FNA - phương pháp chẩn đoán và sàng lọc ung thư đơn giản - nhanh - chính xác - an toàn

Chọc hút tế bào bằng kim nhỏ (FNA) là phương pháp dùng kim nhỏ 23 - 26G (Gauge) với đường kính ngoài 0,6mm đến 0,9mm để lấy một mẫu bệnh phẩm từ một khối u nghi ngờ nhằm mục đích chẩn đoán. Phương pháp này được sử dụng rộng rãi trong chẩn đoán và sàng lọc ung thư, qua đó có thể đánh giá hình thái các tế bào hút từ các nang, các khoang cơ thể, các thương tổn đặc bằng kim nhỏ. Cùng với sự kết hợp kính hiển vi kỹ thuật số và internet giúp cho việc chẩn đoán bệnh, những tiêu bản tế bào học này có thể được sử dụng để hội chẩn, chẩn đoán từ xa đối với các trường hợp bệnh khó, bệnh hiếm gặp ngày càng phổ biến và thuận lợi.

Mở đầu chương trình, PGS.TS.Trần Ngọc Dũng đã cho biết rằng: sinh thiết chọc hút bằng kim được ghi nhận đầu tiên vào năm 1847, sau đó được các nhà phẫu thuật, nhà giải phẫu bệnh nổi tiếng ở châu Âu và Mỹ sử dụng để chẩn đoán u hạch, và đến khoảng thập niên 70, kỹ thuật này được áp dụng tại Việt Nam. 

PGS.TS.Trần Ngọc Dũng nhấn mạnh: "Phương pháp FNA này nhằm mục đích chẩn đoán, không phải là một phương pháp điều trị (trừ trường hợp khối u có dạng nang chứa dịch). Phương pháp chọc hút chỉ được thực hiện khi có tổn thương nghi ngờ và có tác dụng tốt nhất khi đã có thương tổn nghi ngờ trên lâm sàng. Mục tiêu có thể là một khối u ở nông trên bề mặt (như tuyến giáp, hạch, tuyến nước bọt, hoặc tuyến vú), hoặc là một tổn thương nằm ở sâu chỉ thấy được bằng X quang (như tổn thương trong phổi, gan, tụy, thận, hoặc sau phúc mạc). Lưu ý rằng, phương pháp này có thể bỏ sót tổn thương nếu kim không đi vào vùng có chứa tế bào ung thư hoặc không lấy đủ tế bào để xét nghiệm, dẫn đến kết quả âm tính giả, nhưng hiện nay vấn đề này đã được cải thiện đáng kể nhờ có kết hợp với hướng dẫn của chẩn đoán hình ảnh”. 

Chọc hút tế bào bằng kim nhỏ để xác định tính chất lành/ác và phân biệt nguồn gốc xuất phát của các tổn thương u và dạng u

Theo đó, chuyên gia cũng đưa ra hàng loạt ưu điểm của phương pháp này như:

• FNA là phương pháp lấy mẫu tế bào để chẩn đoán hình thái học an toàn nhất, có thể thực hiện trên bệnh nhân ngoại trú hoặc ngay tại giường bệnh.
• Cho kết quả nhanh hơn và ít xâm lấn so với sinh thiết. Toàn bộ thời gian từ lúc thực hiện cho đến lúc có chẩn đoán thường ít hơn 30 phút.
• Là phương pháp rẻ tiền nhất để có được một chẩn đoán hình thái học, chẩn đoán nhanh chóng giúp sàng lọc bệnh nhân nhập viện, chọc hút bằng kim nhỏ có thể thay thế một số các phương pháp chẩn đoán đắt tiền hơn như chụp cắt lớp và khảo sát hình ảnh.
• Có thể dùng phương pháp này trong giám định pháp y, đặc biệt trong những trường hợp không cho phép tử thiết toàn bộ cơ thể.
• Có thể được làm ngay trong lúc đang mổ để bổ sung hay thay thế cho cắt lạnh (gọi là sinh thiết tức thì).
• Không để lại sẹo, không làm ảnh hưởng đến kết quả của các khảo sát khác trên tổn thương.
• Không làm ảnh hưởng đến kết quả của các khảo sát khác trên tổn thương.
• Lấy được những tế bào còn sống, do đó có thể tiến hành những khảo sát đặc biệt như hóa tế bào, cấy mô, sinh học phân tử...
• Nhờ đơn giản nên có thể chọc hút lại khi cần có thêm bệnh phẩm cho các xét nghiệm đặc hiệu khác.

