- Chóng mặt triệu chứng rất hay gặp trong cuộc sống và trong thực hành lâm sàng. Chóng mặt là một cảm nhận không chính xác về sự chuyển động của vật đối với các vật khác xung quanh mình. Triệu chứng chóng mặt có thể xảy ra ở nhiều lứa tuổi khác nhau, với nhiều mức độ khác nhau, do nhiều nguyên nhân khác nhau. Chóng mặt có thể là dấu hiệu bệnh duy nhất nhưng cũng có thể là một trong các dấu hiệu của một bệnh cảnh phức tạp. Trong đó bệnh lí chóng mặt kịch phát tư thế lành tính (BPPV) là thường gặp nhất với tỉ lệ chiếm khoảng 80% số các trường hợp chóng mặt thăm khám trên lâm sàng.

Chóng mặt triệu chứng rất hay gặp trong cuộc sống

- Chóng mặt kịch phát lành tính do tư thế thường không nguy hiểm tuy nhiên gây tăng nguy cơ ngã và từ đó lại có thể gây nguy hiểm.Mọi lứa tuổi khác nhau có thể bị cơn chsong mặt kịch phát tuy nhiên hay gặp nhất là khoảng trên 50 tuổi và ở nữ nhiều hơn nam.

Hệ thống tiền đình là cơ quan quan trọng giúp cơ thể cảm nhận tư thế trong không gian giúp duy trì phối hợp cử động mắt, đầu và thân mình ổn định cân bằng cơ thể. Hệ thống tiền đình bao gồm cơ quan cảm nhận là ống bán khuyên nằm trong ốc tai, dây thần kinh tiền đình (dây VIII), nhân tiền đình.

Hệ thống tiền đình là cơ quan quan trọng giúp cơ thể cảm nhận tư thế trong không gian

- Hiện nay, nguyên nhân gây chóng mặt kịch phát lành tính có rất nhiều giả thiết tuy nhiên chưa được chứng minh rõ ràng. Trong đó bệnh lí của tai trong đặc biệt là sự di động của các hạt thạch nhĩ được cho là nguyên nhân chính gây nên cơn chóng mặt kịch phát lành tính. Bình thường hệ thống tiền đình ốc tai có cấu trúc 3 ống bán khuyên cùng với sự dịch chuyển các thạch nhĩ có bản chất là các tinh thể Canxi cacbonat trong soan nang và cầu nangkích thích các tế bào lông giúp cơ thể nhận biết về chuyển động. Tuy nhiên khi các cấu trúc này bị tổn thương có thể gây nên các ảo giác về di chuyển và vì vậy gây nên triệu chứng bệnh.

- Các nguyên nhân hay gặp gây tổn thương tai trong: thoái hoá tự phát biểu mô soan nang, viêm tai giữa, do nhiễm virus gây viêm dây tiền đình, phẫu thuật tai trong…

Chóng mặt là triệu chứng nổi bật nhất. Đặc điểm của triệu chứng chóng mặt trong cơn chóng mặt kịch phát

+ Khởi phát: liên quan đến tư thế khi đầu di chuyển (ngồi dậy vào buổi sáng, khi cúi người nhặt vật gì đó…). Xu hướng thường tăng nặng nhiều vào buổi sáng và giảm trong ngày.

Triệu chứng cơn chóng mặt kịch phát lành tính

+ Biến biến: cảm giác xoay tròn, nhà cửa đổ lộn nhào, mức độ có thể từ nhẹ, vừa đến nặng khiến người bệnh phải nằm yên, nhắm mắt, không dám quay đầu hay thay đổi tư thế. Cơn có thể kéo dài vài phút, tự thuyên giảm nếu nằm yên.

+ Triệu chứng kèm theo: trong cơn chóng mặt cảm giác buồn nôn nhiều, có thể nôn, có thể kèm theo ù tai. Triệu chứng diễn biến nặng, lặp đi lặp lại có thể khiến hoảng sợ, lo lắng.

+ Bệnh nhân có thể mất thăng bằng, không thể ngồi dậy vận động đi lại tuy nhiên không hề có biểu hiện yếu liệt chi, nuốt nói khó, các vấn đề thị giác như nhìn đôi, thu hẹp thị trường, mất ý thức, rối loạn nhịp tim, …

- Cơn chóng mặt tư thế điển hình có thể xảy ra thành nhiều đợt trong tuần, có thể tự thuyên giảm tuy nhiên lại rất dễ tái phát đặc biệt có thể liên quan đến tự thế nhất định.

