Là một bộ phận vô cùng quan trọng trong hệ thống thần kinh trung ương của cơ thể, não cũng giống như bộ nguồn trung tâm của một máy vi tính, đóng vai trò tiếp nhận, thu nạp đồng thời lưu trữ và xử lý các dữ liệu từ bên ngoài, sau đó thiết lập những phản hồi cho những dữ liệu này.

Áp xe não

Não được sọ não, hệ miễn dịch và các lớp mô xung quanh bảo vệ khỏi sự nhiễm trùng.  Mặc dù vậy, vòng bảo vệ này vẫn có thể bị chọc thủng bởi những vi khuẩn, vi sinh vật có hại gây tổn thương cho não. Não sẽ phản ứng lại với sự tấn công này thông qua việc hình thành những khoang trống, kích thước nhỏ và bên trong có chứa mủ. Đó là hiện tượng áp xe não.

Áp xe não gây ra hậu quả vô cùng nghiêm trọng và có thể khiến cho bệnh nhân bị tử vong hoặc nếu đã qua cơn nguy kịch thì khả năng để lại di chứng nặng nề sau này là rất lớn. Tuy vậy, nếu người bệnh phát hiện và điều trị sớm tình trạng áp xe não thì mức độ di chứng và tỷ lệ tử vong sẽ giảm đáng kể.

Các tác nhân như vi khuẩn, virus hoặc nấm xâm nhập vào cơ thể người bệnh thông qua những vết thương hở ở đầu hoặc nhiễm trùng ở những bộ phận khác có thể gây nên áp xe não. Một trong những nguyên nhân thường gặp nhất của áp xe não là do nhiễm trùng phổi và tim. Ngoài ra áp xe não cũng có thể xảy ra nếu bệnh nhân bị nhiễm trùng xoang hoặc tai, hoặc có ổ áp xe ở răng.

Theo như chúng tôi đã đề cập, thì các yếu tố như nấm, vi khuẩn, virus, ký sinh trùng chính là thủ phạm gây nên tình trạng áp xe não. Trước sự xâm nhập của những tác nhân này, phản ứng đầu tiên sẽ xuất hiện ở não là phần bị xâm nhập bị sưng, viêm, hình thành nên các ổ áp xe não chứa những thành phần sau: các tế bào não đã nhiễm bệnh, các sinh vật viêm, những tế bào bạch cầu còn sống và đã chết.

Các yếu tố như nấm, vi khuẩn, virus, ký sinh trùng chính là thủ phạm gây nên tình trạng áp xe não

Những ổ áp xe này sau đó sẽ được một lớp màng bao bọc bên ngoài, nhằm cách ly nhiễm trùng và ngăn chặn nó lây lan sang những vùng mô khoẻ mạnh lân cận. Tuy nhiên, trong trường hợp ổ áp xe dần to lên sẽ gây chèn ép những khu vực não xung quanh nó. Ngược lại, hộp sọ không thể giãn nở theo ổ áp xe nên sẽ có hiện tượng ổ áp xe chèn vào các mạch máu não, gây cản trở máu và oxy đến cung cấp năng lượng cho não bộ, kết quả là các mô não khác cũng bị tổn thương và phá huỷ do áp xe.

Áp xe não có thể phát triển triệu chứng muộn trong vài tuần, nhưng cũng có trường hợp chúng xuất hiện một cách đột ngột, cụ thể là:

• Người bệnh bị sốt, ớn lạnh;

Biểu hiện của áp xe não

• Cứng cổ, đặc biệt dễ xảy ra khi bị sốt và ớn lạnh;
• Đột nhiên nói ít hơn trước;
• Sức khỏe tâm thần thay đổi: thường xuyên bị nhầm lẫn, hay có cảm giác khó chịu và giảm khả năng phản xạ;
• Tính cách và hành vi biến đổi bất thường;
• Khả năng nhìn cũng bị thay đổi;
• Nôn không rõ nguyên nhân;
• Khả năng vận động giảm do mất chức năng của cơ bắp;
• Tăng nhạy cảm với ánh sáng;
• Các biểu hiện có thể gặp ở trẻ sơ sinh: nôn ói, phồng thóp, cơ cứng ở tay chân, khóc thét,...

Khi gặp những biểu hiện trên đây, bệnh nhân cần phải được đưa ngay tới bệnh viện để được chẩn đoán và điều trị sớm nhất có thể.

