1. Tuần hoàn bàng hệ là gì?

Tuần hoàn bàng hệ là sự hình thành các mạch máu phụ (cả nông và sâu) nhằm dẫn lưu máu khi mạch chính bị tắc nghẽn hoặc tăng áp lực. Về lâm sàng, thường thấy tĩnh mạch nông nổi dưới da, đặc biệt ở bụng, ngực, chi. Các tĩnh mạch này đóng vai trò dẫn máu theo “đường vòng”, giúp giảm áp lực cho mạch bị chặn và duy trì tuần hoàn máu đến các cơ quan.

Hệ tuần hoàn phụ thường biểu hiện bằng những mạch máu nổi ngoằn ngoèo, màu xanh hoặc tím sẫm, dễ quan sát bằng mắt thường. Mặc dù đây là cơ chế bù trừ có lợi, nhưng sự xuất hiện của chúng thường cho thấy cơ thể đang gặp vấn đề nghiêm trọng như xơ gan (tĩnh mạch hình “đầu sứa” quanh rốn), tắc mạch máu lớn, bệnh tim mạch hay khối u chèn ép.

Việc nhận biết sớm sự xuất hiện của hệ tuần phụ có ý nghĩa rất quan trọng, bởi nó không chỉ giúp phát hiện các bất thường trong hệ mạch máu, mà còn là dấu hiệu cảnh báo những bệnh lý nguy hiểm đang tiềm ẩn. Khi thấy các tĩnh mạch bất thường nổi rõ, người bệnh nên đến cơ sở y tế để được thăm khám, xác định nguyên nhân chính xác và có hướng điều trị kịp thời, tránh biến chứng đáng tiếc.

Hệ tuần hoàn phụ thường biểu hiện bằng những mạch máu nổi ngoằn ngoèo, màu xanh hoặc tím sẫm

2. Nguyên nhân hình thành tuần hoàn bàng hệ

Nguyên nhân hình thành hệ tuần phụ chủ yếu liên quan đến sự cản trở lưu thông máu trong các mạch chính. Khi máu không thể chảy qua đường bình thường, cơ thể sẽ tự tạo ra các mạch máu phụ để duy trì tuần hoàn. Một số nguyên nhân thường gặp là:

• Tắc nghẽn động mạch hoặc tĩnh mạch: Khi mạch máu chính bị hẹp hoặc tắc do xơ vữa động mạch, cục máu đông hay viêm mạch, cơ thể buộc phải tạo ra các mạch máu phụ để duy trì lưu thông.
• Bệnh lý gan - mật: Ở người mắc xơ gan, áp lực tĩnh mạch cửa tăng cao, khiến các tĩnh mạch phụ quanh bụng và thực quản giãn nở rõ rệt.
• Bệnh tim mạch: Hẹp động mạch vành hoặc nhồi máu cơ tim thúc đẩy sự hình thành hệ mạch bàng hệ quanh tim để cung cấp oxy cho cơ tim.
• khối u hoặc sự chèn ép: U gan, u ổ bụng, u trung thất… có thể cản trở dòng máu, từ đó làm phát triển mạch máu thay thế.
• Nguyên nhân khác: Một số trường hợp có bất thường mạch máu bẩm sinh hoặc sau phẫu thuật, cơ thể hình thành đường dẫn máu phụ để thích nghi.

Tắc nghẽn động mạch hoặc tĩnh mạch là nguyên nhân điển hình hình thành hệ tuần hoàn phụ 

3. Dấu hiệu nhận biết tuần hoàn bàng hệ

Tuần hoàn bàng hệ tĩnh mạch thường có thể quan sát trực tiếp bằng mắt thường. Người bệnh có thể thấy các tĩnh mạch nông nổi rõ dưới da, màu xanh hoặc tím sẫm, ngoằn ngoèo, xuất hiện ở bụng, ngực hoặc chi. Trong một số trường hợp như xơ gan, tĩnh mạch quanh rốn giãn rộng tạo hình “đầu sứa Medusa”, đây là dấu hiệu đặc trưng của tăng áp lực tĩnh mạch cửa.

