Hội chứng thượng thận sinh dục là một tình trạng bệnh trong đó người bệnh biểu hiện các triệu chứng do tiết quá mức hormon androgen.

Nguyên nhân hay gặp nhất là do tăng sản thượng thận bẩm sinh ở trẻ do thiếu hụt enzyme 21-hydroxylase làm 17-OH-Progesterone không chuyển được thành hormon cortisol gây thiếu cortisol và thừa 17-OH-Progesterone, từ đó chất này sẽ được sử dụng được sử dụng để tổng hợp ra androgen, hậu quả là dư thừa androgen. Thường hội chứng thượng thận sinh dục sẽ nằm trong thể nam hóa của hội chứng tăng sản thượng thận bẩm sinh (aldosterone bình thường, giảm cortisol, thừa androgen). 

Một nguyên nhân khác gây tiết androgen quá mức đó là u vỏ thượng thận. 

Biểu hiện hay gặp nhất trong hội chứng này là sự nam hóa bộ phận sinh dục ở nữ giới và dậy thì sớm ở nam giới, cuối cùng sự phát triển ngừng lại sớm làm chiều cao thấp hơn ở tuổi trưởng thành. Có thể có nguy cơ vô sinh ở cả nam và nữ giới.

Điều trị hội chứng thượng thận sinh dục chủ yếu dựa vào glucocorticoid để bù vào sự thiếu hụt cortisol cũng như ức chế tiết androgen. Trong quá trình điều trị điều quan trọng là cần theo dõi tác dụng phụ của thuốc này.

Phẫu thuật cũng có thể được lựa chọn để sửa chữa các bất thường ở bộ phận sinh dục của trẻ.

Rối loạn chức năng tuyến thượng thận có thể gây hội chứng thượng thận sinh dục

Hội chứng tăng sản thượng thận bẩm sinh (CAH): 

U tuyến thượng thận 

U ở vùng vỏ thượng thận có thể gây tăng tiết androgen (Androgen-secreting adrenal tumor - ASAT). Khối u này thường có tính chất ác tính nhiều hơn là lành tính (carcinoma vỏ thượng thận), khối u tiết ra lượng lớn testosterone và DHEA-S gây ra các triệu chứng nam hóa.

Tùy vào mức độ rối loạn hormon mà bệnh có thể nhẹ hoặc nặng. Thể nhẹ thường các triệu chứng sẽ xuất hiện ở giai đoạn muộn hơn như dậy trì hoặc trưởng thành, thể điển hình thường xuất hiện ngay từ giai đoạn sơ sinh hoặc nhũ nhi.

Thể điển hình (nặng)

Trẻ nữ

+ Vẫn có tử cung và buồng trứng bình thường tuy nhiên trẻ có biểu hiện nam hóa bộ phận sinh dục ngoài, bao gồm:

• Âm vật phì đại giống dương vật.
• Môi lớn dính hoặc có dạng giống bìu.

+ Không có tinh hoàn.

Trẻ nam

+ Hình dạng bộ phận sinh dục bình thường nên có thể khó phát hiện sớm.

+ Dậy thì sớm: 

• Phát triển cơ bắp nhanh và lông mu mọc sớm (trước tám tuổi).
• Giọng trầm, kích thước dương vật to hơn bình thường.
• Chiều cao tăng nhanh lúc nhỏ nhưng ngừng sớm, dẫn hơn khi trưởng thành sẽ thấp hơn bình thường.

+ Có nguy cơ vô sinh về sau.

Thể không điển hình (nhẹ)

Nữ giới

• Rối loạn kinh nguyệt hoặc thậm chí vô kinh.
• Rậm lông bất thường ở các vị trí như mặt, ngực, bụng.
• Mụn trứng cá nhiều, da nhờn.
• Giọng trầm.
• Hói đầu giống nam giới.
• Phì đại âm vật, có thể khó phát hiện nếu nhẹ.
• Có nguy cơ hội chứng buồng trứng đa nang và vô sinh.

Nam giới

• Dậy thì sớm, biểu hiện lông mu, ria mép mọc sớm (trước chín tuổi).
• Cơ bắp phát triển nhanh nhưng ngừng tăng chiều cao sớm.
• Dương vật to, tinh hoàn nhỏ, có thể vô sinh.

