiết vì yếu tố thẩm mỹ hoặc các u nang chèn ép các dây thần kinh. Tiêm hút dịch ở u nang, bơm 0,5ml nước cất vào u nang để tiêu diệt đầu sán lợn.

Phòng bệnh: không ăn thịt lợn sống hoặc chưa nấu chín. Nếu có bệnh sán lợn  đường tiêu hoá  thì cần tích cực điều trị để dự phòng bệnh u nang sán lợn dưới da. Quản lý phân, không dùng phân tươi bón tưới rau.