Đau chân là cảm giác đau hoặc khó chịu xuất hiện ở một hoặc nhiều vị trí của bàn chân, bao gồm gót chân, gan chân, vòm chân, các ngón chân hoặc cạnh ngoài bàn chân. Mức độ đau có thể từ âm ỉ đến dữ dội, thoáng qua hoặc kéo dài, ảnh hưởng đến sinh hoạt hằng ngày.

Một số nguyên nhân phổ biến gây đau chân bao gồm: Viêm cân gan chân, viêm gân Achilles, chấn thương (như bong gân, gãy xương), biến dạng cấu trúc bàn chân (như biến dạng ngón chân cái hoặc ngón chân hình búa). Ngoài ra, các bệnh lý như viêm khớp, gout, hay tổn thương thần kinh do tiểu đường cũng có thể là nguyên nhân gây đau.

Đau chân là cảm giác đau hoặc khó chịu xuất hiện ở một hoặc nhiều vị trí của bàn chân.

Bên cạnh đó, đau chân còn có thể xuất phát từ các yếu tố cơ học như mang giày chật, đứng quá lâu, vận động quá sức hoặc tư thế đi đứng sai lệch.

Tình trạng này nếu không được phát hiện và điều trị đúng cách có thể ảnh hưởng lớn đến khả năng vận động và chất lượng cuộc sống. Vì vậy, việc xác định chính xác vị trí đau và nguyên nhân gây bệnh là bước quan trọng để lựa chọn hướng điều trị phù hợp.

Đau chân có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau như yếu tố cơ học, chấn thương, viêm khớp, rối loạn thần kinh, bệnh lý mạch máu hoặc bất thường cấu trúc bàn chân. Việc xác định chính xác vị trí đau là bước quan trọng giúp nhận diện nguyên nhân gây bệnh.

1. Nguyên nhân cơ học và sinh lý

• Ở nhóm nguyên nhân cơ học và sinh lý, việc đứng quá lâu, vận động quá sức hoặc tập luyện cường độ cao là nguyên nhân phổ biến gây đau chân do quá tải mô mềm, viêm cân gan chân hoặc viêm gân. 
• Ngoài ra, mang giày dép không phù hợp, đặc biệt là giày cao gót hoặc giày mũi nhọn, có thể gây áp lực lên gan chân, gót, ngón chân và cạnh ngoài bàn chân, làm tăng nguy cơ xuất hiện biến dạng ngón cái, vết chai chân hoặc viêm thần kinh.

Việc mang giày dép không phù hợp như giày cao gót, giày mũi nhọn làm tăng nguy cơ đau chân. 

2. Chấn thương và tổn thương mô mềm

• Với các trường hợp chấn thương như bong gân, căng cơ, gãy xương bàn chân hay ngón chân đều có thể gây đau cấp tính, thường kèm theo sưng tấy và hạn chế vận động. 
• Viêm gân, đặc biệt là gân Achilles, thường xảy ra ở vận động viên hoặc người tập luyện có cơ bắp chân to, gây đau vùng sau gót chân.

3. Viêm cân gan chân

• Viêm cân gan chân là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất gây đau ở gót và vòm chân, đặc biệt vào buổi sáng. 
• Tình trạng này liên quan đến viêm dải mô liên kết kéo dài từ gót đến các ngón chân, thường gặp ở người có vòm chân bất thường, thừa cân hoặc phải đứng lâu trên mặt phẳng cứng.

4. Tổn thương thần kinh

• Bệnh u thần kinh Morton: Là tình trạng phì đại mô quanh dây thần kinh giữa các ngón chân, thường gây tê, bỏng rát hoặc cảm giác như có vật lạ trong giày. 
• Bệnh lý thần kinh ngoại biên do tiểu đường cũng thường gây cảm giác nóng rát, châm chích hoặc tê, có thể xuất hiện ở bất kỳ vị trí nào trên bàn chân.

