1. Phân độ não gan là gì? 

Não gan (hay bệnh não do gan) là một biến chứng nguy hiểm thường gặp ở bệnh nhân xơ gan mất bù. Tình trạng này xảy ra khi gan không còn khả năng lọc độc tố khỏi máu, dẫn đến các chất độc như amoniac, mercaptans, mangan... tích tụ và ảnh hưởng đến não bộ. Để đánh giá mức độ nặng của bệnh, các bác sĩ sử dụng hệ thống phân độ não gan, gồm 5 cấp độ từ nhẹ đến nặng. Việc phân độ giúp tiên lượng và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.

Phân độ não gan theo thang West Haven: 

• Độ 0: Không có biểu hiện rõ ràng về thần kinh. Bệnh nhân có thể chỉ có các dấu hiệu nhẹ như thay đổi tâm trạng, rối loạn giấc ngủ, giảm tập trung. Thường khó phát hiện nếu không kiểm tra kỹ;
• Độ 1: Xuất hiện các dấu hiệu thần kinh nhẹ như thay đổi hành vi, dễ cáu gắt, mất định hướng nhẹ (về thời gian, không gian), rối loạn giấc ngủ. Có thể thấy run nhẹ hoặc viết chữ không đều. Giai đoạn này dễ nhầm với stress hay rối loạn tâm lý;
• Độ 2: Bệnh nhân lú lẫn rõ, mất định hướng, nói chậm, vận động khó khăn. Dấu hiệu run tay (asterixis) xuất hiện rõ rệt. Người bệnh có thể gặp khó khăn khi thực hiện các hoạt động hàng ngày;
• Độ 3: Người bệnh rơi vào tình trạng ngủ nhiều, lơ mơ, ít tiếp xúc, không hợp tác khi khám. Vẫn có phản ứng với kích thích mạnh, nhưng phản xạ yếu. Đây là giai đoạn nặng, cần được điều trị khẩn cấp;
• Độ 4: Hôn mê sâu, không đáp ứng với kích thích. Đây là giai đoạn nguy hiểm nhất, đe dọa tính mạng, cần hồi sức tích cực và theo dõi chặt chẽ. 

Phân độ não gan được chia thành 5 độ 

2. Vai trò của phân độ não gan 

Phân độ não gan là công cụ lâm sàng giúp bác sĩ đánh giá mức độ tổn thương não để đưa ra chiến lược điều trị phù hợp. Vai trò của phân độ não gan được phân tích như sau: 

Đánh giá mức độ nghiêm trọng của bệnh

Hệ thống phân độ não gan chia thành 5 mức độ, từ độ 0 (không có triệu chứng rõ ràng) đến độ 4 (hôn mê sâu). Phân độ này giúp bác sĩ nhanh chóng nhận biết tình trạng hiện tại của người bệnh: 

• Độ 1-2: Mức độ nhẹ đến trung bình, có thể điều trị ngoại trú hoặc theo dõi chặt chẽ tại khoa nội;
• Độ 3-4: Mức độ nặng, đòi hỏi điều trị nội trú tích cực hoặc chuyển vào khoa hồi sức cấp cứu.

Việc phân độ sớm và chính xác giúp tránh tình trạng bệnh tiến triển nặng, đặc biệt là nguy cơ hôn mê gan và tử vong.

Phân độ não gan đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá mức độ nghiêm trọng của bệnh 

Hướng dẫn lựa chọn phương pháp điều trị

Mỗi độ não gan đòi hỏi một phác đồ điều trị khác nhau:

• Ở độ nhẹ, có thể dùng thuốc giảm amoniac như lactulose, rifaximin kết hợp điều chỉnh chế độ ăn;
• Với độ nặng hơn, cần truyền dịch, kiểm soát điện giải, thở oxy hoặc thở máy nếu cần;
• Não gan độ 4 thường phải hồi sức tích cực và cân nhắc chỉ định ghép gan nếu không hồi phục.

