Hội chứng bong vảy da do tụ cầu (SSSS) là bệnh nhiễm trùng cấp tính ở da gây nên do ngoại độc tố của tụ cầu vàng nhóm 2.

Bệnh đặc trưng bởi tình trạng da phồng rộp, đỏ trông giống như vết bỏng hoặc phỏng nước.

Hội chứng bong vảy da do tụ cầu còn được gọi với các tên gọi khác như: Ly thượng bì cấp tính do tụ cầu, Hội chứng Ly thượng bì cấp tính do tụ cầu, Pemphigus trẻ sơ sinh, bệnh Ritter von Ritterschein, bệnh Ritter.

Bệnh có thể gặp ở tất cả các quốc gia, nhưng phần lớn ở các nước đang phát triển:

• Chủ yếu gặp ở trẻ sơ sinh và trẻ em dưới 5 tuổi

Bởi vậy, bệnh có xu hướng thành dịch tại các cơ sở trông coi trẻ hoặc phòng nuôi dưỡng trẻ sơ sinh.

• Ở người lớn: hiếm gặp hơn.

Qua số liệu thống kê trên thế giới, chỉ có khoảng 50 trường hợp được báo cáo và chỉ gặp trên những người có suy giảm miễn dịch (nhiễm HIV, ung thư giai đoạn cuối hoặc suy thận).

Tỉ lệ tử vong của Hội chứng bong vảy da do tụ cầu:

• Ở trẻ em, tỷ lệ tử vong do Hội chứng bong vảy da do tụ cầu thấp: < 5%.
• Ở người lớn, tỷ lệ này lên đến 60% do nhiễm trùng huyết hoặc do có bệnh nặng đi kèm. 

Vảy nến

Hội chứng bong vảy da do tụ cầu gây nên do tụ cầu vàng (Staphylococcus aureus) nhóm 2. Chúng tiết ra ngoại độc tố, các ngoại độc tố này theo đường máu đến xâm nhập vào da khiến da bị phồng rộp, hình thành nên các bọng nước và cuối cùng là hiện tượng bong tróc da.

Người bị Hội chứng bong vảy da do tụ cầu có những triệu chứng khác nhau, tùy thuộc vào thể và giai đoạn của bệnh.

 Thể khu trú:

Có thể thấy các thương tổn:

Ban đỏ

• dạng tinh hồng nhiệt, ban mềm, tập trung chủ yếu ở các nếp gấp, các ban này không tiến triển thành bọng nước.
• Ở trẻ sơ sinh, những ban đỏ này có thể xuất hiện quanh rốn hoặc vùng hăm kẽ, vùng đáy chậu, tầng sinh môn.
• Ở trẻ lớn, các ban đỏ thường thấy ở vùng da khác: vùng mặt, tay chân, thân  mình.

 Hình ảnh minh họa trẻ bị Hội chứng bong vảy da do tụ cầu

Thể lan tỏa (Còn gọi là bệnh Ritter):

Sốt và phát ban đỏ

Khởi đầu của Hội chứng bong vảy da do tụ cầu thể lan tỏa, bệnh nhân thường có sốt và phát ban đỏ dạng tinh hồng nhiệt:

• Người bệnh sốt cao kèm theo các biểu hiện mệt mỏi, khó chịu, kích thích.
• Các ban đỏ ban đầu có dạng các nốt nhỏ màu đỏ, đều nhau và trơn bóng, mịn, nhìn chưa rõ, lan tỏa ở các hốc tự nhiên như mắt, mũi, miệng hoặc các nếp gấp nách, bẹn.

 Bọng nước

Trong vòng 24-48 giờ từ lúc bệnh diễn biến, các thương tổn ban đỏ lan rộng và hình thành nên các bọng nước.

• Sau đó, các nếp nhăn trên da được hình thành làm da trông thô sần và ráp, sờ như tờ giấy nhám.
• Các vùng da đỏ lan rộng nhanh, trên bề mặt xuất hiện bọng nước mềm, nông, nhẽo, ranh giới không rõ, chúng liên kết với nhau thành mảng rộng, dễ tuột ra khi va chạm và thường vô khuẩn.
• Các bọng nước sau khi trợt vỡ để lại nền da đỏ ẩm ướt, vảy bong ra mỏng, cuộn lại như giấy cuốn thuốc lá và rất đau.Tổn thương niêm mạc ít gặp.

Dấu hiệu Nikolsky

Dấu hiệu Nikolsky dương tính trong hầu hết các trường hợp Hội chứng bong vảy da do tụ cầu thể lan tỏa, thậm chí cả khi chưa có bọng nước.

