1. Khái quát về gạo nếp cẩm 

Gạo nếp cẩm có tên khoa học là Oryza rufipogon. Trong vụ xuân, nếp cẩm sinh trưởng trong khoảng 127 - 142 ngày còn trong vụ mùa là  105 - 115 ngày. Thân cây nếp cẩm cao trung bình từ 98 -  115cm, cứng. Lá nếp cẩm màu xanh đậm hoặc màu tím. Hạt gạo có đặc điểm đặc trưng là chắc, màu đen hoặc đỏ sẫm, hàm lượng dinh dưỡng cao và khi nấu thành cơm thì mềm dẻo và rất thơm.

Cần phân biệt giữa gạo nếp cẩm và gạo nếp than thông qua những đặc điểm sau:

• Gạo nếp cẩm: hạt gạo có hình dáng căng tròn, màu sắc tím sẫm nhưng phần thân bụng hạt có màu hơi vàng nhạt. Ở Việt Nam những nơi có khí hậu mát mẻ, vùng núi cao thường trồng nhiều nếp cẩm. Đặc biệt là các tỉnh như Hà Giang, Điện Biên, Thái Bình, Ninh Bình hay vùng núi Tây Bắc;

• Gạo nếp than: toàn thân hạt gạo phủ kín bằng màu đen. Hạt gạo có hình dáng dẹt và dài hơn so với hạt gạo nếp cẩm. Về đặc điểm phân bố, hạt nếp than được trồng nhiều ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long như Long An, Sóc Trăng.

Gạo nếp cẩm có hình dáng căng tròn hơn so với gạo nếp than

Do vị trí địa lý và phân bố tại những nơi có địa hình thổ nhưỡng khác nhau nên đặc điểm sinh trưởng và thành phần dinh dưỡng của hai loại gạo này cũng khác nhau.

2. Những công dụng dược lý ít ai biết đến của gạo nếp cẩm 

Trong gạo nếp cẩm chứa các thành phần hóa học như chất béo, protein, 8 loại axit amin, caroten cùng các loại vitamin và khoáng chất khác như kẽm, sắt,...

Nhờ những thành phần nêu trên, gạo nếp cẩm được coi là một trong những món ăn thực dưỡng rất tốt cho sức khỏe, cụ thể công dụng của gạo nếp cẩm đó là: 

Bảo vệ hệ tim mạch

Theo các chuyên gia, gạo nếp cẩm có công dụng đặc biệt là bảo vệ tính bền thành mạch, giảm thiểu nguy cơ mắc phải các bệnh lý về tim mạch, từ đó phòng ngừa rủi ro xuất hiện các cơn nhồi máu cơ tim cấp tính. Nguyên nhân là vì trong gạo nếp cẩm chứa một hàm lượng Anthocyanin dồi dào giúp cân bằng lượng cholesterol trong máu.

Điều hòa lượng đường huyết

Một tác dụng khác của gạo nếp cẩm đó chính là điều chỉnh lượng đường huyết, phòng tránh bệnh tiểu đường type 2. Tất cả là nhờ chất xơ chứa trong gạo nếp cẩm giúp làm chậm quá trình hấp thụ đường (glucose) vào máu.

Thải độc, tăng sức đề kháng

Nhờ hàm lượng thành phần dinh dưỡng cao, nhất là chất chống oxy hóa đã biến gạo nếp cẩm trở thành món ăn giúp đào thải độc tố tích tụ trong gan, qua đó thanh lọc cơ thể, tăng cường hệ miễn dịch và bảo vệ cơ thể trước tình trạng viêm nhiễm.

Bảo vệ hệ tiêu hóa

Lượng chất xơ chứa trong gạo nếp cẩm còn là yếu tố giúp cải thiện hệ tiêu hóa, giảm bớt hiện tượng táo bón, đầy hơi và những triệu chứng khó chịu khác. 

Làm bột chế biến thức ăn cho người bất dung nạp gluten 

Có thể bạn chưa biết, một số trường hợp bệnh nhân mắc phải bệnh Celiac - một loại bệnh về đường tiêu hóa do hệ miễn dịch của cơ thể xảy ra phản ứng khi dung nạp gluten. Những người này không thể ăn được những thực phẩm chứa gluten nhưng gạo nếp cẩm là một ngoại lệ. Chính vì vậy gạo nếp cẩm chính là lựa chọn thay thế hoàn hảo trong trường hợp này.

