Hạ cam mềm là một bệnh lây truyền qua đường tình dục (STI) do vi khuẩn Haemophilus ducreyi gây ra. Bệnh chủ yếu xuất hiện ở các nước đang phát triển, đặc biệt ở những khu vực có tỉ lệ nhiễm HIV cao do bệnh hạ cam mềm làm tăng nguy cơ lây nhiễm HIV. Hạ cam mềm thường gây ra các vết loét đau trên cơ quan sinh dục, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe sinh sản và tâm lý của người bệnh.

Tác nhân gây bệnh
Vi khuẩn Haemophilus ducreyi thuộc họ Pasteurellaceae là tác nhân chính gây ra hạ cam mềm. Đây là loại vi khuẩn gram âm, hiếu khí và có hình que ngắn. Vi khuẩn xâm nhập vào cơ thể qua các vết tổn thương nhỏ trên da hoặc niêm mạc trong quá trình quan hệ tình dục. Sau khi xâm nhập vào da, vi khuẩn Haemophilus ducreyi sản sinh các độc tố làm tổn thương mô, dẫn đến viêm loét. Vết loét thường chứa nhiều vi khuẩn, dễ lây lan khi tiếp xúc trực tiếp. Nếu không được điều trị, vi khuẩn có thể xâm nhập sâu hơn, gây viêm hạch bạch huyết, dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng hơn.

Dịch tễ học

Bệnh hạ cam mềm thường gặp ở những nhóm người có nguy cơ cao như:

• Người hành nghề mại dâm.
• Người có nhiều bạn tình.
• Những người không sử dụng biện pháp bảo vệ khi quan hệ tình dục.

Tỷ lệ mắc bệnh có xu hướng giảm ở các nước phát triển nhờ các chương trình giáo dục tình dục và khả năng tiếp cận dịch vụ y tế tốt hơn.

Hình ảnh Haemophilus ducreyi - vi khuẩn gây bệnh hạ cam mềm dưới kính hiển vi

Triệu chứng lâm sàng

Giai đoạn khởi phát: Sau thời gian ủ bệnh từ 3-7 ngày, bệnh hạ cam mềm bắt đầu xuất hiện một hoặc nhiều nốt sẩn đỏ trên cơ quan sinh dục. Các nốt sẩn này có thể không gây đau ngay từ đầu nhưng chúng nhanh chóng phát triển thành các vết loét với những đặc điểm sau:

• Vết loét nông và đau: Vết loét ban đầu thường có kích thước nhỏ sau đó lan rộng và gây đau. Đặc biệt, cơn đau tăng lên khi chạm hoặc trong khi di chuyển, gây khó chịu cho người bệnh.
• Bờ nham nhở: Vùng rìa của vết loét không đều, có xu hướng gồ lên hoặc lõm xuống, mang tính chất nham nhở đặc trưng.
• Đáy vết loét mềm: Đáy vết loét không có dấu hiệu chai cứng, đây là yếu tố phân biệt quan trọng với các vết loét khác như trong bệnh giang mai.
• Phủ lớp mủ vàng hoặc xám: Bề mặt vết loét thường được bao phủ bởi một lớp dịch mủ màu vàng hoặc xám, có thể dễ lau sạch nhưng nhanh tái tạo trở lại.
• Dễ chảy máu: Khi chạm vào hoặc cọ xát, vết loét dễ chảy máu, gây cảm giác đau buốt và khó chịu cho người bệnh.

Ngoài các vết loét trên cơ quan sinh dục, bệnh nhân bị hạ cam mềm còn có thể gặp phải những triệu chứng sau:

Viêm hạch bạch huyết vùng bẹn

• Khoảng 50% bệnh nhân bị viêm hạch bạch huyết, thường xảy ra ở một bên vùng bẹn.
• Hạch sưng to, cứng và rất đau, đặc biệt khi di chuyển hoặc sờ nắn.
• Theo thời gian, hạch có thể mềm dần và hóa mủ, dẫn đến vỡ hạch. Khi vỡ, hạch chảy dịch mủ có mùi hôi và có nguy cơ nhiễm trùng thứ phát.

Biến chứng tại chỗ

• Vết loét có thể bị nhiễm trùng dẫn đến tình trạng phù nề xung quanh vùng loét.
• Trong một số trường hợp nặng, nhiễm trùng lan rộng gây hoại tử mô, làm tổn thương sâu hơn, có thể để lại sẹo trên cơ quan sinh dục, ảnh hưởng đến tâm lý và chức năng tình dục của bệnh nhân.