5. Bất thường cấu trúc bàn chân

• Các bất thường về cấu trúc bàn chân như biến dạng khớp ngón cái khiến ngón chân bị lệch vào trong, gây đau ở mặt trong bàn chân. 
• Ngón chân hình búa thường do mất cân bằng cơ, gân và dây chằng quanh khớp ngón chân. Ngoài ra còn do mang giày chật, gây ra đau và chai mặt lưng của ngón cái. 
• Bàn chân bẹt hoặc tình trạng teo lớp đệm ở gót chân cũng là nguyên nhân gây đau mạn tính vùng gan chân hoặc gót chân.

6. Bệnh lý viêm khớp và chuyển hóa

• Nhóm bệnh lý viêm khớp và rối loạn chuyển hóa cũng thường liên quan đến đau chân. 
• Gout là một dạng viêm khớp cấp do tinh thể urat, thường khởi phát ở khớp bàn ngón cái với biểu hiện sưng, nóng, đỏ và đau dữ dội. 
• Viêm khớp dạng thấp và thoái hóa khớp có thể ảnh hưởng đến nhiều vị trí như khớp ở ngón chân, cổ chân, bàn chân gây sưng đau mạn tính, biến dạng khớp và giảm khả năng vận động.

7. Nguyên nhân khác

• Ngoài ra, một số nguyên nhân khác cũng cần lưu ý như mụn cóc ở gan chân do virus HPV gây ra, thường gây đau khi đứng lâu hoặc đi lại.
• Tổn thương xương vừng, bao gồm viêm hoặc gãy, thường gặp ở vận động viên, gây đau bên dưới đầu xương bàn ngón cái.

Tùy theo vị trí và nguyên nhân, người bệnh có thể gặp các biểu hiện đặc trưng sau:

• Đau gót hoặc vòm chân nhiều vào buổi sáng, thường giảm dần khi đi lại, là dấu hiệu thường gặp trong viêm cân gan chân.
• Sưng, nóng, đỏ và đau dữ dội ở ngón cái có thể là biểu hiện điển hình của cơn gout cấp.
• Cảm giác tê, rát như điện giật ở vùng gan chân hoặc ngón chân thường gợi ý tổn thương thần kinh, như bệnh thần kinh ngoại biên do tiểu đường hoặc bệnh u thần kinh Morton.
• Đặc điểm của biến dạng bàn chân như biến dạng khớp ngón cái hoặc ngón chân hình búa là tình trạng khó mang giày đi kèm với vết chai sạn.
• Cảm giác đau ở vùng gan chân khi đi lại, giống như giẫm phải sỏi thường liên quan đến các bệnh lý như đau xương bàn chân hoặc bệnh u thần kinh Morton.
• Đau sau gót chân, tăng lên khi vận động, thường gặp trong viêm gân Achilles.

Tiêu chuẩn định hướng nguyên nhân

Một số yếu tố giúp bác sĩ định hướng nguyên nhân bao gồm:

• Vị trí đau cụ thể: Ví dụ đau ở gót chân thường liên quan đến viêm cân gan chân hoặc gai xương gót, đau cạnh ngoài bàn chân có thể do gãy xương bàn số 5.
• Yếu tố cơ học: Như mang giày dép không phù hợp, đứng lâu, đi lại nhiều hoặc vận động quá sức.
• Tiền sử bệnh lý: Tiểu đường (gợi ý biến chứng thần kinh), bệnh gout, viêm khớp dạng thấp.
• Tính chất cơn đau: Đau âm ỉ, nhói, rát, tê bì hoặc đau dữ dội kèm sưng đỏ, sốt.

