Đa thai là tình trạng mang thai từ 2 thai nhi trở lên (2 thai, 3 thai, 4 thai…)

Tình trạng sảy thai sớm hay gặp ở đa thai, vì vậy tỷ lệ đa thai giảm dần so với tuổi thai. Theo những tài liệu thống kê lại thì tỷ lệ đa thai chỉ còn khoảng 1% ở mức tuổi thai 20 tuần.

Tình trạng sảy thai sớm hay gặp ở đa thai, vì vậy tỷ lệ đa thai giảm dần so với tuổi thai

Trong số đa thai thì đa thai 1 noãn có tỷ lệ thường là con số ít biến động trên toàn thế giới. Trong khi đó, tỷ lệ sinh đôi hai noãn lại cho thấy có sự biến động nhiều ở những chủng tộc khác nhau, tính chất di truyền, thay đổi theo tuổi của bà mẹ, cũng như số lần sinh đẻ của bà mẹ… Ngày nay, việc sử dụng các thuốc kích thích phóng noãn để hỗ trợ sinh sản khiến cho tỷ lệ đa thai do nhiều noãn khác nhau tăng lên một cách đột biến.

Không chỉ có trường hợp đa thai mà các thai cùng phát triển trong tử cung, người ta còn thấy những trường hợp chửa ngoài tử cung cũng xuất hiện tình trạng đa thai, hoặc trường hợp đa thai mà thấy cả thai trong buồng tử cung và ngoài buồng tử cung.

Tỷ lệ tử vong chu sinh trong đa thai cao thường do các nguyên nhân như: sảy thai, đẻ non, dị dạng thai, thai kém phát triển trong tử cung, hội chứng truyền máu, nhiễm độc thai nghén và tăng huyết áp, rau tiền đạo, rau bong non, sa dây rau, thai mắc nhau, đa ối, ngôi thai bất thường…

Phân loại:

Dựa vào nguồn gốc phát sinh: chia ra đa thai một noãn và đa thai nhiều noãn.

- Song thai 2 noãn: là do hai noãn được thụ tinh với hai tinh trùng khác nhau tạo thành hai thai riêng biệt, 2 thai này cùng ở trong một buồng tử cung. Song thai 2 noãn chắc chắn sẽ có hai buồng ối, hai bánh rau . Tỷ lệ gặp khoảng 2/3 số trường hợp song thai. Song thai hai noãn thì có thể cùng hoặc không cùng giới tính.

- Song thai một noãn do 1 noãn thụ tinh với 1 tinh trùng. Khi phân chia thành các phôi khác nhau, tùy từng thời điểm phân chia sẽ chia thành các loại song thai 1 noãn khác nhau. Tỷ lệ gặp song thai một noãn chiễm khoảng 1/3 số trường hợp song thai trên thực tế. Song thai một noãn thì luôn cùng giới tính và cùng bộ nhiễm sắc thể.

• Nếu sự phân chia trước 72 giờ đầu sau thụ tinh: thời điểm này lớp ngoài của túi phôi thì trung sản mạc chưa được hình thành vì vậy sẽ phát triển thành 2 trung sản mạc và 2 nội sản mạc. Thực tế có thể gặp song thai cùng bánh rau hoặc 2 bánh rau. Đây là loại song thai 1 noãn có số lượng bánh rau và buồng ối là 2. Tỷ lệ gặp từ 18-36%.
• Nếu phân chia xảy ra trong khoảng từ ngày thứ 4 đến ngày thứ 8 sau thụ tinh: Lúc này trung sản mạc đã hình thành nhưng chưa hình thành màng ối, vì vậy hai thai sẽ phát triển trong hai buồng ối riêng biệt nhưng chung bánh rau. Loại sinh đôi này phát triển từ 1 noãn có chung trung sản mạc và phát triển 2 nội sản mạc riêng biệt (song thai 1 bánh rau, 2 buồng ối). Tỷ lệ gặp khoảng 70% trong số song thai một noãn. Loại song thai này có rất nhiều biến chứng nguy hiểm cho mẹ và thai (ví dụ: hội chứng truyền máu).
• Nếu sự phân chia xảy ra từ ngày thứ 9 đến ngày thứ 13 sau khi thụ tinh: thời điểm này nội sản mạc đã hình thành, hai thai sẽ phát triển chung buồng ối, chung bánh rau. Đó là sinh đôi một noãn, có chung trung sản mạc và nội sản mạc. Tỷ lệ gặp khoảng 2% số song thai một noãn.
• Nếu sự phân chia xảy ra muộn hơn nữa (sau ngày thứ 13), lúc này đĩa phôi đã được hình thành. Hai thai sẽ không được phân chia hoàn toàn và sẽ bị dính vào nhau (có thể dính đầu, ngực, bụng hoặc thai trong thai…). Tỷ lệ gặp khoảng 1% trong số song thai một noãn.

