1. Đặc điểm sinh học cây đơn đỏ

Cây đơn đỏ (Excoecaria cochinchinensis Lour) thuộc họ Thầu dầu, là giống cây có nhiều cành nhỏ vươn dài, chiều cao khoảng 0.5 - 1m, màu đỏ tía nổi bật. Lá cây mọc đối, cuống dài, mép lá có khía răng, mặt trên lá màu xanh sẫm bóng, mặt dưới của lá màu đỏ tía. Hoa cây đơn đỏ mọc thành cụm ở đầu cành và kẽ lá. Quả dạng nang, có cạnh.

Sắc đỏ trên lá là đặc điểm dễ nhận diện nhất của cây đơn đỏ

2. Công dụng chữa bệnh của cây đơn đỏ

Lá cây đơn đỏ có chứa nhiều thành phần hóa học: coumarin, anthranoid, flavonoid, tanin, saponin,... Y học cổ truyền quan niệm lá đơn đỏ có công dụng thông kinh, giải độc, hoạt lạc, chỉ thống; chủ trị: mẩn ngứa, mụn nhọt,... đơn độc (thường được gọi là chứng đơn). Có lẽ cũng vì chủ trị chứng đơn và lá cây có màu đỏ nên dược liệu có tên là đơn đỏ.

Cây đơn đỏ được thu hái lá vào thời điểm sắp ra hoa sau đó đem phơi khô. Tuy nhiên, thời điểm tốt nhất nên thu hoạch lá là tháng 4 - 6 khi trời nắng to, cây có tốc độ phát triển mạnh, nhiều nhựa, lá to dày và nhiều nhựa. Đây là lúc lá có dược tính cao nhất. Một số nơi có tập tục thu hái lá đơn đỏ vào tết Đoan Ngọ.

Lá đơn đỏ sau khi đã được sấy hoặc phơi khô sẽ bảo quản kín ở nơi khô thoáng để không bị ẩm mốc. Có thể sử dụng dược liệu dạng dùng ngoài hoặc sắc uống, dùng đơn lẻ hoặc kết hợp với dược liệu khác. Liều lượng được khuyến cáo với lá tươi là 20 - 40g, lá khô là 6 - 12g.

3. Cách dùng cây đơn đỏ trong một số bài thuốc chữa bệnh

3.1. Bài thuốc chữa mề đay, dị ứng

- Chuẩn bị: 16 - 20g lá đơn đỏ; có thể thêm 8 - 10g mỗi vị gồm: kim ngân, ké đầu ngựa, vỏ núc nác.

- Cách thực hiện: sắc các dược liệu này với lượng nước vừa đủ đến khi còn 1/2 lượng nước thì chắt chia làm 3 lần uống/ngày.

3.2. Bài thuốc trị sưng đỏ, đau nhức, mụn nhọt ở vú

- Chuẩn bị: 15 - 20g lá đơn đỏ.

- Cách thực hiện: dược liệu đem rửa sạch rồi sắc lấy 1/3 lượng nước để chia thành 3 lần uống. Hoặc có thể làm cách khác là vò nát dược liệu khô sau đó sao nóng rồi bọc vào trong túi vải và chườm trực tiếp lên vùng bị sưng tấy.

3.3. Bài thuốc trị trẻ em bị đại tiện ra máu

- Chuẩn bị: 1 nắm lá đơn đỏ.

- Cách thực hiện: đây là cách rất đơn giản, chỉ cần rửa sạch dược liệu rồi sắc lấy nước cho trẻ uống là được.

3.4. Bài thuốc chữa viêm da cơ địa

- Chuẩn bị: 500ml nước, 4 - 5 lá đơn đỏ.

- Cách thực hiện: 1 trong 3 cách sau:

+ Cách 1: lá đơn đỏ rửa sạch và giã cùng một chút muối sau đó vắt lấy phần nước chia thành 2 lần uống/ngày, phần bã đem đắp trực tiếp lên da.

+ Cách 2: sắc dược liệu cùng 500ml nước đến khi chỉ còn một chén nhỏ thì chia thành 2 phần để uống trong ngày.

+ Cách 3: dùng một nắm lá khế nhỏ và 2 - 3 lá đơn đỏ đã được rửa sạch đem xay nhuyễn sau đó đắp trực tiếp lên da và dùng bông gạc vô khuẩn băng kín lại trong vòng 20 phút sau đó rửa lại bằng nước ấm.