- Chóng mặt kịch phát tư thế lành tính là bệnh lý thường gặp trong đời sống sinh hoạt, bệnh không nguy hiểm tuy nhiên lặp lại có thể gây ảnh hưởng tới chất lượng cuộc sống.Bệnh có thể gây nguy hiểm do ngã khi trong các cơn chóng mặt gây mất thăng bằng khi vận động. Do vậy khi có cơn chóng mặt cấp cần hết sức chú ý trong việc thay đổi tư thế và vận động tránh các rủi ro có thể gặp.

- Để phòng bệnh cần chú ý:

+ Uống đủ nước hàng ngày trung bình từ 1.5 - 2 lít đặc biệt khi vận động, lao động nặng hay thời tiết nắng nóng khiến mất nước qua mồ hôi.

Uống đủ nước hàng ngày trung bình từ 1.5 - 2 lít

+ Không sử dụng các sản phẩm có chất kích thích: rượu bia, cafe, nước ngọt có gas, đồ ăn mặn, thuốc lá... Hạn chế thực phẩm rượu vang đỏ, gan gà, thịt xông khói, sữa chua, các loại hạt… do có chứa nhiều acid amin tyramine do có thể gây khởi phát bệnh đau nửa đầu gây khởi phát chóng mặt. vì có thể gây khởi phát bệnh đau nửa đầu sau đó làm khởi phát chóng mặt.

+ Vận động phù hợp, tránh thay đổi tư thế đột ngột đặc biệt xoay đầu hoặc từ nằm sang đứng. Ngoài ra có thể tập luyện các bài tập tư thế cột sống cổ hàng ngày, massge vùng cổ vai gáy. Ngoài ra có thể tập luyện các bài tập tư thế cột sống cổ hàng ngày, massge vùng cổ vai gáy

+ Ngủ đủ giấc với khoảng thời gian khoảng 6- 8h/ ngày.

+ Tránh lo lắng, căng thẳng, không đọc sách, xem tivi, sử dụng các thiết bị điện tử kéo dài. Phối hợp các phương pháp như thiền định, thở sâu, yoga, để giảm giải tỏa lo âu.

+ Các thuốc điều trị chóng mặt có thể gây buồn ngủ do vậy cần chú ý khi lái xe, điều khiển máy móc hay trèo thang...

+ Khám sức khỏe định kì để phát hiện các bệnh lí tiềm ẩn, điều trị sớm và hiệu quả.

1 Lâm sàng:

- Khi tiếp cận bệnh nhân với triệu chứng chóng mặt, cần phân biệt tình trạng chóng mặt trung ương (do tổn thương nhân tiền đình hoặc các đường liên hệ nhân tiền đình với hệ thần kinh trung ương) với chóng mặt ngoại vi (do tổn thương xảy ra ở bộ phận nhận cảm là tai trong hoặc dây thần kinh tiền đình). Chóng mặt trung ương là bệnh lí có thể gây nguy hiểm đến tính mạng, chóng mặt ngoại biên có thể gây aarnh hưởng đến chất lượng cuộc sống nhiều nhưng lại ít gây nguy hiểm hơn, do đó việc định hướng chính xác có ảnh hưởng rất nhiều đến thái độ xử trí và tiếp cận.

- Về triệu chứng cơ năng chóng mặt ngoại vi thường xảy ra rầm rộ, điển hình và hòa hợp tức là các triệu chứng đều cùng một phía bên tổn thương, còn chóng mặt trung ương lại thường không điển hình,không hòa hợp và có thể có các dấu hiệu thần kinh khác (tổn thương thân não với triệu chứng tháp và vận nhãn,dấu hiệu tiểu não cụ thể yếu vận động, rối loạn vận nhãn: lác trong, lác ngoài, nhìn đôi, mất khả năng phối hợp động tác, nói ngập ngừng, ...….)

- Khám thực thể: có 4 test chính để chẩn đoán cơn chóng mặt kịch phát lành tính:

+ Test mắt (tìm nystagmus): đánh giá vận động dao động của nhãn cầu lặp lại, có nhịp, có chu kỳ và không tự ý bằng cách nhìn vào một điểm cố định rồi di chuyển điểm đó theo chiều dọc hoặc cả 2 hướng.

+ Test lắc đầu: test âm tính biểu hiện mắt không giật để chỉnh thẳng phía trước do tổn thương thần kinh trung ương. Test dương tính biểu hiện: mắt giật ngược lại để chỉnh thẳng phía trước do tổn thương ngoại biên.