Cách làm dấu hiệu Nikolsky:  dùng đầu ngón tay miết nhẹ trên vùng da bình thường cạnh bờ bọng nước sẽ làm trợt một phần lớp thượng bì hoặc dùng ngón tay xé màng bọng nước sẽ thấy da bị lột thành một dải dài lan ra cả ra phần da lành).

Trẻ nhỏ: mệt mỏi, khó chịu (cáu kỉnh), bú kém, kích thích .

Ngoài ra, có thể thấy các biểu hiện nhiễm tụ cầu ở cơ quan khác như viêm phổi, áp xe, nhiễm trùng rốn, nhiễm trùng huyết, viêm khớp, viêm nội tâm mạc, viêm cơ…

Hình ảnh da bong tróc, lột thành dải

Nếu không được điều trị kịp thời hoặc điều trị không thành công, các biến chứng có thể bao gồm:

+ Ở trẻ nhỏ, Hội chứng bong vảy da do tụ cầu có thể gây tử vong do trẻ bị mất lớp da bảo vệ, gây hạ nhiệt độ, mất nước, nhiễm khuẩn huyết hay nhiễm trùng lan tỏa. Tuy nhiên, tỷ lệ này rất thấp, chỉ chiếm khoảng 5%.

+ Ở người lớn, tiến triển của bệnh còn phụ thuộc vào tình trạng miễn dịch của người bệnh, mức độ đáp ứng khi điều trị và sự xuất hiện các biến chứng, các bệnh mạn tính đã có từ trước như suy thận, suy giảm miễn dịch hay bệnh ác tính góp phần làm tăng các diễn biến xấu: nhiễm trùng huyết...

• Trẻ có thể bị nhiễm tụ cầu vàng  từ người mẹ bị áp xe vú do tụ cầu hoặc từ những người chăm sóc trẻ có nhiễm tụ cầu. Bởi vậy, các đợt bùng phát của Hội chứng bong vảy da do tụ cầu thường xảy ra ở các cơ sở trông giữ trẻ.
• Khoảng 15-40% người khỏe mạnh là người mang vi khuẩn

Staphylococcus aureus, tức là họ có nhiễm tụ cầu trên da mà không có bất kỳ biểu hiệu nhiễm trùng nào.

• Staphylococcus aureus cũng thường được tìm thấy trong các bệnh nhiễm trùng ở cổ họng, tai và mắt.
• Vi khuẩn tụ cầu vàng có thể lây lan một cách dễ dàng và nhanh chóng giữa người với người thông qua những tiếp xúc trực tiếp như bắt tay, chạm vào các đồ vật nhiễm khuẩn như tay nắm cửa, các vật dụng công cộng như ở phòng gym... và qua hít phải các hạt nước hắt hơi mang khuẩn.

Tụ cầu xâm nhập vào cơ thể bằng cách nào?

• Tụ cầu vàng có thể xâm nhập vào da khi hàng rào bảo vệ da bị phá vỡ (qua các vết thương hở, trầy xước, viêm nhiễm trên da hay thủy đậu) rồi sản sinh độc tố tại vị trí xâm nhập. Kháng thể kháng độc tố do người bệnh sản xuất ra có khả năng khống chế sự lan tràn của độc tố nên bệnh chỉ xuất hiện ở một vùng nào đó trên cơ thể và có tính khu trú.
• Trường hợp độc tố tụ cầu được sản xuất từ các cơ quan khác của cơ thể, có thể bắt đầu từ mũi, mắt, mỏm cụt rốn, vòm họng hoặc từ một vết thương, hay tình trạng nhiễm trùng nặng như viêm phổi, viêm tủy xương, viêm nội mạc. Người  bệnh không có hoặc lượng kháng thể sản xuất ra ít thì chính là điều kiện thuận lợi cho độc tố lan nhanh trong máu, qua mao mạch tới da gây nên các tổn thương bọng nước, rộp, bong tróc trên da.

Hội chứng bong vảy da do tụ cầu có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng trẻ em dưới 5 tuổi có nguy cơ mắc bệnh cao nhất, đặc biệt là trẻ sơ sinh.

Các yếu tố nguy cơ khác bao gồm:

• Những người có hệ thống miễn dịch yếu: người nhiễm HIV, người có bệnh lý ác tính giai đoạn cuối...
• Những bệnh nhân bị thận mạn tính hoặc suy thận.

Nếu có đợt bùng phát Hội chứng bong vảy da do tụ cầu ở các cơ sở chăm sóc trẻ sơ sinh hoặc nhà mẫu giáo, cần điều tra khả năng có người mang tụ cầu trong vùng lân cận.

