1. Một số đặc điểm sinh học của dây đau xương

Dây đau xương là dạng cây dây leo, thân hình trụ xám. Lá dây đau xương mọc so le với nhau, hình tim, có gân. Mặt trên của lá nhẵn bóng, mặt dưới phủ lớp lông tơ trắng.

Hoa dây đau xương màu vàng lục, mọc thành cụm từ kẽ lá, có thể kết thành nhiều chùm hoặc từng chùm đơn lẻ. Quả của dây đau xương có hình tròn hoặc bầu dục, chuyển sang màu đỏ khi chín, bên trong chứa hạt với lớp nhầy bao quanh.

Dây đau xương thuộc dạng thân leo, lá hình tim

2. Công dụng và cách dùng dược liệu dây đau xương

Ở nước ta, dây đau xương mọc dại ở rất nhiều tỉnh thành nhưng chủ yếu là khu vực miền núi các tỉnh phía Bắc. Theo y học cổ truyền, dây đau xương là dược liệu có tác dụng khu phong, trừ thấp, thư cân hoạt lạc; chủ trị các bệnh đau nhức xương khớp và phong tê thấp.

Y học hiện đại đã có thực nghiệm ở ruột thỏ cô lập và nhận thấy thành phần của dây đau xương chứa histamin, acetylcholine có thể ức chế hoạt tính gây co thắt cơ trơn. Ngoài ra, dây đau xương còn có tác dụng lợi tiểu, ổn định chỉ số huyết áp, ức chế thần kinh trung ương, an thần với loài động vật này.

Dây đau xương chứa nhiều thành phần hóa học có nhiều lợi ích đối với sức khỏe như: glycoside phenolic, alkaloid, dinorditerpen glucosid, tinosinesid,… Tất cả bộ phận của dây đau xương đều có thể dùng làm dược liệu, thu hái quanh năm sau đó dùng tươi hoặc thái nhỏ, phơi khô để dùng khi cần thiết. Liều dùng trung bình được khuyến nghị khoảng 10 - 12g/ngày, dùng dạng xoa bóp trên da hoặc sắc nước uống.

Trong dân gian, dây đau xương được lưu truyền như một vị thuốc dùng để chữa trật khớp, bong gân, đau nhức mình mẩy, thấp khớp, rắn cắn, sốt rét,...

Dây đau xương được dùng nhiều để chữa bệnh xương khớp

3. Một số bài thuốc chữa bệnh từ dây đau xương

3.1. Bài thuốc trị đau lưng mỏi gối do thận hư yếu

- Thành phần dược liệu: 12g mỗi vị: rễ cỏ xước, dây đau xương, thỏ ty tử, củ mài; 16g mỗi vị: tỳ giải, cốt toái bổ, đỗ trọng.

- Cách dùng: tất cả dược liệu trên là 1 thang thuốc, đem sắc uống hoặc ngâm rượu trong vòng 1 tháng rồi dùng dần.

3.2. Bài thuốc trị rắn cắn

- Thành phần dược liệu: 20g lá tía tô, 20g dây đau xương, 30g lá thài lài và 50g rau sam.

- Cách dùng: tất cả dược liệu dùng ở dạng tươi, rửa sạch rồi giã nhuyễn sau đó vắt lấy phần nước để uống, phần bã dùng để đắp lên vết rắn cắn.

3.3. Bài thuốc trị chứng bong gân và sai khớp

- Thành phần dược liệu: lấy một lượng bằng nhau từng vị: mủ xương rồng bà, lá thầu dầu tía, lá canh châu, gừng sống, lá náng, lá kim cang, vỏ sòi, lá mua, huyết giáp, vỏ núc nác, củ nghệ, đinh hương, quế chi, hạt trấp, lá bưởi bung, hồi hương, lá dây đau xương, hạt máu chó, lá tầm gửi cây khế.

- Cách dùng: giã nhỏ toàn bộ dược liệu rồi đem sao nóng sau đó cho vào một chiếc khăn mỏng, đem chườm lên vùng khớp bị sai hoặc bong gân.