+ Test romberg thực hiện hki nhắm và mở mắt. Thực hiện bằng cách cho bệnh nhân đứng kép hai chân, thân mình bệnh nhân nghiêng về một bên, ít gặp hơn là nghiêng về trước hoặc sau. Rối loạn này tăng lên khi bệnh nhân nhắm mắt được gọi là dấu Romberg tiền đình

+ Nghiệm pháp Dix-Hallpik: cách thực hiện: bệnh nhân ngồi ở hai chân buông thõng, bác sĩ đứng bên cạnh, dùng 2 bàn tay ôm đầu bệnh nhân xoay nhẹ đầu sang phải sau đócho bệnh nhân nằm xuống đột ngột phía bên phải đồng thời xoay nhẹ đầu bệnh nhân sang phải 45 độ giữ trong vòng 10-15 giây đánh giá tình trạng chóng mặt và động mắt. Tiếp tụccho bệnh nhân đột ngột ngồi dậy và ghi nhận tình trạng chóng mặt – động mắt. Tiếp tục làm nghiệm pháp về phía bên trái. Tuy nhiên nghiệm pháp này có thể khởi phát cơn chóng mặt vì vậy cần luôn luôn đứng cạnh bệnh nhân đảm bảo an toàn khi thực hiện nghiệm pháp.

Các thăm khám thực thể dấu hiệu thần kinh khác âm tính: không yếu vận động, không liệt thần kinh sọ, không dấu tiểu não…

2 Cận lâm sàng:

- Chụp cộng hưởng từ (MRI): có giá trị rất lớn trong việc tổn thương khác đặc biệt là các tổn thương trung ương nguy hiểm gây chóng mặt, u thần kinh…

Chụp cộng hưởng từ (MRI) có giá trị rất lớn trong việc tổn thương khác đặc biệt là các tổn thương trung ương

- Điện rung giật nhãn cầu bằng ENG ( bằng điện cưc) hoặc VNG ( băng máy ảnh nhỏ) để đánh giá động mắt khi được kích thích bằng nước hay không khí.

1 Sử dụng thuốc: tùy mức độ bệnh sẽ sử dụng phối hợp các nhóm thuốc khác nhau

- Dẫn xuất của Acetyl leucine: liều thường dùng 2 ống 500mg/ngày dạng tiêm.hoặc 4 viên 500 mg /ngày.

- Kháng Histamin (Antihistamine)

+ Meclizine (Antivert, Bonine): 25 - 50mg mỗi 4 - 6 giờ

+ Betaserc (betahistidin dihydrochloride) với liều 24- 48 mg/ ngày.

- Kháng Cholinergic (Anticholinergic)

- Thuốc điều hòa tuần hoàn não: Piracetam, cavinton, citicolin…

- Thuốc chống nôn: metoclopiramid….

2. Liệu pháp vật lý:

- Là biện pháp hết sức quan trọng và cần thiết trong điều trị, sử dụng các bài tập tiền đình hoặc các thủ thuật phóng thích thạch nhĩ như thủ thuật Epley, thủ thuật Semont và Semont cải tiến, bài tập Brandt – Daroff

+ Bài tập epley:Ngồi trên giường và đặt một chiếc gối phía sau, uay đầu ở 45 độ rối nhanh chóng nằm xuống giữ vai phải trên gối và đầu nghiêng phải, giữ tư thế này khoảng 30 giây sau đó quay đầu sang phía đối diện và cũng giữ trong 30 giây, lăn người theo hướng đó, đợi trong 30 giây, ngồi dậy một cách từ từ và thư giãn. Lặp lại thao tác trên.

+ Bài tập Brandt-Daroff: ngồi trên mép giường chuyển tư thế nằm nghiêng về bên phải và mũi hướng lên một góc 45 độ một cách nhanh chóng sau đó giữ nguyên tư thế trong 30 giây tiếp tục về tư thế ban đầu. Lặp lại với bên đối diện.

+ Thao tác Semont: Ngồi thẳng lên mép giường, quay đầu góc 45 độ g về phía tai bình thường sau đó nghiêng đầu ở một góc 105 độ và nằm nghiêng sang bên còn lại và để đầu và mũi hướng lên trên, giữ nguyên tư thế trong một vài phút. Sau đó giữ đầu ở đúng tư thế đó, nhanh chóng nằm nghiêng sang một bên tai bình thường và mũi hướng xuống đất, lại giữ nguyên tư thế này trong một vài phút rối di chuyển trở lại vị trí ngồi ban đầu một cách từ từ và thư giãn.

3 Phẫu thuật: Phương pháp nút đệm sẽ ngăn ngừa hạt từ kênh bán nguyệt di chuyển vào tai để đáp ứng với di chuyển đầu, được áp dụng khi các bài tập tiền đình không đem lại hiệu quả.