Xét nghiệm và cận lâm sàng cần thiết

Tùy theo biểu hiện lâm sàng, bác sĩ có thể chỉ định một số xét nghiệm và cận lâm sàng để làm rõ nguyên nhân:

• Khám lâm sàng: Đánh giá vị trí đau, hình dạng bàn chân, mức độ sưng, giới hạn vận động, cảm giác và phản xạ tại chỗ.
• X-quang bàn chân: Giúp phát hiện gãy xương, thoái hóa khớp, biến dạng khớp hoặc các dấu hiệu viêm quanh khớp.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI) hoặc siêu âm: Dùng trong các trường hợp nghi ngờ viêm gân, bao hoạt dịch, dây chằng, tổn thương thần kinh hoặc u mô mềm.
• Xét nghiệm máu: Định lượng acid uric (nếu nghi gout), yếu tố viêm hoặc kháng thể đặc hiệu trong trường hợp nghi viêm khớp dạng thấp.

Chụp cộng hưởng từ được dùng trong các trường hợp nghi ngờ tổn thương mô mềm.

Việc điều trị đau chân cần dựa vào nguyên nhân cụ thể, mức độ nghiêm trọng và ảnh hưởng đến sinh hoạt. Các phương pháp điều trị bao gồm điều trị không dùng thuốc, thuốc giảm triệu chứng, can thiệp chỉnh hình hoặc phẫu thuật khi cần thiết.

1. Biện pháp không dùng thuốc

Các phương pháp hỗ trợ tại nhà thường được áp dụng đầu tiên, đặc biệt trong các trường hợp đau do yếu tố cơ học, chấn thương hoặc viêm mô mềm:

• Nghỉ ngơi và hạn chế hoạt động gây đau, đặc biệt hiệu quả trong các trường hợp viêm cân gan chân, viêm gân hoặc vận động quá sức.
• Chườm lạnh giúp giảm sưng và đau, đặc biệt trong các trường hợp bong gân, viêm gân hoặc đau sau chấn thương.
• Nâng cao chân giúp giảm phù nề, thường được khuyến cáo trong các trường hợp đau cấp tính.
• Chăm sóc bàn chân tại nhà như ngâm nước ấm, massage nhẹ hoặc lăn đá, bóng dưới gan chân để làm giảm cảm giác khó chịu.
• Tập các bài kéo giãn như giãn gân gót, giãn cân gan chân, cải thiện độ linh hoạt và giảm căng cơ.

Massage và ngâm nước ấm là một trong những biện pháp giúp giảm đau chân tại nhà.

2. Điều trị nội khoa

Một số loại thuốc được sử dụng để giảm đau và viêm:

• Thuốc giảm đau không kê đơn như ibuprofen, naproxen hoặc acetaminophen có thể giúp kiểm soát triệu chứng từ nhẹ đến trung bình.
• Thuốc bôi ngoài da: Như gel lidocain có thể được sử dụng để giảm đau tại vùng tổn thương hoặc đau do tổn thương thần kinh.
• Trường hợp đặc biệt như gout có thể cần dùng colchicine, allopurinol hoặc thuốc kháng viêm mạnh hơn như corticosteroid (dạng uống hoặc tiêm).
• Với các trường hợp viêm khớp dạng thấp hoặc viêm gân nặng, có thể cần thuốc chống viêm đặc hiệu hoặc tiêm corticosteroids tại chỗ.

3. Phương pháp hỗ trợ – chỉnh hình

Một số thiết bị hỗ trợ và phương pháp phục hồi có thể giúp cải thiện triệu chứng và ngăn ngừa tái phát:

• Miếng đệm ở gan chân hoặc gót chân, lót chỉnh hình giúp phân bố lực, giảm áp lực lên vùng bị tổn thương, thường dùng trong các bệnh như viêm cân gan chân, u thần kinh Morton, biến dạng khớp ngón cái hoặc đau xương bàn chân.
• Giày chỉnh hình được thiết kế phù hợp với bàn chân, có phần mũi rộng, đế cứng hoặc hỗ trợ vòm chân có thể làm giảm đau và phòng ngừa biến dạng tiến triển.
• Nẹp, băng thun được sử dụng cho các trường hợp bong gân hoặc viêm gân Achilles.
• Vật lý trị liệu với các bài tập kéo giãn gân, tăng sức mạnh vùng bàn chân, cải thiện vận động và giảm nguy cơ tái phát.