Khi nào có chỉ định làm FNA?

Mỗi loại u đều có biểu hiện và hướng xử trí khác nhau, vậy nên chẩn đoán chính xác là rất quan trọng, việc chẩn đoán trước phẫu thuật dựa vào lâm sàng và FNA giúp chẩn đoán nhanh chóng để định hướng và đưa ra quyết định phù hợp.

Trong khuôn khổ buổi chuyên đề, chuyên gia đã đưa ra những lưu ý khi thực hiện phương pháp FNA, đặc biệt dành cho bệnh nhân có tiền sử ung thư, khi chỉ định chọc hút tế bào bằng kim nhỏ cần xem xét kỹ lưỡng, chỉ định chính xác, sát thực tế, không nên lạm dụng xét nghiệm tế bào học vì có thể gây phản tác dụng, gây ảnh hưởng tâm lý đến người bệnh.

FNA có thể tiến hành chọc hút nhiều loại khối u, chẩn đoán tổn thương trong nhiều trường hợp khác nhau như u tuyến giáp, u vú, hạch lympho bất thường, hoặc bất cứ khối u nào ở bề mặt nông nhìn thấy,… để từ đó các bác sĩ giải phẫu bệnh có thể dựa vào đó để đánh giá, tiếp cận và lấy mẫu, sau đó nghiên cứu đưa ra nhận định.

Hình ảnh minh họa FNA trên tuyến giáp

Hình ảnh minh họa FNA trên tuyến vú

Ngoài ra, PGS.TS Trần Ngọc Dũng cũng cho biết, chỉ định FNA còn được chỉ định đối với hạch ngoại vi và các tổn thương ở da và mô mềm nông. Chống chỉ định của phương pháp FNA cho các trường hợp như:

• Bệnh nhân không hợp tác.
• Bệnh nhân quá lo lắng, sợ hãi.
• Bệnh nhân có rối loạn đông máu hoặc đang điều trị dùng thuốc chống đông máu.
• Người không thể ức chế phản xạ ho khi FNA tuyến giáp.
• Nhiễm khuẩn tại chỗ.
• Người bệnh nghi ngờ có tổn thương mạch máu.

Các chống chỉ định này chỉ là tương đối. Việc áp dụng FNA sẽ được bác sĩ cân nhắc theo từng đối tượng bệnh nhân cụ thể.

Các vấn đề quan trọng trong FNA

Người tiến hành thường sẽ là Bác sĩ Giải phẫu bệnh tế bào có kỹ thuật tốt, tiến hành nhiều, xác định đúng tổn thương, cố định để chọc kim đúng và sau đó lấy lượng tế bào cần thiết. Kỹ thuật chọc hút này có 2 cách: Dùng bơm tiêm để hút hoặc phương pháp mao dẫn.

FNA dùng bơm tiêm

Phương pháp mao dẫn

Trong số những yếu tố ảnh hưởng đến khả năng thành công của phương pháp chọc hút, chuyên gia nhấn mạnh đến 4 yếu tố liên quan đến chuyển động cắt của kim, bao gồm: biên độ, tần số, hướng và thời gian. Bốn yếu tố này tác động trực tiếp đến độ chính xác, số lượng tế bào được lấy ra, nó cũng gây ảnh hưởng đến vùng lấy bệnh phẩm và việc bảo toàn mô. 