3.4. Bài thuốc trị chứng thấp khớp

Có thể lựa chọn 1 trong 2 bài thuốc sau để dùng:

- Bài thuốc thứ nhất: nấu các dược liệu sau thành cao để uống: huyết giác, lá lốt, tầm xuân, kê huyết đằng, ngưu tất, rễ bưởi bung, hoàng lục, thổ phục linh, dây đau xương và hoàng nàn chế.

- Bài thuốc thứ hai: các dược liệu lấy một lượng bằng nhau đem sắc cho cô thành cao rồi lấy dùng mỗi ngày 6g: dây đau xương, củ kim cang.

3.5. Bài thuốc trị đau nhức xương khớp

Có thể lựa chọn sử dụng 1 trong 2 bài thuốc:

- Bài thuốc thứ nhất: thái nhỏ phần thân của dây đau xương đem sao vàng rồi ngâm cùng rượu với tỷ lệ 1:5 trong vòng 1 tháng. Sau đó hàng ngày lấy 1 chén nhỏ để dùng, uống 3 lần/ngày. Nếu không uống được rượu thì có thể sắc dây đau xương để uống liên tục 15 - 20 ngày.

- Bài thuốc thứ hai: rửa sạch dây đau xương, giã nát cùng chút nước rồi đắp trực tiếp lên vùng xương khớp bị đau nhức.

3.6. Bài thuốc trị sưng đỏ mu bàn chân và đầu gối

- Thành phần dược liệu: 20g mỗi vị: rễ và lá cây lá lốt, cốt khí củ, rễ cỏ xước, dây đau xương, dây cam thảo.

- Cách dùng: đem sắc toàn bộ dược liệu rồi chắt lấy phần nước, dùng liên tiếp trong 7 - 21 ngày.

Dược liệu dây đau xương phơi khô được dùng trong nhiều bài thuốc chữa bệnh khác nhau

3.7. Bài thuốc trị đau thần kinh tọa

- Thành phần dược liệu: 20g mỗi vị: kê huyết đằng, ngưu tất, dây đau xương, cẩu tích, cốt toái bổ; 12g ba kích; 8g thiên niên kiện.

- Cách dùng: sắc toàn bộ dược liệu trên để lấy nước uống trong ngày. Duy trì liên tục cho đến khi không còn triệu chứng của bệnh.

3.8. Bài thuốc trị chứng liệt nửa người phải

- Thành phần dược liệu: 10g rễ đinh lăng; 3g gừng tươi; 8g mỗi vị: cây xấu hổ, dây trâu cổ, đậu chiều, dây đau xương; 6g cây thần sa; 5g mỗi vị: quế, quả hồ tiêu chín; 4g cây bách bệnh.

- Cách dùng: sắc toàn bộ dược liệu lấy nước uống mỗi ngày.

3.9. Bài thuốc trị viêm khớp

- Thành phần dược liệu: 100g mỗi vị: dây đau xương, cốt toái bổ; 50g vỏ thân cây ô môi; 30g nhục quế.

- Cách dùng: ngâm toàn bộ dược liệu cùng 1 lít rượu nếp 40 độ trong 20 ngày sau đó lấy rượu uống 30ml/lần, 2 lần/ngày.

3.10. Bài thuốc trị tổ đỉa

- Thành phần dược liệu: lá và thân của dây đau xương.

- Cách dùng: dược liệu đem rửa sạch sau đó phơi khô, sao vàng và sắc lấy nước uống.

3.11. Bài thuốc trị phong thấp gây suy nhược và ra nhiều mồ hôi

- Thành phần dược liệu: 20g mỗi vị: phòng đảng sâm, hà thủ ô, sinh địa; 10g mỗi vị: cốt khí, thiên niên kiện, dây đau xương, vòi voi; 12g mỗi vị: chó đẻ hoa vàng, bồ công anh, kê huyết đằng, cỏ xước và cốt toái bổ.

- Cách dùng: toàn bộ dược liệu đem sắc uống trong ngày, dùng liên tục cho đến khi triệu chứng của bệnh thuyên giảm.

Mặc dù dây đau xương có nhiều công dụng đối với sức khỏe nhưng hiện vẫn chưa có nghiên cứu sâu về độc tính, liều dùng của dược liệu này. Do đó, trước khi có ý định sử dụng dây đau xương để chữa trị bất cứ bệnh lý nào, người bệnh nên tham khảo ý kiến của thầy thuốc đông y.