Trên thực tế, áp xe não là một hiện tượng khá hiếm gặp do nhiều nguyên nhân. Cơ thể con người được bảo vệ bởi một hàng rào phòng thủ như mạng lưới các mạch máu, các tế bào miễn dịch “thiện chiến" có khả năng tiêu diệt, ngăn chặn những thành phần nguy hiểm đang tìm cách làm tổn thương cơ thể thông qua đường máu tấn công lên não bộ. Tuy nhiên nhiễm trùng vẫn có thể đánh bại hàng rào bảo vệ này để gây bệnh ở não. 

Có 3 con đường chính để nhiễm trùng xâm lấn tới não, đó là:

• Do bệnh nhân gặp chấn thương hoặc do phẫu thuật;

Áp xe não là một hiện tượng khá hiếm gặp do nhiều nguyên nhân

• Một bộ phận ở gần não bị nhiễm khuẩn khiến lây lan sang não;
• Cơ quan khác bị nhiễm khuẩn và lây lan tới não.

Nếu một nơi khác trong cơ thể xảy ra hiện tượng nhiễm trùng, những sinh vật truyền nhiễm tại đây có thể trà trộn vào dòng máu, vượt qua hàng rào máu não và xâm nhập gây bệnh ở não. Tỷ lệ mầm bệnh di trú từ cơ quan khác của cơ thể vào não chiếm đến 43%. Điểm mấu chốt ở đây đó là bác sĩ cần xác định được loại vi sinh vật gây bệnh có nguồn gốc như thế nào để lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp, tránh việc nhiễm trùng có thể tái phát trong tương lai.

Những người có một hệ miễn dịch kém sẽ tạo cơ hội cho áp xe não phát triển do nguy cơ nhiễm trùng máu ở những người này rất cao. Một người sẽ bị suy giảm hệ thống miễn dịch nếu họ thuộc các đối tượng sau đây:

• Người mắc HIV/AIDS;
• Người bệnh đang tiếp nhận liệu pháp hoá trị;
• Trẻ sơ sinh dưới 6 tháng tuổi;
• Bệnh nhân đang phải điều trị bằng thuốc steroid trong thời gian dài;
• Những người đã trải qua phẫu thuật ghép tạng, đồng thời đang phải dùng thuốc ức chế miễn dịch để chống lại sự đào thải cơ quan nội tạng đã được cấy ghép.

Dưới đây là danh sách các bệnh nhiễm trùng thường gặp có thể gây nên áp xe não:

• Viêm phế quản, viêm phổi và các bệnh nhiễm trùng ở phổi khác;
• Viêm bàng quang;
• Nhiễm trùng vùng bụng, bao gồm: viêm vùng xương chậu, viêm phúc mạc;
• Nhiễm trùng van tim, viêm nội tâm mạc.

Trường hợp bệnh nhân bị áp xe não do bị nhiễm khuẩn từ những bộ phận ở gần như tai hoặc mũi, có thể bắt nguồn từ những bệnh như sau:

• Viêm xoang;
• Nhiễm trùng tai giữa, viêm tai giữa;
• Nhiễm trùng xương sau tai, viêm xương chũm;
• Vị trí của ổ áp xe có thể sẽ tuỳ theo vị trí và loại nhiễm trùng ban đầu.

Áp xe não do các biến chứng vì chấn thương hoặc phẫu thuật gây nên: 

• Vỡ xương sọ do bị đánh vào đầu, những mảnh xương này có thể đâm trực tiếp vào tế bào não;
• Chấn thương sọ não hoặc phẫu thuật thần kinh;
• Trong não có chứa vật thể lạ như viên đạn, không loại bỏ sớm sẽ dẫn tới triệu chứng viêm.

Áp xe não không loại trừ bất kỳ đối tượng nào nhưng một số nhóm người nhất định sau đây sẽ có khả năng cao bị áp xe não hơn so với người khác:

• Người bị bệnh tim bẩm sinh;
• Hệ miễn dịch suy yếu do mắc HIV/AIDS;
• Bệnh nhân bị viêm màng não;
• Bệnh nhân ung thư hoặc mắc những bệnh mạn tính khác;
• Gặp chấn thương đầu, vỡ hộp sọ;
• Bị viêm tai giữa hoặc xoang mạn tính;
• Những người phải dùng thuốc ức chế miễn dịch, chẳng hạn như thuốc chữa ung thư;
• Các dị tật bẩm sinh cũng làm tăng cơ hội khiến cho các tác nhân gây bệnh như nấm, virus, vi khuẩn di chuyển vào não dễ dàng hơn qua đường ruột hoặc răng như tứ chứng Fallot,..