Người bệnh có thể phải chờ một thời gian để nhận được kết quả FNA của mình. Kết quả tế bào học FNA có thể cung cấp các kết quả:

- Tế bào trong mẫu sinh thiết bình thường.

- Lành tính (ví dụ: u nang vú, nhân giáp lành tính).

- Có các tế bào tiền ung thư, hoặc bất thường có thể trở thành ung thư.

- Nghi ngờ khối u ác tính.

- Ác tính.

Nếu kết quả sinh thiết FNA không thể đưa ra chẩn đoán rõ ràng hoặc nếu bác sĩ nghi ngờ, sẽ cần làm thêm một FNA khác, hoặc cần thực hiện sinh thiết mở rộng như sinh thiết kim lõi hoặc sinh thiết phẫu thuật.

Chọc hút tế bào bằng kim nhỏ có gây ra biến chứng?

Hầu hết các biến chứng khi FNA các vị trí ở bề mặt là không đáng kể, kim FNA được sử dụng để sinh thiết rất nhỏ nên sẽ ít gây đau, tuy nhiên cảm nhận về mức độ đau sẽ tùy thuộc vào vị trí lấy mẫu, và cũng vì kim nhỏ nên cũng ít gây ra bầm tím, tụ máu hơn.

Ngoài ra, một số biến chứng khác mà bệnh nhân có thể gặp như:

+ Chảy máu: Dùng kim nhỏ (23,26 gauche), ấn bông vào vị trí chọc kim.

+ Nhiễm trùng: Nguy cơ nhiễm trùng rất thấp nếu thực hiện trong điều kiện vô trùng chuẩn.

+ Tràn khí MP (hạch TĐ) - tràn khí dưới da.

+ Do tâm lý, bệnh nhân có thể mạch nhanh, huyết áp tụt, hoặc ngất xỉu, trong trường hợp này hãy để bệnh nhân nghỉ ngơi, cho bệnh nhân dùng thuốc trợ tim mạch, hô hấp… xử lý theo quy trình Bộ Y tế

Trong các trường hợp này, bác sĩ sẽ có biện pháp xử lý tại chỗ. Sau khi về nhà, nếu người bệnh bị sốt, chảy máu hoặc viêm, sưng tấy vị trí chọc kim thì cần quay lại tái khám.

Chuyên gia khuyến cáo: Việc thực hiện kỹ thuật FNA này cần phải có đội ngũ nhân viên y tế thành thạo trong thao tác kỹ thuật. FNA là một kỹ thuật có nhiều ưu điểm như an toàn, ít tốn thời gian và chi phí, nhưng lại có độ chính xác cao, dễ thực hiện tại các cơ sở y tế. Các cơ sở y tế chưa có điều kiện làm xét nghiệm mô bệnh học vẫn có thể làm kỹ thuật tế bào học, sau đó mời các Bác Sĩ Giải phẫu bệnh có kinh nghiệm đọc kết quả, hoặc scan tiêu bản để tiến hành hội chẩn tại các bệnh viện có Bác sĩ Giải phẫu bệnh. Tuy nhiên, phải nhấn mạnh rằng kỹ thuật này chỉ đóng vai trò bổ trợ chứ không thay thế hoàn toàn kỹ thuật mô bệnh học thường quy trong quá trình chẩn đoán bệnh để có hướng điều trị thích hợp. Cần kết hợp với chẩn đoán hình ảnh hoặc sinh thiết khi cần thiết.

Phương pháp FNA và Sinh thiết có giống nhau hay không?