Phòng ngừa bệnh thừa cân, béo phì

Mặc dù cũng là một dạng tinh bột nhưng hàm lượng dưỡng chất chứa trong gạo nếp cẩm giúp giảm cảm giác thèm ăn mà vẫn đảm bảo cung cấp đầy đủ năng lượng để cơ thể hoạt động suốt một ngày dài. Đặc biệt loại gạo này còn có công dụng kháng insulin, phòng tránh nguy cơ béo phì khi được ăn với một lượng vừa phải.

Ngăn ngừa ung thư

Một số nghiên cứu của Đại học bang Louisiana (Hoa Kỳ) đã khẳng định chất chống oxy hóa chứa trong gạo nếp cẩm có công dụng bảo vệ thành mạch, ngăn cản các ADN trong cơ thể bị phá hủy - đây là 2 yếu tố hàng đầu gây ung thư ở người.

Bên cạnh đó, chất Anthocyanin khi cơ thể hấp thụ từ gạo nếp cẩm còn giúp ngăn ngừa quá trình oxy hóa, chống viêm nhiễm và phòng ngừa ung thư. Nghiên cứu này được đăng tải trên trang PubMed do Hệ thống Thư viện Y khoa Quốc gia Mỹ công bố. 

Bệnh cạnh công dụng chữa bệnh, gạo nếp cẩm còn được chế biến thành nhiều món ăn ngon

Làm đẹp da

Trong lớp màng đen của gạo nếp cẩm chứa rất nhiều vitamin E. Nhất là khi rượu nếp cẩm được ngâm lên men còn sản sinh ra các vitamin nhóm B và nhiều vi chất giàu dinh dưỡng khác. Do đó, các chuyên gia da liễu nhận định gạo nếp cẩm có công dụng cấp ẩm, làm đẹp và trẻ hóa làn da. Cụ thể như sau:

• Làm lành sẹo: bột nếp cẩm với hàm lượng Allantoin dồi dào với đặc tính chống viêm và làm dịu da hiệu quả, tham gia vào quá trình làm lành vết thương, liền sẹo và mờ sẹo;

• Kiềm dầu: Đặc trưng của bột nếp cẩm là tính hút nước, khô nên thường được dùng để làm mặt nạ kiềm dầu, thu nhỏ lỗ chân lông cho da;

• Làm trắng da và điều trị mụn nhọt: tương tự như bột gạo trắng, bột gạo nếp cẩm cũng giúp làm trắng, sáng da và giảm thiểu mụn trứng cá. Đặc biệt nhờ sự hiện diện của chất chống oxy hóa axit phytic, gạo nếp cẩm còn có khả năng tẩy tế bào chết rất hiệu quả.

3. Một số lưu ý nhỏ khi sử dụng gạo nếp cẩm 

Gạo nếp cẩm là một loại thực phẩm khá lành tính nhưng khi sử dụng nó bạn vẫn cần chú ý một số điều như sau:

• Khi dùng gạo nếp cẩm để nấu thành cơm, bạn nên thay đổi, đan xen giữa các bữa ăn (chỉ nên dùng loại gạo này từ 1 - 2 bữa/tuần) để tránh tình trạng “ngán cơm”. Ngoài ra việc đan xen gạo nếp cẩm với những bữa cơm gạo trắng như vậy sẽ giúp cơ thể bạn được cung cấp thêm nhiều vitamin và khoáng chất cần thiết  khác;

• Nếu dùng bột gạo nếp cẩm để làm mặt nạ, trước tiên hãy thử đắp lên da tay để kiểm tra khả năng gây kích ứng của bột gạo. Các dấu hiệu cảnh báo nguy cơ kích ứng là bị ngứa, mẩn đỏ ở vùng da đắp bột gạo.

Rượu nếp cẩm lên men sẽ sinh ra các vitamin nhóm B và vi chất giàu dinh dưỡng khác

Nhìn chung gạo nếp cẩm là một thức ăn ngon, bổ dưỡng và đem lại nhiều giá trị tốt đối với sức khỏe. Tuy nhiên bạn nên tham khảo ý kiến từ chuyên gia dinh dưỡng trước khi sử dụng và tránh tình trạng lạm dụng gạo trong đời sống hàng ngày.