Bệnh Buerger, còn được gọi là viêm tắc mạch huyết khối (TAO), là một tình trạng viêm tiến triển hiếm gặp, chủ yếu ảnh hưởng đến các mạch máu nhỏ và vừa ở cánh tay và chân. Nó được đặc trưng bởi sự tắc nghẽn của các mạch này do viêm và huyết khối, dẫn đến giảm lưu lượng máu, có thể dẫn đến đau, tổn thương mô và có khả năng bị hoại tử.

Căn bệnh này được von Winiwarter mô tả lần đầu tiên vào năm 1879 nhưng được đặt theo tên của Leo Buerger, người đã báo cáo rộng rãi những phát hiện bệnh lý của ông vào năm 1908. 

Dịch tễ học

• Tỷ lệ mắc bệnh : Tỷ lệ mắc bệnh Buerger đã giảm đáng kể trong những năm qua, phần lớn là do tỷ lệ hút thuốc giảm và tiêu chuẩn chẩn đoán chặt chẽ hơn. Tại Hoa Kỳ, tỷ lệ hiện mắc đã giảm từ 104 ca trên 100.000 dân vào năm 1947 xuống còn khoảng 12,6-20 ca trên 100.000 dân hiện nay. Ở châu Âu, ước tính tỷ lệ mắc bệnh khoảng 1 trên 10.000
• Nhân khẩu học : Bệnh chủ yếu ảnh hưởng đến nam giới trẻ đến trung niên, thường ở độ tuổi từ 20 đến 45, với tỷ lệ nam/nữ xấp xỉ 3:1. . Tuy nhiên, có sự gia tăng đáng kể về số ca mắc bệnh ở phụ nữ, có thể là do tỷ lệ hút thuốc ở phụ nữ ngày càng tăng.
• Sự khác biệt về chủng tộc : Tỷ lệ mắc bệnh cao nhất được tìm thấy ở những người Do Thái ở Israel gốc Ashkenazi và những người đến từ Ấn Độ, Hàn Quốc và Nhật Bản. Ngược lại, bệnh lí này ít phổ biến hơn ở những người gốc Bắc Âu.

Yếu tố nguy cơ

• Sử dụng thuốc lá : Yếu tố nguy cơ đáng kể nhất để phát triển bệnh Buerger là tiêu thụ thuốc lá. Sự khởi đầu và tiến triển của bệnh có liên quan chặt chẽ đến việc hút thuốc và tiếp xúc với các sản phẩm thuốc lá. Tiếp tục hút thuốc làm tăng đáng kể nguy cơ biến chứng nghiêm trọng, bao gồm cắt cụt chi.
• Tuổi tác và giới tính : Như đã đề cập ở trên, bệnh chủ yếu ảnh hưởng đến nam giới trẻ tuổi. Hiếm gặp ở trẻ em và người già
• Yếu tố địa lý : Mặc dù bệnh Buerger có thể xảy ra trên toàn thế giới nhưng tỷ lệ lưu hành của nó thay đổi theo khu vực và cao hơn đáng kể ở một số nhóm dân tộc nhất định.

Cơ chế bệnh sinh

Cơ chế bệnh Buerger

Quá trình viêm

• Khởi đầu : Bệnh được cho là khởi phát bởi phản ứng viêm lớp bên trong của mạch máu, thường do sử dụng thuốc lá. Hóa chất trong thuốc lá có thể làm tổn thương lớp nội mô của mạch máu, dẫn đến phản ứng miễn dịch có thể gây viêm
• Các giai đoạn viêm : Đặc điểm bệnh lý của bệnh Buerger được phân thành ba giai đoạn:
• Giai đoạn cấp tính : Giai đoạn này được đặc trưng bởi sự hình thành huyết khối ngoại bào bao gồm chủ yếu là bạch cầu đa nhân (PMN). Những tế bào này có thể hình thành các áp xe vi mô trong huyết khối, cho thấy phản ứng viêm mạnh mẽ
• Giai đoạn bán cấp : Ở giai đoạn này PMN được bao quanh bởi tình trạng viêm u hạt, có thể dẫn đến sự hình thành và tái thông của huyết khối. Giai đoạn này phản ánh một quá trình viêm đang diễn ra và đang tiến triển. 
• Giai đoạn mạn tính : Trong giai đoạn cuối này, quan sát thấy huyết khối trưởng thành kèm theo xơ hóa mạch máu. Cấu trúc mạch máu vẫn còn nguyên vẹn, giúp phân biệt bệnh Buerger với các dạng viêm mạch khác.

Sử dụng thuốc lá là yếu tố nguy cơ đáng kể nhất đối với bệnh Buerger

Quá trình hình thành huyết khối

• Quá trình viêm dẫn đến tình trạng tăng đông máu tại các vị trí trí tổn thương, nơi các cục máu đông hình thành dễ dàng hơn. Điều này dẫn đến sự tắc nghẽn và giảm đáng kể lưu lượng máu, đặc biệt là ở các chi. Sự tắc nghẽn có thể dẫn đến các triệu chứng như đau cách hồi và thiếu máu cục bộ chi nghiêm trọng.