Các biểu hiện toàn thân

• Một số bệnh nhân có thể xuất hiện triệu chứng toàn thân như sốt, mệt mỏi và cảm giác khó chịu, thường do liên quan đến phản ứng viêm.
• Trong trường hợp nhiễm trùng nặng hoặc không được điều trị, vi khuẩn có thể xâm nhập vào máu, gây ra nhiễm trùng huyết với các triệu chứng như sốt cao, run rẩy và suy kiệt.

Biểu hiện ở nam và nữ

• Ở nam giới, vết loét thường xuất hiện trên dương vật, đặc biệt là ở quy đầu, rãnh quy đầu hoặc thân dương vật. Trong một số trường hợp, vết loét cũng có thể xuất hiện ở vùng bìu hoặc hậu môn.
• Ở nữ giới, vết loét thường gặp ở âm hộ, âm đạo hoặc cổ tử cung. Vết loét ở nữ có thể ít đau hơn, dẫn đến việc phát hiện muộn. Ngoài ra, nữ giới có nguy cơ cao hơn bị viêm hạch bẹn kèm theo phù nề vùng sinh dục.

Ở một số bệnh nhân, đặc biệt là những người nhiễm HIV, triệu chứng hạ cam mềm có thể không điển hình:

• Vết loét có thể lớn hơn và sâu hơn bình thường, với bờ loét không rõ ràng.
• Số lượng vết loét nhiều hơn và thời gian hồi phục kéo dài hơn ngay cả khi điều trị.
• Một số bệnh nhân không có triệu chứng rõ ràng, dẫn đến khó khăn trong việc chẩn đoán và điều trị.

Hạ cam mềm là bệnh dễ nhận biết nhưng có thể bị nhầm lẫn với các bệnh khác như giang mai hoặc herpes sinh dục. Vì vậy, việc chẩn đoán cần dựa vào triệu chứng lâm sàng kết hợp với các xét nghiệm cận lâm sàng để chẩn đoán xác định.

Cận lâm sàng

• Nhuộm Gram: Quan sát thấy vi khuẩn gram âm hình que.
• Nuôi cấy vi khuẩn: H. ducreyi có thể nuôi cấy trên môi trường đặc biệt, nhưng phương pháp này đòi hỏi kỹ thuật cao và không phổ biến ở nhiều nơi.
• PCR (Phản ứng chuỗi polymerase): Là phương pháp nhạy và đặc hiệu nhất, nhưng chi phí cao và không sẵn có tại các khu vực có nguồn lực hạn chế.
• Loại trừ các bệnh khác: Xét nghiệm để loại trừ giang mai (RPR, TPHA) và herpes sinh dục (PCR, xét nghiệm huyết thanh).

Vết loét đau trên cơ quan sinh dục là một trong những biểu hiện của bệnh hạ cam mềm

Sử dụng bao cao su để phòng lây nhiễm STI

Việc sử dụng bao cao su đúng cách trong quan hệ tình dục không chỉ giúp ngăn ngừa lây nhiễm các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STIs), bao gồm hạ cam mềm, mà còn giảm nguy cơ mang thai ngoài ý muốn. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả tối đa, cần đẩy mạnh truyền thông và giáo dục về cách sử dụng bao cao su hiệu quả, đồng thời giải quyết các rào cản tâm lý, văn hóa hoặc tài chính khiến nhiều người ngại sử dụng.

Sử dụng bao cao su là một biện pháp phòng ngừa bệnh lây truyền qua đường tình dục

Tăng cường ý thức kiểm tra sức khỏe định kỳ

Việc kiểm tra sức khỏe định kỳ, đặc biệt đối với các nhóm nguy cơ cao như người hành nghề mại dâm, người có nhiều bạn tình và người sử dụng ma túy qua đường tiêm đóng vai trò quan trọng trong phát hiện sớm và điều trị kịp thời các bệnh lây truyền qua đường tình dục. Các chiến dịch giáo dục sức khỏe cộng đồng cần nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kiểm tra định kỳ, không chỉ để bảo vệ sức khỏe cá nhân mà còn ngăn ngừa lây nhiễm cho cộng đồng.

