Thế nào là bướu cổ đơn thuần

Bướu cổ đơn thuần hay còn gọi là bướu giáp đơn thuần, là tình trạng tuyến giáp tăng kích thước so với bình thường đồng thời không có thay đổi hoạt động chức năng của tuyến giáp cũng như không có tế bào ác tính. Tình trạng tăng kích thước của tuyến giáp có thể là lan tỏa toàn bộ tuyến giáp, cũng có thể là khu trú dạng nốt. Tuyến giáp có thể tích trung bình từ 7-10ml. Tuyến giáp được coi là phì đại khi thể tích >18ml ở nữ và >25ml ở nam giới.

Tuyến giáp là một tuyến nội tiết quan trọng trong cơ thể, nằm ở vị trí vùng cổ trước, ngay dưới sụn giáp. Tuy nhiên cũng có những trường hợp tuyến giáp lạc chỗ nằm dưới lưỡi, nằm trước thanh quản hoặc nằm trong lồng ngực (trung thất). Tuyến giáp tiết ra các hormone có chức năng điều hòa các quá trình chuyển hóa cũng như điều hòa hoạt động của các cơ quan.

Tỷ lệ người có bướu cổ trên thế giới khoảng 15.8%, tăng cao hơn ở những nước còn tình trạng thiếu iod. Giữa nam và nữ cũng có sự khác biệt, bướu cổ dường như thường gặp hơn ở nữ giới so với nam giới.

 Tuyến giáp bình thường và bướu giáp lan tỏa

Các nguyên nhân dẫn đến hình thành bướu cổ đơn thuần vẫn còn chưa thống nhất. Tại các nước tình trạng thiếu iod vẫn còn phổ biến, nguyên nhân gây bướu cổ đơn thuần được cho rằng chủ yếu liên quan đến tình trạng thiếu iod này. Theo các nghiên cứu cho thấy có sự khác biệt rõ rệt về tỷ lệ bướu cổ ở các nước còn tình trạng thiếu iod và những nước đã giải quyết xong tình trạng này. Ở các nước việc bổ sung iod còn thiếu hụt như châu Phi, tỷ lệ bướu cổ là 28.3%, thậm chí lên đến 39.9% ở Ethiopia. Trong khi đó tỷ lệ này ở các nước châu Mỹ chỉ là 4.7%.

Ở những nước không có tình trạng thiếu iod hoặc tỷ lệ thiếu iod thấp, một số nguyên nhân có thể gây nên bướu cổ đơn thuần như sử dụng thuốc, thực phẩm ức chế quá trình tổng hợp hormon tuyến giáp.

Đa số các bệnh nhân có bướu cổ đơn thuần không có triệu chứng lâm sàng, việc phát hiện ra bướu cổ chỉ vô tình khi kiểm tra sức khỏe tổng quát hoặc khi thăm khám các vấn đề sức khỏe của các cơ quan bộ phận xung quanh tuyến giáp.

Với những trường hợp bướu cổ to, gây chèn ép, có thể có một số triệu chứng như nuốt nghẹn, nuốt vướng, một số trường hợp có thể nói khàn, khó thở. Khó thở chủ yếu xuất hiện khi gắng sức, chủ yếu gặp ở những bệnh nhân có bướu giáp to nhiều hoặc bướu giáp lạc chỗ. Những bệnh nhân có bướu cổ trong lồng ngực có thể có tình trạng khó thở liên quan đến tư thế. Khi cúi người triệu chứng khó thở sẽ xuất hiện.

Một số ít bệnh nhân có bướu phát triển nhiều về phía sau, chèn ép vào khí quản gây khó thở, thở rít, biểu hiện gần giống như hen phế quản. 

Ngoài ra, những bệnh nhân có bướu giáp to gây chèn ép đường thở, có thể gặp tình trạng hội chứng ngưng thở khi ngủ hoặc bướu giáp to làm nặng lên tình trạng ngưng thở khi ngủ vốn đã có từ trước. Đa số triệu chứng ngưng thở khi ngủ của các bệnh nhân này đều được cải thiện hơn sau khi bướu cổ được giải quyết.