Như vậy, việc phân loại đúng mức độ tổn thương não là cơ sở để quyết định hướng điều trị, tránh điều trị quá mức hoặc không đủ.

Dự báo tiên lượng và theo dõi diễn tiến bệnh

Phân độ não gan còn giúp đánh giá tiên lượng của bệnh nhân:

• Bệnh nhân ở độ cao hơn (3-4) thường có nguy cơ tử vong cao hơn;
• Dựa trên phân độ ban đầu và sự cải thiện qua từng giai đoạn, bác sĩ có thể theo dõi hiệu quả điều trị và đưa ra kế hoạch điều trị tiếp theo.

Là tiêu chí để chỉ định ghép gan

Ở các bệnh nhân xơ gan giai đoạn cuối kèm theo não gan tái phát hoặc kéo dài, phân độ não gan là một tiêu chí quan trọng để đánh giá mức độ suy gan mất bù. Điều này giúp bác sĩ quyết định thời điểm đưa bệnh nhân vào danh sách ghép gan - giải pháp điều trị duy nhất giúp phục hồi chức năng gan lâu dài.

3. Những thắc mắc phổ biến về phân độ não gan 

Não gan là một trong những biến chứng nguy hiểm hàng đầu ở người mắc xơ gan giai đoạn cuối. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ về phân độ của tình trạng này cũng như tầm quan trọng của việc nhận biết từng giai đoạn não gan. Thực tế, nhiều người bệnh và người nhà lúng túng khi nghe bác sĩ thông báo “bệnh nhân đang ở độ 2” hay “cần theo dõi nguy cơ độ 4”. Dưới đây là các thắc mắc phổ biến được giải đáp theo hướng dễ hiểu và thực tiễn nhất: 

Phân độ não gan có thay đổi theo thời gian không?

Phân độ não gan không cố định. Bệnh nhân có thể tiến triển từ độ nhẹ sang độ nặng nếu không được điều trị đúng cách, hoặc cải thiện khi đáp ứng điều trị. Do đó, việc theo dõi và đánh giá định kỳ là rất quan trọng.

Phân độ này có phải xét nghiệm hay chụp chiếu gì không?

Phân độ não gan dựa chủ yếu vào lâm sàng - tức là quan sát hành vi, tri giác, mức độ tỉnh táo và phản xạ thần kinh. Tuy nhiên, bác sĩ có thể làm thêm xét nghiệm amoniac máu, men gan, CT não... để loại trừ các nguyên nhân khác hoặc đánh giá mức độ nặng thêm.

Làm sao để phòng ngừa não gan?

• Tuân thủ điều trị xơ gan, không tự ý bỏ thuốc;
• Tránh táo bón, chảy máu tiêu hóa, nhiễm trùng, vì đây là yếu tố khởi phát não gan;
• Ăn nhạt, hạn chế đạm động vật nếu bác sĩ yêu cầu;
• Khám định kỳ để kiểm tra chức năng gan và dấu hiệu sớm của não gan.

Người bệnh cần tuân thủ điều trị để phòng ngừa biến chứng não gan 

Tóm lại, phân độ não gan đóng vai trò then chốt trong chẩn đoán, điều trị và theo dõi bệnh nhân mắc bệnh gan mạn tính. Nhờ hệ thống này, bác sĩ có thể đưa ra quyết định nhanh chóng, chính xác, từ đó giảm nguy cơ biến chứng nặng và cải thiện tiên lượng sống cho người bệnh. Người bệnh xơ gan cần được theo dõi thường xuyên để phát hiện sớm các dấu hiệu não gan và xử trí kịp thời.

Nếu có thêm thắc mắc cần giải đáp hoặc nhu cầu thăm khám, điều trị và kiểm soát bệnh lý gan mật, bạn đọc có thể liên hệ tới Hệ thống Y tế MEDLATEC qua Tổng đài 1900 56 56 56 để được hỗ trợ kịp thời.