Trong buổi hội thảo trực tuyến lần này, PGS.TS Trần Ngọc Dũng cũng đáp thắc mắc về sự khác nhau của 2 phương pháp FNA và sinh thiết, cụ thể như sau:

FNA là phương pháp để chẩn đoán bệnh, các khối u thông qua sự biến đổi về hình thái của các tế bào, hình thái tế bào bất thường thì sẽ nghĩ đến tổn thương bất thường. Đối với kết quả xét nghiệm sinh thiết, ngoài việc quan sát được hình thái tế bào, sinh thiết mô bệnh học giúp quan sát được cấu trúc của mô, đặc biệt khối U có độ biệt hóa cao, đôi khi chúng ta có thể nhận diện được ác tính thông qua sự thay đổi về cấu trúc. Kết quả xét nghiệm mô bệnh học sinh thiết là tiêu chuẩn vàng của chẩn đoán, còn xét nghiệm FNA là xét nghiệm định hướng, bổ trợ chẩn đoán. Với một số trường hợp FNA đủ để đưa ra chẩn đoán (ví dụ u tuyến giáp dạng nang lành tính).

Bệnh phẩm của xét nghiệm tế bào học chỉ có thể lưu giữ dưới dạng lam kính, chỉ sử dụng được khi hội chẩn, còn sinh thiết có thể bảo quản kỹ càng, khi cần có thể trích hoặc cắt ra, từ đó các tiêu bản mới, tùy thuộc vào kỹ thuật sử dụng là gì. Sinh thiết còn mang tính chất pháp lý để lưu trữ các chẩn đoán cho người bệnh và làm đi làm lại nhiều lần.

Hiểu được tầm quan trọng trong việc sử dụng các phương pháp xét nghiệm đưa vào chẩn đoán bệnh lý, Trung tâm Xét nghiệm MEDLATEC luôn tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của Bộ Y tế. Các mẫu bệnh phẩm sau khi được phân tích đều được đọc bởi những chuyên gia đầu ngành.

Trung tâm Xét nghiệm MEDLATEC Việt Nam hiện đang là đơn vị y tế ngoài công lập đi đầu cả nước được trang bị đồng bộ hệ thống máy móc, kỹ thuật hiện đại, đáp ứng nhanh chóng, chính xác gần 2.000 danh mục xét nghiệm từ cơ bản đến chuyên sâu, đảm bảo cho kết quả chính xác và được công nhận trên toàn thế giới với 2 chứng chỉ được cấp là ISO 15189:2012 và CAP.

Với thế mạnh này, cùng đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm, Hệ thống Y tế MEDLATEC có điều kiện tốt nhất phục vụ bệnh nhân khám, kiểm tra và điều trị bệnh lý đa chuyên khoa, trong đó có các bệnh lý về tuyến giáp, tuyến vú…Đặc biệt, Trung tâm Giải phẫu bệnh và chẩn đoán hình ảnh mỗi ngày tiếp nhận từ 10-15 ca chỉ định FNA cho các khối u vú, tuyến giáp, hạch, mô mềm và trả kết quả sau 24h, giúp cho hàng nghìn bệnh nhân được chẩn đoán sớm, chính xác và hiệu quả. 

Hội thảo trực tuyến chuyên đề ung bướu số 5 đã khép lại thành công tốt đẹp, góp phần giúp đông đảo bác sĩ, người dân hiểu được vai trò của FNA trong chẩn đoán, sàng lọc và điều ung thư. 

Tiếp nối chuỗi hội thảo ung bướu “Hội thảo số 06 - CẬP NHẬT CHẨN ĐOÁN VÀ CÁC PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU TRỊ UNG THƯ GAN - MẬT - TỤY” sẽ được phát sóng vào 15h00 - 16h30, thứ 6 (21/2/2025). 

Kính mời các chuyên gia, bác sĩ và người dân đăng ký tham gia để không bỏ lỡ những kiến thức hữu ích, đồng thời, các bác sĩ có cơ hội nhận chứng nhận đào tạo CME từ MEDLATEC.

Thông tin cần phúc đáp về Hội thảo, Quý vị vui lòng liên hệ: ThS.BS Bùi Văn Long - SĐT: 0388 812 342.