4. Can thiệp ngoại khoa

Phẫu thuật chỉ được cân nhắc nếu điều trị nội khoa và vật lý trị liệu không mang lại hiệu quả: 

• Phẫu thuật chỉnh hình được áp dụng cho các biến dạng cấu trúc như biến dạng khớp ngón cái, ngón chân hình búa hoặc viêm khớp ngón chân cái.

• Nếu u thần kinh Morton không đáp ứng điều trị nội khoa, có thể cắt bỏ phần mô bị chèn ép hoặc u thần kinh.
• Một số trường hợp gãy xương phức tạp như gãy xương gót hoặc gãy xương bàn V có di lệch có thể cần can thiệp phẫu thuật để cố định.
• Phẫu thuật cũng có thể cần thiết trong các tổn thương gân hoặc dây chằng mạn tính khi điều trị nội khoa không hiệu quả.

Tiên lượng bệnh đau chân

Tiên lượng đau chân phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh, mức độ tổn thương, thời điểm can thiệp và sự tuân thủ điều trị. Nhiều trường hợp có thể hồi phục hoàn toàn nhờ các biện pháp điều trị đơn giản, nhưng một số nguyên nhân kéo dài hoặc tổn thương cấu trúc nghiêm trọng, bệnh có thể gây ảnh hưởng lâu dài đến chức năng vận động.

1. Khả năng hồi phục

• Trong các trường hợp viêm cân gan chân, viêm gân Achilles hoặc tổn thương do vận động quá sức, người bệnh thường cải thiện rõ sau vài tuần đến vài tháng nếu được nghỉ ngơi, chườm lạnh, tập vật lý trị liệu và sử dụng dụng cụ hỗ trợ phù hợp. Riêng với viêm cân gan chân, có đến 90% người bệnh hồi phục trong vòng 10 tháng nếu tuân thủ điều trị bảo tồn.
• Các bệnh lý như biến dạng khớp ngón cái, ngón chân hình búa hoặc u thần kinh Morton có thể kiểm soát triệu chứng bằng cách thay đổi giày dép hoặc dùng lót chỉnh hình. Tuy nhiên, nếu biến dạng tiến triển hoặc ảnh hưởng đến vận động, có thể cần phẫu thuật để phục hồi chức năng.
• Với những chấn thương nhẹ như bong gân hoặc gãy xương không di lệch, nếu được điều trị đúng cách, tiên lượng thường rất tốt.

2. Biến chứng có thể gặp

• Nếu không được điều trị sớm hoặc đúng cách, đau chân có thể tiến triển thành mạn tính, hạn chế vận động, gây sai lệch tư thế khi đi đứng, thậm chí dẫn đến biến dạng các khớp lân cận.
• Trường hợp gout không được kiểm soát acid uric máu đúng mức có thể dẫn đến các đợt viêm tái phát nhiều lần và hình thành các hạt tophi, gây biến dạng khớp.
• Bệnh thần kinh do tiểu đường nếu không được theo dõi và kiểm soát tốt có thể tiến triển, gây tê liệt mất cảm giác và hình thành loét bàn chân.

3. Yếu tố ảnh hưởng đến tiên lượng

• Tiên lượng sẽ khả quan hơn nếu bệnh được phát hiện và điều trị sớm. 
• Việc tuân thủ các bài tập phục hồi và thay đổi thói quen sinh hoạt giúp giảm nguy cơ tái phát. 
• Ngược lại, các bệnh lý nền đi kèm như tiểu đường, viêm khớp mạn tính hay béo phì có thể kéo dài thời gian phục hồi và làm nặng thêm triệu chứng đau chân.