- Đối với những áp xe não có nguyên nhân xuất phát từ nhiễm trùng xoang phức tạp hoặc do vệ sinh răng miệng kém, người bệnh nên ý thức hơn trong việc giữ gìn sạch sẽ răng miệng, dùng chỉ nha khoa để loại bỏ thức ăn thừa dính ở kẽ răng, đánh răng đúng cách, định kỳ đến khám nha sĩ để phòng ngừa và chữa trị những bệnh về răng miệng;

Ý thức hơn trong việc giữ gìn vệ sinh răng miệng

- Sử dụng thuốc thông mũi để điều trị nhiễm trùng xoang. Khi những triệu chứng của nhiễm trùng răng và xoang vẫn kéo dài không khỏi, bệnh nhân cần đi khám để được điều trị bằng thuốc đúng cách;

- Phòng tránh bệnh HIV/AIDS bằng cách quan hệ tình dục an toàn. Nếu bị mắc HIV thì nguy cơ bị áp xe não rất cao.

Bên cạnh công tác đánh giá những triệu chứng (có thể có) cũng như khai thác tiền sử bệnh lý của bệnh nhân, như xem gần đây người bệnh có bị chấn thương, hay bị nhiễm trùng nào không, có đang mắc các bệnh hoặc dùng thuốc gây suy giảm hệ miễn dịch hay không. Ngoài ra, những xét nghiệm cần thiết bao gồm:

• Chụp CT hoặc MRI: Để chẩn đoán, xác định xem có bao nhiêu ổ áp xe trong não;

Hình ảnh chụp cộng hưởng từ MRI áp xe não và u não

• Xét nghiệm máu: Kiểm tra nồng độ các tế bào bạch cầu, từ đó đánh giá tình trạng nhiễm trùng của cơ thể;
• Kỹ thuật sinh thiết: Thực hiện dưới hướng dẫn của máy CT - scanner, mục đích là để phân tích mẫu mủ được lấy ra

Với sự tiến bộ của khoa học hiện nay đã  mở ra nhiều cơ hội cho những  bệnh nhân bị áp xe não, khả năng hồi phục cũng cao hơn so với thời gian trước đây. 

Nếu bác sĩ nghi ngờ có ổ áp xe trong não bệnh nhân sẽ tiến hành kê đơn thuốc có kháng sinh phổ rộng, vì áp xe não rất nguy hiểm có thể cướp đi mạng sống của bệnh nhân nhanh chóng. 

Nếu xét nghiệm cho ra kết quả nhiễm trùng là do virus gây nên chứ không phải do vi khuẩn thì sẽ có sự điều chỉnh trong phác đồ điều trị để phù hợp hơn. Việc điều trị có hiệu quả hay không còn phụ thuộc vào các yếu tố như:

• Số lượng các ổ áp xe;
• Kích thước ổ áp xe;
• Nguyên nhân gây nên áp xe là gì;
• Thể trạng của người bệnh.

Nếu kích cỡ của áp xe nhỏ (dưới 1 inch), bệnh nhân có thể áp dụng phương án điều trị bằng thuốc kháng sinh đường tiêm tĩnh mạch, thuốc kháng virus hoặc thuốc chống nấm. Nếu áp xe lớn (trên 1 inch), lúc này bác sĩ sẽ tiến hành hút, dẫn lưu hoặc cắt bỏ nó. Còn nếu số lượng ổ áp xe nhiều hơn 1 thì bác sĩ sẽ chỉ định phẫu thuật.

Không chỉ chú trọng điều trị loại bỏ áp xe não, bệnh nhân còn phải điều trị những ổ nhiễm khuẩn nguyên phát khác trong cơ thể như nhiễm khuẩn tại mũi, phổi hoặc vùng bụng.  

Các trường hợp cần phải thực hiện phẫu thuật áp xe não đó là:

• Ngày càng có dấu hiệu tăng áp lực hộp sọ;
• Có khí trong ổ áp xe;
• Ổ áp xe không đáp ứng với thuốc;
• Ổ áp xe có nguy cơ bị vỡ