- Do di truyền: tỷ lệ đa thai sẽ hay gặp hơn ở những gia đình đã có sinh đa thai.

- Ở bà mẹ đã từng sinh đa thai thì những lần mang thai sau cũng sẽ có thể tiếp tục đa thai, tần suất gặp đa thai là cao hơn những bà mẹ khác.

- Phụ nữ trên 40 tuổi và đẻ nhiều lần thì khả năng đa thai cao hơn.

Phụ nữ trên 40 tuổi và đẻ nhiều lần thì khả năng đa thai cao hơn.

- Chủng tộc: khả năng sinh đôi hay gặp nhất ở phụ nữ Mỹ gốc Phi. Phụ nữ người Mỹ gốc Á và người Mỹ bản địa có tỷ lệ sinh đôi thấp nhất.

- Các yếu tố làm tăng khả năng đa thai trong những năm gần đây là việc sử dụng các thuốc kích thích rụng trứng (Clomiphen citrat, FSH), phương pháp hỗ trợ sinh sản như thụ tinh trong ống nghiệm IVF…

1. Triệu chứng cơ năng:

- Tiền sử gia đình, tiền sử những lần đẻ đa thai trước đó, dùng thuốc kích trứng, điều trị vô sinh…

- Dấu hiệu nghén: nghén nhiều hơn so với lần thai trước hoặc so với người khác cùng tuổi thai.

Dấu hiệu nghén: nghén nhiều hơn so với lần thai trước hoặc so với người khác cùng tuổi thai.

- Tử cung to nhanh: tử cung to nhanh hơn so với tuổi thai.

- Cử động thai: thai phụ cảm thấy thai máy đạp nhiều hơn, và nhiều nơi trên khắp ổ bụng.

- Phù: thường phù 2 chi dưới sớm do tuần hoàn ngoại vi bị cản trở bởi sự chèn ép của tử cung to quá mức.

2. Triệu chứng thực thể:

- Bụng to hơn tuổi thai (cả vòng bụng và chiều cao tử cung đều lớn hơn so với tuổi thai)

- Sờ nắn thấy nhiều cực đầu hoặc nhiều cực mông.

- Nghe thấy nhiều ổ tim thai.

3. Thăm âm đạo:

Là phương pháp thăm khám bổ sung trong những tuần cuối thai kỳ.

Khi chưa chuyển dạ, cổ tử cung còn đóng, có thể xác định được cực đầu hay cực mông của thai nhi khi thăm khám qua túi cùng.

Có thể sờ thấy các cực của thai nhi khi cổ tử cung trong giai đoạn chuyển dạ thực sự, các phần của thai nhi thường nhỏ hơn so với kích thước tử cung.

4. Các phương pháp thăm dò khác:

- Siêu âm: đây là phương pháp thăm dò không xâm lấn, không gây hại cho thai, độ chính xác cao. Có thể phát hiện đa thai sớm nhất là nếu máy có dùng doppler tim thai.

Có thể phát hiện đa thai trên siêu âm ở tuổi thai 6-9 tuần (thấy sự hiện diện của 2 túi thai riêng biệt là song thai 2 noãn)

Siêu âm mốc 10-14 tuần thấy dấu hiệu lambda ở vị trí tiếp giáp của 2 màng ối và 2 bánh rau (2 bánh rau có thể nằm sát nhau do đó có thể giống với hình ảnh 1 bánh rau chung cho 2 thai) thì là biểu hiện của song thai 2 noãn.

Siêu âm nếu thấy 2 thai khác giới tính thì chắc chắn là song thai 2 noãn.

- Chụp X-Quang bụng: có thể phát hiện đa thai từ tuần thai 18 khi xương thai nhi đã có điểm cốt hóa, tuy nhiên việc sử dụng tia X đã có bằng chứng gây hại cho thai vì vậy hiện nay không còn sử dụng phương pháp này để chẩn đoán đa thai.

- Các xét nghiệm sinh hóa: lượng hCG, lactogen rau thai, nồng độ alpha-feto-protein huyết thanh…tăng hơn so với đơn thai nhưng không thể phân biệt rõ ràng sự hiện diện của một hay nhiều thai trong tử cung.