Ngoài ra, các triệu chứng hiếm gặp khác như chèn ép chuỗi hạch giao cảm cổ, chèn ép gây liệt thần kinh hoành, chèn ép vào tĩnh mạch chủ trên…

Để dự phòng bướu cổ đơn thuần, bệnh nhân cần bổ sung đầy đủ iod theo nhu cầu cơ thể, hạn chế tiếp xúc với những yếu tố độc hại từ môi trường.

Một số thực phẩm nếu sử dụng với tần suất cao và số lượng lớn có thể ảnh hưởng đến tuyến giáp như bắp cải, súp lơ, sắn…không nên sử dụng quá nhiều.

Với những bệnh nhân đã có bướu nhân tuyến giáp, cần được theo dõi và kiểm tra định kì. Bệnh nhân được khuyến cáo nên kiểm tra hàng năm bằng siêu âm và xét nghiệm hormone kích thích tuyến giáp TSH cũng như T4 tự do trong huyết thanh. Với các trường hợp có xuất hiện triệu chứng bất thường liên quan nuốt nghẹn, nuốt vướng, nuốt đau, khó thở, tự sờ thấy bướu giáp to lên…cần tái khám lại sớm hơn để được bác sĩ thăm khám và đánh giá.

Các xét nghiệm cần làm khi nghi ngờ có bướu cổ đơn thuần

Với các bệnh nhân nghi ngờ có bướu cổ đơn thuần, các xét nghiệm cần làm để trả lời hai vấn đề: 

1. Bệnh nhân có bướu cổ không?
2. Có phải bướu cổ đơn thuần không?

Để xác định bệnh nhân có bướu cổ không, có thể thực hiện qua khám lâm sàng. Tuy nhiên một số trường hợp không rõ ràng, cần được hỗ trợ của chẩn đoán hình ảnh như siêu âm tuyến giáp, chụp xquang lồng ngực, chụp cắt lớp vi tính hoặc cộng hưởng từ lồng ngực.

Siêu âm tuyến giáp: trên siêu âm có thể xác định kích thước, thể tích ước tính của tuyến giáp, từ đó khẳng định bệnh nhân có bướu giáp lan tỏa không. Đồng thời trên siêu âm cũng xác định được nhu mô tuyến giáp hồi âm có đồng đều không, có tăng sinh mạch không cũng như bệnh nhân có các bướu nhân không, kích thước, số lượng, vị trí của các bướu nhân tuyến giáp như thế nào.

Hình ảnh bướu nhân tuyến giáp trên siêu âm

X - quang lồng ngực hoặc cắt lớp vi tính, cộng hưởng từ vùng ngực: được dùng trong trường hợp có nghi ngờ bướu giáp trong lồng ngực. X - quang có thể cho thấy có hay không bướu giáp trong lồng ngực và bướu giáp có chèn ép vào khí quản hay không. Còn để đánh giá mức độ bướu cổ cũng như ảnh hưởng của nó đến các cơ quan xung quanh, chụp cắt lớp vi tính hoặc cộng hưởng từ sẽ mang lại nhiều thông tin hữu ích hơn. Tuy nhiên cần lưu ý, các trường hợp bướu giáp, nếu chụp có tiêm thuốc cản quang cần được đánh giá và lưu ý kĩ, do trong thuốc cản quang có chứa một lượng lớn iod.

Hình ảnh bướu giáp trong lồng ngực trên phim x-quang

Hình ảnh bướu giáp trong lồng ngực chèn ép khí quản và thực quản

Các xét nghiệm máu cùng cần được thực hiện ở những bệnh nhân có bướu giáp, với mục đích xác định bướu giáp có thực sự đơn thuần hay không. Các xét nghiệm thường được sử dụng bao TSH và tự kháng thể kháng enzyme Peroxidase (TPOAb). Với các bệnh nhân bướu cổ đơn thuần, xét nghiệm TSH bình thường tự kháng thể TPOAb âm tính.

Ngoài các xét nghiệm trên, một số xét nghiệm khác có thể cần thực hiện, tùy theo từng trường hợp cụ thể như đo độ tập trung iod hay xạ hình tuyến giáp, chọc tế bào tuyến giáp bằng kim nhỏ (FNA). 

Bướu giáp đơn thuần cần chẩn đoán phân biệt với bệnh lý gì?