Đẩy mạnh giáo dục trong trường học và cộng đồng

Các chương trình giáo dục về sức khỏe sinh sản và STIs cần được tích hợp vào giáo dục học đường, đặc biệt là ở cấp trung học. Việc cung cấp thông tin khoa học, phù hợp độ tuổi về phòng tránh lây nhiễm, tầm quan trọng của quan hệ tình dục an toàn và trách nhiệm cá nhân trong bảo vệ sức khỏe sẽ giúp nâng cao nhận thức ngay từ sớm.

Giáo dục sức khỏe sinh sản cho trẻ vị thành niên giúp giảm nguy cơ mắc bệnh lây truyền tình dục

Cải thiện khả năng tiếp cận dịch vụ y tế

Ở những khu vực thiếu nguồn lực, đặc biệt là vùng sâu vùng xa, cần tăng cường cung cấp dịch vụ y tế cơ bản như:

• Xây dựng các phòng khám lưu động cung cấp xét nghiệm và điều trị miễn phí.
• Đào tạo nhân viên y tế cộng đồng để phát hiện sớm và quản lý bệnh nhân tại địa phương.
• Cải thiện cơ sở hạ tầng y tế, đặc biệt là khả năng cung cấp thuốc điều trị STIs.

Mối liên hệ giữa hạ cam mềm và HIV

Hạ cam mềm không chỉ là một bệnh lây truyền qua đường tình dục mà còn là yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng lây truyền HIV do:

• Vết loét làm tổn thương hàng rào bảo vệ tự nhiên của cơ thể: Các vết loét trên da và niêm mạc tạo điều kiện thuận lợi cho virus HIV xâm nhập vào cơ thể.
• Phản ứng viêm tại chỗ: Hạ cam mềm gây ra phản ứng viêm, làm tăng mật độ tế bào miễn dịch CD4 tại vùng bị tổn thương. Đây là các tế bào đích mà HIV tấn công, từ đó làm tăng nguy cơ nhiễm trùng.

Do đó cần điều trị dứt điểm hạ cam mềm ở người bệnh để giảm nguồn lây nhiễm, giáo dục cộng đồng về nguy cơ giữa hạ cam mềm và HIV.

Tích hợp dịch vụ chăm sóc sức khỏe

Các trung tâm y tế nên cung cấp dịch vụ tích hợp, bao gồm chẩn đoán và điều trị STIs kèm xét nghiệm HIV. Việc này không chỉ giúp phát hiện sớm các trường hợp đồng nhiễm mà còn tăng cường sự tuân thủ điều trị và cải thiện chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.

Nguyên tắc điều trị

• Tiêu diệt vi khuẩn gây bệnh.
• Giảm triệu chứng và phòng ngừa biến chứng.
• Điều trị bạn tình để tránh tái nhiễm.

Thuốc kháng sinh
Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), các lựa chọn điều trị hiệu quả bao gồm:

• Azithromycin: Uống 1g liều duy nhất.
• Ceftriaxone: Tiêm bắp 250mg liều duy nhất.
• Erythromycin: Uống 500mg, 4 lần/ngày trong 7 ngày.
• Ciprofloxacin: Uống 500mg, 2 lần/ngày trong 3 ngày.

Điều trị hỗ trợ

• Dẫn lưu mủ nếu có áp xe hạch bạch huyết.
• Sử dụng thuốc giảm đau và kháng viêm nếu cần.
• Chăm sóc vết loét để tránh nhiễm trùng thứ phát.

Điều trị bạn tình

Tất cả bạn tình của bệnh nhân trong vòng 10 ngày trước khi xuất hiện triệu chứng hạ cam mềm cần được điều trị dự phòng, ngay cả khi họ không có triệu chứng. Điều này giúp giảm nguy cơ tái nhiễm và ngăn ngừa lây lan trong cộng đồng.

Phòng ngừa tái nhiễm

Sau khi điều trị, cả bệnh nhân và bạn tình cần tuân thủ các biện pháp phòng ngừa lây nhiễm như sử dụng bao cao su trong quan hệ tình dục và duy trì thói quen kiểm tra sức khỏe định kỳ.

Hạ cam mềm là một bệnh lây qua đường tình dục dễ lây lan nhưng có thể phòng ngừa và điều trị hiệu quả. Việc nâng cao nhận thức cộng đồng, cải thiện điều kiện y tế và sử dụng các biện pháp bảo vệ khi quan hệ tình dục là chìa khóa để kiểm soát bệnh.