Ngược lại, tuần hoàn bàng hệ động mạch hầu như không có biểu hiện bên ngoài, chỉ được phát hiện qua các phương tiện chẩn đoán hình ảnh như siêu âm Doppler, CT hoặc MRI mạch máu. Điều này giúp bác sĩ xác định vị trí, mức độ tắc nghẽn và sự phát triển của các mạch phụ, từ đó đưa ra hướng xử lý phù hợp.

4. Chẩn đoán tuần hoàn bàng hệ

Để chẩn đoán tuần hoàn bàng hệ, bác sĩ sẽ dựa trên:

• Khám lâm sàng: Quan sát tĩnh mạch nông nổi rõ dưới da, đánh giá gan to, lách to, bụng báng hoặc các dấu hiệu đi kèm.
• Chẩn đoán hình ảnh: Siêu âm Doppler, chụp CT/MRI mạch máu hoặc chụp mạch máu số hóa xóa nền (DSA) để xác định vị trí, mức độ hình thành hệ tuần hoàn phụ.
• Xét nghiệm cận lâm sàng khác: Xét nghiệm máu (chức năng gan, tim, mỡ máu), nội soi thực quản - dạ dày để phát hiện tĩnh mạch giãn trong tăng áp lực tĩnh mạch cửa.

Việc chẩn đoán chính xác không chỉ giúp khẳng định sự tồn tại của hệ tuần hoàn phụ, mà còn xác định nguyên nhân nền, từ đó đưa ra hướng điều trị phù hợp, hạn chế biến chứng nguy hiểm.

Bác sĩ sẽ kết hợp khám lâm sàng, chẩn đoán hình ảnh và xét nghiệm cận lâm sàng để chẩn đoán chính xác bệnh

5. Tuần hoàn bàng hệ có nguy hiểm không?

Sự xuất hiện của hệ tuần hoàn phụ thường là dấu hiệu cảnh báo bệnh lý nghiêm trọng và có thể tiềm ẩn nhiều rủi ro:

• Bệnh gan mạn tính: Tuần hoàn phụ quanh rốn (dấu hiệu “đầu sứa Medusa”) thường gắn liền với xơ gan, tăng áp lực tĩnh mạch cửa, dễ dẫn đến vỡ giãn tĩnh mạch thực quản - dạ dày gây xuất huyết tiêu hóa.
• Bệnh tim mạch và mạch máu: Sự xuất hiện tuần hoàn bàng hệ ở ngực hoặc chi có thể liên quan đến hẹp, tắc mạch lớn, tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim, đột quỵ hoặc thiếu máu chi mạn tính.
• Khối u chèn ép: Một số khối u ổ bụng hoặc trung thất làm cản trở dòng máu, buộc cơ thể hình thành tuần hoàn phụ.

Hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết tuần hoàn bàng hệ sẽ giúp mỗi người chủ động hơn trong việc nhận diện sớm những bất thường của cơ thể. Dù đây là cơ chế bù trừ tự nhiên, nhưng sự xuất hiện của hệ tuần hoàn phụ thường cảnh báo những bệnh lý nguy hiểm liên quan đến gan, tim mạch hoặc mạch máu lớn. Vì vậy, khi nhận thấy các tĩnh mạch bất thường nổi rõ dưới da, bạn nên đi khám sớm để được bác sĩ xác định nguyên nhân và đưa ra hướng điều trị phù hợp, bảo vệ sức khỏe lâu dài.

Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc liên quan, hoặc nhu cầu thăm khám sức khỏe, có thể liên hệ Tổng đài MEDLATEC 1900 56 56 56 để được giải đáp nhanh chóng và đặt lịch thăm khám cùng bác sĩ chuyên khoa.