Các bệnh nhân có bướu giáp đơn thuần cần được chẩn đoán phân biệt đầu tiên là với những bướu tuyến giáp có cường giáp hoặc suy giáp, với ung thư tuyến giáp và các khối u khác vùng trung thất (với bướu giáp trong lồng ngực).

Các bướu giáp có cường giáp như basedow, bướu giáp đơn nhân, đa nhân độc…Xét nghiệm có TSH giảm thấp. Tuỳ từng nguyên nhân sẽ có các xét nghiệm để phân biệt, với Basedow xét nghiệm Trab/TSI dương tính, với bướu giáp đơn nhân đa nhân độc có tăng hấp thu iod phóng xạ khu trú tại vị trí nhân giáp…

Các bướu giáp có suy giáp như viêm tuyến giáp Hashimoto (Xét nghiệm anti TPO dương tính, THS thấp) , suy giáp trung ương (xét nghiệm FT4 thấp, TSH thấp hoặc bình thường)…

Các trường hợp ung thư tuyến giáp nguyên phát hoặc thứ phát tại tuyến giáp: trên hình ảnh siêu âm có dấu hiệu hướng đến tổn thương ác tính (Tirads 4-5), chọc tế bào tuyến giáp bằng kim nhỏ có bất thường tế bào.

Các khối u trong trung thất: u nguyên phát tại trung thất như utuyến ức, u lympho hoặc u di căn tới trung thất.

Tuỳ theo nguyên nhân gây nên suy giáp sẽ có những phương án điều trị cụ thể.

Bổ sung iod: ở những khu vực có tình trạng thiếu iod: cần bổ sung iod qua chế độ ăn uống (sử dụng muối iod, sử dụng nước có bổ sung iod…), bổ sung iod trực tiếp (uống dầu iod hoặc tiêm dầu iod định kỳ). Hạn chế sử dụng các thực phẩm ảnh hưởng đến tuyến giáp như bắp cải, chế phẩm đậu nành, sắn, súp lơ…

Liệu pháp bổ sung Levothyroxine: liệu pháp này được sử dụng khá thường xuyên ở những bệnh nhân có bướu tuyến giáp đơn thuần, tuy nhiên những năm gần đây ATA không khuyến cáo điều trị thường quy những bệnh nhân có bướu cổ đơn thuần bằng Levothyroxine do những tác dụng phụ có thể gặp và các nguy cơ về tim mạch, đặc biệt ở người cao tuổi. Phương pháp này có thể áp dụng ở những bệnh nhân trẻ tuổi, không có tiền sử tiếp xúc với phóng xạ và hoặc chiếu xạ vùng đầu, sinh sống ở khu vực có tình trạng thiếu iod, trên tiêu bản chọc tế bào tuyến giáp bằng kim nhỏ có hình ảnh chất keo dồi dào, các nốt có đường kính <1.7cm (<2.4mL), không có tình trạng tăng sản hoặc xơ hoá. Levothyroxine được bổ sung và điều chỉnh liều để TSH nằm ở giới hạn thấp của bình thường và không có triệu chứng của cường giáp trên lâm sàng.

Phẫu thuật: các trường hợp bướu giáp có tình trạng tắc nghẽn gây khó thở, gây liệt thần kinh hoành…, gây ảnh hưởng đến thẩm mỹ hoặc những bướu giáp dưới xương ức to, việc phẫu thuật nên được đặt ra để giải quyết triệt để. Tùy theo từng nguyên nhân cũng như triệu chứng của từng bệnh nhân, có thể phẫu thuật bóc nhân tuyến giáp, cắt một thuỳ bao gồm hoặc không bao gồm eo tuyến giáp hoặc cắt bán phần cả hai thuỳ tuyến giáp. Phẫu thuật có thể gây nên một số biến chứng như chảy máu, khàn tiếng do tổn thương dây thần kinh quặt ngược, tổn thương hoặc cắt phải tuyến cận giáp…

Điều trị bằng sóng cao tần (RFA): đây là một phương pháp điều trị khá mới, sử dụng sóng có tần số vô tuyến để phá huỷ tế bào tuyến giáp. Phương pháp này chỉ gây tổn thương tối thiểu tại tuyến giáp, thường áp dụng cho những trường hợp có bướu giáp khu trú, đơn hoặc đa nhân.

Liệu pháp iod phóng xạ: thường ít được áp dụng với những bệnh nhân có bướu giáp đơn thuần.