3.5. Bài thuốc trị mụn nhọt và mẩn ngứa ngoài da

- Chuẩn bị: 20 - 30g lá đơn đỏ, 1 lượng nhỏ bằng nhau gồm: bầu đất tía, thài lài tía, đậu ván tía.

- Cách thực hiện: toàn bộ dược liệu đem sắc uống hết trong ngày.

3.6. Bài thuốc trị tiêu chảy lâu ngày

- Chuẩn bị: 15g lá đơn đỏ đã được sao vàng, 1 miếng gừng nướng.

- Cách thực hiện: sắc toàn bộ dược liệu đã chuẩn bị với 600ml đến khi chỉ còn 200ml thì chắt nước chia thành 3 lần uống/ngày.

Nước sắc từ cây đơn đỏ có thể dùng uống để chữa nhiều bệnh lý

3.7. Bài thuốc trị thấp khớp

- Chuẩn bị: 12g mỗi vị: lá đơn đỏ, lá đơn tướng quân, lá bạc thau đã được sao vàng; 16g mỗi vị: rễ gối hạc, ké đầu ngựa; 8g lá thông; 10g dây kim ngân. Người có cơ địa thân hàn nhiều thì thêm 16g mỗi vị: tỳ giải, thổ phục linh; 16g vòi voi; 12g kinh giới.

- Cách thực hiện: sắc dược liệu cùng với 600ml nước đến khi cô lại còn 200ml thì chắt lấy nước chia thành nhiều lần uống trong ngày.

3.8. Bài thuốc chữa bệnh mất ngủ, mẩn ngứa và zona thần kinh

- Chuẩn bị: 20 - 30g lá đơn đỏ tươi.

- Thực hiện: đem dược liệu đi sao vàng, hạ thổ rồi đổ lượng nước ngập vào nồi, sắc đến khi còn 300ml thì chắt ra dùng thành 2 lần/ngày.

3.9. Bài thuốc hỗ trợ điều trị bệnh viêm đại tràng hay đại tiện phân lỏng

- Chuẩn bị: 15 - 20g lá đơn đỏ đã sao vàng hoặc phơi khô.

- Cách thực hiện: sắc dược liệu cùng 1 lít nước đến khi còn 300ml thì thêm vài lát gừng vào, uống nhiều lần trong ngày và khi nước thuốc còn ấm.

3.10. Bài thuốc chữa kiết lỵ ở trẻ em và tiêu chảy mãn tính

- Chuẩn bị: 12g mỗi vị: liên kiều, lá đơn đỏ, kim ngân đằng, ké đầu ngựa.

- Cách thực hiện: dược liệu đem rửa sạch và sắc với lượng nước vừa đủ đến khi còn khoảng 1/3 thì chắt nước để chia thành 3 lần uống/ngày. nên uống trước ăn và duy trì liên tục đến khi các triệu chứng khỏi hẳn.

4. Lưu ý khi sử dụng dược liệu cây đơn đỏ để chữa bệnh

- Phân biệt để tránh nhầm lẫn cây đơn tướng quân, đơn hoa đỏ với cây đơn đỏ.

- Không dùng cho trường hợp thường xuyên bị chảy máu hoặc mắc bệnh máu khó đông.

- Chỉ áp dụng bài thuốc tắm, ngâm rửa hay đắp với các trường hợp bị bệnh nhẹ và chưa có dấu hiệu bội nhiễm da. Nếu da bị tổn thương với diện rộng và có dấu hiệu bội nhiễm như: đau nhức, sưng nóng, chảy dịch vàng,... thì cần thăm khám bác sĩ chuyên khoa để được điều trị hiệu quả.

Những thông tin chia sẻ về dược liệu cây đơn đỏ trên đây hy vọng giúp ích cho bạn đọc trong quá trình tìm hiểu về công dụng của loài cây này. Nếu có ý định áp dụng bất cứ bài thuốc chữa bệnh nào từ lá đơn đỏ, tốt nhất người bệnh nên thăm khám, tư vấn bởi thầy thuốc Đông y để được hướng dẫn liều lượng, cách dùng hiệu quả và an toàn.