• Xác định nhân viên y tế, nhân viên chăm sóc trẻ em, cha mẹ hoặc khách đến thăm bị nhiễm Staphylococcus aureus là chìa khóa để xử lý vấn đề.
• Sau khi xác định được những cá thể này nên được điều trị để tiêu diệt mầm bệnh.

Vệ sinh tay sạch sẽ bằng xà phòng, dung dịch sát khuẩn trước khi chế biến thực phẩm và sau khi đi vệ sinh.

Vệ sinh tay sạch sẽ bằng xà phòng, dung dịch sát khuẩn trước khi chế biến thực phẩm và sau khi đi vệ sinh.

Thường xuyên lau dọn nhà bếp và khu vực ăn uống, khi nấu, đảm bảo nhiệt độ cao trên 60 độ C và bảo quản thực phẩm lạnh dưới 4 độ C.

Ngoài ra, ở các khu vực như bệnh viện, các khu cộng đồng. cần giữ sạch sẽ và hạn chế tiếp xúc với các bề mặt nhiều người sử dụng như các tay nắm cửa, các vòi nước, mặt bàn ...

Tại các cơ sở y tế, nếu có thể, bệnh nhân nên được tầm soát tụ cầu vàng và nếu phát hiện thì họ cần được cách ly để tránh lây lan cho mọi người.

Chẩn đoán xác định:

Dễ dàng chẩn đoán dựa vào các triệu chứng  lâm sàng, hoặc 1 số xét nghiệm có thể gợi ý chẩn đoán: Công thức máu, máu lắng, cấy máu, PCR, nuôi cấy dịch : mũi, bọng nước, ổ mủ trên da, phân... tìm vi khuẩn và làm kháng sinh đồ.

Tuy nhiên:

• Cấy máu thường cho kết quả âm tính ở trẻ nhỏ, dương tính ở người lớn.
• Theo nghiên cứu của Ladhani S trên 72 trẻ bị Hội chứng bong vảy da do tụ cầu thể lan tỏa phân lập được tụ cầu vàng cho thấy chỉ có 35% trường hợp PCR cho kết quả dương tính với độc tố bong vảy.

Hiện nay, tại Bệnh viện MEDLATEC có thể làm được tất cả các xét nghiệm trên để phục vụ tốt nhất cho việc chẩn đoán và điều trị Hội chứng bong vảy da do tụ cầu.

Chẩn đoán phân biệt:

Trên thực tế, có khá nhiều bệnh lý có triệu chứng tương tự như xuất hiện các bọng nước, tình trạng viêm đỏ, bong tróc da, hoại tử da, bởi vậy cần phải phân biệt với các bệnh lý này:

+ Chốc bọng nước, viêm da liên cầu, bỏng nắng, bỏng do hóa chất, bỏng nhiệt, viêm quầng

+ Bệnh Kawasaki, sốt phát ban, hội chứng Stevens-Johnson, hội chứng Lyell, shock do nhiễm độc.

Khi được chẩn đoán và điều trị sớm, bệnh sẽ cải thiện nhanh chóng. Các thương tổn da sẽ khô lại trong vòng 5-7 ngày, bong vảy da và khỏi không để lại sẹo.

Bệnh nhân bị Hội chứng bong vảy da do tụ cầu nên được chăm sóc và điều trị tại bệnh viện là tốt nhất.

Tại chỗ:

Dùng dung dịch sát khuẩn để vệ sinh

• Dùng các dung dịch sát khuẩn để vệ sinh, làm sạch thương tổn, loại bỏ các thương tổn hoại tử, bong vảy: thuốc tím, nước muối sinh lý 9%, Milian...

• Mỡ kháng sinh dự phòng bội nhiễm vùng thương tổn: mupirocin, bactroban...

 Toàn thân:

• Kháng sinh chống tụ cầu: có thể 1 trong những loại sau: Dicloxacillin, Nafcillin, Oxacillin hoặc Vancomycin.

Đôi khi dùng Clinclamycin do cơ chế ức chế ngoại độc tố (exotoxins)

• Corticosteroid làm chậm quá trình chữa lành và do đó không được dùng cho bệnh nhân bị Hội chứng bong vảy da do tụ cầu
• Trường hợp nặng: mất nước, rối loạn điện giải, bệnh nhân cần được bồi phụ thêm nước, điện giải.

Các phương pháp điều trị hỗ trợ khác cho bệnh nhân SSSS bao gồm:

• Thuốc hạ sốt và giảm đau nếu có sốt, đau
• Chăm sóc da: thoa dầu khoáng để giữ ẩm cho da
• Trẻ sơ sinh bị ảnh hưởng bởi SSSS thường được giữ trong lồng ấp.