Tổn thương mạch máu và thiếu máu cục bộ

• Khi bệnh tiến triển, việc thiếu lưu lượng máu sẽ gây tổn thương do thiếu máu cục bộ cho các mô ở vùng bị ảnh hưởng. Bệnh nhân có thể bị đau khi nghỉ ngơi, vết loét không lành và trong trường hợp nặng có thể bị hoại tử mô do thiếu máu cục bộ kéo dài. 

Tác động của việc sử dụng thuốc lá

• Sử dụng thuốc lá là yếu tố nguy cơ đáng kể nhất đối với bệnh Buerger. Nó không chỉ bắt đầu quá trình viêm mà còn làm trầm trọng thêm tình trạng nếu tiếp tục. Bỏ thuốc lá là điều cần thiết để ngăn chặn sự tiến triển của bệnh và ngăn ngừa các biến chứng như cắt cụt chi.

Bệnh Buerger, hay viêm tắc mạch huyết khối, biểu hiện một loạt các triệu chứng chủ yếu liên quan đến việc giảm lưu lượng máu ở các chi. Tình trạng này được đặc trưng bởi tình trạng viêm và huyết khối ở các mạch máu vừa và nhỏ, dẫn đến nhiều biểu hiện lâm sàng khác nhau.

Các triệu chứng thường gặp của bệnh Buerger

Đau cách hồi : Bệnh nhân thường bị đau cách hồi, tức là đau ở chân hoặc tay xảy ra khi hoạt động đi lại do lưu lượng máu không đủ. Cơn đau này cũng có thể xảy ra ngày cả khi nghỉ ngơi trong giai đoạn bệnh tiến triển

Lạnh và thay đổi màu sắc chi : Các ngón tay và ngón chân bị thiếu máu cục bộ có thể nhợt nhạt, đỏ hoặc hơi xanh, đặc biệt khi tiếp xúc với nhiệt độ lạnh. Lạnh tay chân thường gặp do tuần hoàn kém

Tê và ngứa ran : Nhiều người cho biết họ có cảm giác tê hoặc ngứa ran ở chân tay, đây có thể là dấu hiệu của sự liên quan đến thần kinh do lượng máu cung cấp giảm.

Loét da : Các vết loét hở hoặc loét ở ngón tay, ngón chân là những biến chứng thường gặp. Những vết thương này có thể gây đau đớn và khó lành, có khả năng dẫn đến nhiễm trùng và hoại tử nếu không được xử lý đúng cách.

Hội chứng Raynaud : Tình trạng này được đặc trưng bởi các giai đoạn ngón tay và ngón chân chuyển sang màu trắng hoặc xanh để phản ứng với cảm giác lạnh hoặc căng thẳng, phản ánh phản ứng mạch máu liên quan đến bệnh Buerger.

Đau nghiêm trọng: Khi bệnh tiến triển, cơn đau có thể trở nên dữ dội và dai dẳng, thường cần phải can thiệp y tế để giảm bớt.

 Hình ảnh bất thường mạch máu ở bệnh nhân bệnh Buerger

Chẩn đoán bệnh Buerger, còn được gọi là viêm tắc mạch huyết khối, chủ yếu dựa trên lâm sàng và liên quan đến sự kết hợp giữa tiền sử bệnh nhân, khám thực thể và các tiêu chuẩn chẩn đoán cụ thể. Không có xét nghiệm đơn lẻ nào có thể chẩn đoán chính xác tình trạng này, do đó việc đánh giá nhiều yếu tố là điều cần thiết.

Tiêu chuẩn chẩn đoán bệnh Buerger

• Khám lâm sàng : Khám thực thể kỹ lưỡng là cần thiết để đánh giá các dấu hiệu thiếu máu cục bộ ở các chi

Tiền sử hút thuốc : Tiền sử sử dụng thuốc lá hiện tại hoặc gần đây là rất quan trọng, vì hút thuốc là yếu tố nguy cơ quan trọng nhất liên quan đến căn bệnh này.

Tuổi khởi phát : Các triệu chứng thường bắt đầu trước 50 tuổi, nhiều trường hợp xuất hiện ở những người từ 20 đến 45 tuổi.

Tắc động mạch dưới khoeo: Tiền sử bệnh tắc nghẽn ở các động mạch vừa và nhỏ, đặc biệt là những động mạch nằm dưới động mạch khoeo (ở chân), là một trong các yếu tố gợi ý chẩn đoán.