Đa thai dẫn đến gia tăng mạnh các tai biến sản khoa, bệnh lý sơ sinh, tỷ lệ tử vong bà mẹ và trẻ em, dị tật bẩm sinh, sinh non và những khó khăn về tài chính, tâm lý…

Đa thai có tác động sinh lý đến cả mẹ và thai nhi. Người mẹ có nguy cơ thiếu máu do thiếu sắt, tiểu đường thai kỳ, tăng huyết áp thai kỳ, tiền sản giật, sản giật, bất thường rau thai, sinh non, sinh mổ và băng huyết sau sinh. Thai nhi có nhiều nguy cơ mắc các dị tật về hình thái và di truyền, bất thường về tăng trưởng, sinh non…

Chẩn đoán: siêu âm có vai trò quan trọng nhất trong chẩn đoán đa thai.

Chẩn đoán phân biệt: thai to, một thai và đa ối, một thai và u nang buồng trứng, một thai và u xơ tử cung, chửa trứng.

- Khi đang có thai: sản phụ cần có kế hoạch khám thai và được quản lý thai nghén chặt chẽ ngay từ những ngày đầu có thai, siêu âm thai theo lịch hẹn và khi bất thường để kiểm tra sự phát triển của các thai, phát hiện các biến chứng của đa thai (như hội chứng truyền máu, một thai chết…), lao động, nghỉ ngơi hợp lý. Tại những thời điểm khám thai cần được phát hiện sớm tình trạng nhiễm độc thai nghén, đái tháo đường thai kỳ… để xử trí ngay và tích cực tránh xảy ra các tai biến sản khoa đáng tiếc. Sản phụ có thể cần hỗ trợ các thuốc giảm co bóp tử cung, hỗ trợ tiêm thuốc giúp phổi thai nhi trưởng thành sớm trong trường hợp có nguy cơ đẻ non.

- Khi chuyển dạ đẻ: cần có một kíp đỡ đẻ và chăm sóc sơ sinh đảm bảo.

Khi chuyển dạ đẻ: cần có một kíp đỡ đẻ và chăm sóc sơ sinh đảm bảo.

Nhất thiết cần phải chuẩn bị đầy đủ các phương tiện về hồi sức sơ sinh, dụng cụ can thiệp lấy thai, đặt đường truyền để tăng co khi có chỉ định.

Đỡ đẻ song thai có điều đặc biệt là cần phải có 2 người để khi người thứ nhất đỡ cho thai thứ nhất ra thì người thứ 2 sẽ khám lại ngay và chuẩn bị đỡ đẻ thai thứ 2.

Đỡ đẻ song thai cần chú ý kiểm tra bánh rau thật kỹ tránh để sót rau, và phải kiểm soát tử cung ngay khi có chỉ định.

- Mổ lấy thai: mổ lấy thai trong trường hợp:

• Hai cực đầu của hai ngôi chỏm cùng xuống một lúc.
• Thai thứ nhất là ngôi ngược, mắc cằm vào đầu thai thứ hai mà không đẩy được đầu thai thứ hai lên trên.
• Thai thứ nhất bị suy, sa dây rau không đẩy lên được.
• Hai thai dính vào nhau nếu thấy đẻ đường dưới có thể gây sang chấn nặng nề cho mẹ.

Ngày nay, nhiều trường hợp đa thai do sử dụng các biện pháp hỗ trợ sinh sản, với các yếu tố xã hội, dinh dưỡng tốt nên thai to, bệnh lý mẹ do song thai (như tiền sản giật), biến chứng của song thai… khiến cho tỷ lệ mổ đẻ song thai ngày một tăng.

- Thời kỳ hậu sản: Theo dõi hậu sản phát hiện đờ tử cung và các chấn thương của đường sinh dục sau đẻ là hết sức cần thiết. Do đặc điểm của đa thai khiến tử cung bị căng giãn quá mức trong cả thai kỳ, kết hợp với chuyển dạ thường lâu hơn so với đẻ một thai nên dễ bị đờ tử cung. Các thuốc tăng co tử cung và kiểm soát tử cung tốt sẽ giúp hạn chế tình trạng này.

Để có đủ sữa nuôi con và hồi phục sức khỏe nhanh sau sinh thì sản phụ cần phải được nghỉ ngơi và ăn uống dinh dưỡng tốt. Phát hiện sớm nhiễm khuẩn hậu sản thông qua sự theo dõi sản dịch,co hồi tử cung, dấu hiệu sinh tồn của sản phụ. Chăm sóc đặc biệt trẻ sơ sinh chống suy hô hấp, chống hạ thân nhiệt, chống hạ đường huyết, chống nhiễm khuẩn sơ sinh.