Tổn thương chi trên hoặc viêm tĩnh mạch di chuyển: Bệnh nhân có thể biểu hiện các triệu chứng ở chi trên hoặc bị viêm tắc tĩnh mạch nông

Loại trừ các tình trạng khác: Loại trừ các yếu tố nguy cơ xơ vữa động mạch ngoài hút thuốc, cùng với việc loại trừ các nguyên nhân tiềm ẩn khác gây thiếu máu cục bộ ngoại biên, chẳng hạn như các bệnh tự miễn (ví dụ: lupus), đái tháo đường và tình trạng tăng đông máu khác.

Các thăm dò hỗ trợ chẩn đoán

• Chẩn đoán hình ảnh : Chụp động mạch có thể tiết lộ những thay đổi đặc trưng của mạch máu về hình dạng như "hình xoắn ốc" hoặc "rễ cây" nhưng không phải là đặc điểm đặc hiệu bệnh lý của bệnh Buerger. Các xét nghiệm không xâm lấn như siêu âm Doppler có thể đánh giá lưu lượng máu và xác định các tổn thương động mạch ở xa.
• Xét nghiệm máu : Mặc dù không có dấu hiệu huyết thanh cụ thể cho bệnh Buerger, xét nghiệm máu có thể được thực hiện để loại trừ các tình trạng khác có thể gây ra các triệu chứng tương tự. Các xét nghiệm có thể sử dụng như đánh giá chức gan, xét nghiệm đông máu APTT, PT, INR, Máu lắng, Fibrinogen.

Chiến lược điều trị bệnh Buerger (viêm tắc nghẽn mạch máu) tập trung vào việc kiểm soát các triệu chứng, ngăn ngừa sự tiến triển của bệnh và cải thiện lưu lượng máu đến các khu vực bị ảnh hưởng. Mặc dù không có cách chữa trị triệt để bệnh lí này nhưng một số phương pháp có thể được sử dụng.

 Cai thuốc lá

Can thiệp cơ bản : Biện pháp điều trị quan trọng và hiệu quả nhất là ngừng hoàn toàn sử dụng tất cả các sản phẩm thuốc lá. Ngay cả việc tiếp xúc thụ động tối thiểu cũng có thể làm trầm trọng thêm tình trạng và dẫn đến các biến chứng nặng hơn. Bệnh nhân được khuyến khích tham gia vào các chương trình cai thuốc lá và có thể cần hỗ trợ về thuốc để cai thuốc thành công.

Sử dụng thuốc

Thuốc giãn mạch : Các loại thuốc như thuốc chẹn kênh canxi và các chất tương tự prostaglandin (ví dụ iloprost tiêm tĩnh mạch) có thể giúp cải thiện lưu lượng máu và giảm đau liên quan đến thiếu máu cục bộ. Iloprost đã cho thấy hiệu quả trong việc giảm đau khi nghỉ ngơi và thúc đẩy quá trình lành vết loét

Thuốc chống ngưng tập tiểu cầu : Aspirin, clopidogrel và các thuốc chống ngưng tập tiểu cầu khác có thể được kê đơn để giảm nguy cơ hình thành cục máu đông

Các lựa chọn dược lý khác : Cilostazol và bosentan đã được khám phá vì lợi ích tiềm tàng của chúng trong việc tăng cường lưu lượng máu và kiểm soát các triệu chứng nghiêm trọng.

Quản lý triệu chứng

Giảm đau : Thuốc chống viêm không steroid (NSAID) hoặc thuốc chưa opioid có thể được sử dụng để kiểm soát cơn đau do thiếu máu cục bộ. Thuốc kháng sinh được kê đơn cho bất kỳ bệnh nhiễm trùng nào liên quan đến vết loét

Liệu pháp khí nén: Liệu pháp nén khí nén ngắt quãng có thể được sử dụng để tăng cường lưu thông máu ở các chi bị ảnh hưởng

Lựa chọn phẫu thuật

Tái tạo mạch máu : Phẫu thuật tái tạo mạch máu thường không được khuyến khích do tính chất lan tỏa của tổn thương mạch máu trong bệnh Buerger. Tuy nhiên, trong trường hợp mô đã chết hoặc có vết loét không lành, việc cắt cụt chi có thể là cần thiết.

Cắt bỏ TK giao cảm : Trong một số trường hợp, các thủ thuật phẫu thuật như cắt bỏ thần kinh giao cảm thắt lưng có thể được xem xét để giảm đau dữ dội bằng cách làm gián đoạn các tín hiệu thần kinh

Thay đổi lối sống

Tập thể dục : Hoạt động thể chất thường xuyên có thể giúp cải thiện tuần hoàn; tuy nhiên, nó phải được điều chỉnh tùy theo tình trạng của bệnh nhân và được nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe phê duyệt

Tránh tiếp xúc với lạnh: Bệnh nhân nên giữ ấm tứ chi để ngăn ngừa các triệu chứng trầm trọng hơn.