Bệnh nhân nữ mắc hội chứng thượng thận sinh dục biểu hiện rối loạn kinh nguyệt

• Nam hóa bộ phận sinh dục nữ: phì đại âm vật, dính môi âm hộ dẫn đến một số trường hợp khó xác định giới tính. 
• Cường androgen ở nam làm trẻ dậy thì sớm, cơ bắp, xương phát triển nhanh, trẻ cao lớn sớm nhưng thường ngừng phát triển sớm dẫn đến chiều cao khi trưởng thành bị thấp hơn bình thường làm vóc dáng thấp bé.
• Mất cân bằng hormone ở nữ có thể dẫn đến vô sinh.
• Giảm sản xuất tinh trùng ở nam do mất cân bằng trục dưới đồi-tuyến yên và thượng thận, có thể dẫn đến vô sinh.
• Tác dụng phụ của điều trị corticoid: Loãng xương, tăng cân, béo mặt, tăng đường huyết, loét dạ dày,...
• Nguy cơ chảy máu, sẹo, nhiễm trùng có thể xảy ra khi tiến hành phẫu thuật để chỉnh hình cho bộ phận sinh dục bất thường.

Trẻ được sinh ra từ các cặp cha mẹ mắc tăng sản thượng thận bẩm sinh hoặc là có đột biến gene, đặc biệt là CYP21A2 sẽ có nguy cơ mắc tăng sản thượng thận bẩm sinh, một nguyên nhân gây ra hội chứng thượng thận sinh dục.

- Nếu tiền sử gia đình có trẻ sinh ra mắc tăng sản thượng thận bẩm sinh thì cặp vợ chồng cần được tư vấn về di truyền, cụ thể xét nghiệm gene 2 vợ chồng xem có đột biến gene làm tăng nguy cơ sinh con mắc tăng sản thượng thận bẩm sinh không. 90% trường hợp là đột biến gene CYP21A2, còn lại có thể là CYP11B1, HSD3B2, CYP17A1,...bác sĩ sẽ tư vấn 2 phương án để dự phòng đó là:

• Làm IVF sàng lọc phôi lành không mang bệnh để chuyển vào tử cung người mẹ, ưu điểm là độ chính xác cao, tuy nhiên chi phí đắt không phải ai cũng đủ điều kiện thực hiện.
• Chẩn đoán trước sinh: Với các cặp vợ chồng mang thai tự nhiên. Người mẹ được tư vấn sàng lọc sớm giới tính thai nhi, nếu là nam không cần điều trị dexamethasone, nếu là thai nữ sẽ được giải trình tự gene xem có phải là kiểu gene mắc bệnh không (gene đồng hợp), trường hợp không đủ điều kiện giải trình tự gene cần đợi chọc ối để chẩn đoán, tùy trường hợp mà bác sĩ sẽ giải thích về việc điều trị dự phòng bằng dexamethasone để tránh hiện tượng nam hóa cơ quan sinh dục nữ. Những vấn đề về chẩn đoán và điều trị dự phòng trước sinh cần phải có các chuyên gia sản giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực điều trị nội tiết nhi khoa, sản khoa và di truyền học đồng thời phải được gia đình cam kết chấp nhận điều trị. 

- Nếu trẻ đã sinh ra và chưa được sàng lọc trước đó, 48-72 giờ sau sinh bác sĩ sẽ lấy máu gót chân của trẻ để kiểm tra nồng độ 17-OH-Progesterone, chẩn đoán sớm tăng sản thượng thận bẩm sinh ở trẻ. 

Chẩn đoán xác định

- Chẩn đoán CAH thể nam hóa trong hội chứng tăng sản thượng thận bẩm sinh thể cổ điển như sau:

• Lấy máu gót chân ở trẻ sơ sinh sẽ giúp sàng lọc sớm tăng sản thượng thận bẩm sinh thể cổ điển, là một nguyên nhân gây ra thể nam hóa tuyến vỏ thượng thận tiết nhiều androgen. Bác sĩ sẽ định lượng nồng độ 17-OH-Progesterone, tiền chất này không chuyển được thành cortisol do thiếu enzyme 21-hydroxylase sẽ dư thừa trong máu và sẽ được sử dụng để tổng hợp androgen làm tăng androgen ở trẻ.
• Định lượng 17-OH-Progesterone tĩnh mạch sẽ giúp chẩn đoán bệnh nếu nồng độ chất này cao hơn mức bình thường.
• Cortisol giảm.
• Aldosteron trong CAH thể nam hóa đa phần sẽ bình thường.

- Thể không cổ điển: Bác sĩ có thể chẩn đoán bệnh bằng test kích thích ACTH.

- Chụp cắt lớp vi tính hoặc cộng hưởng từ tuyến thượng thận trong trường hợp nghi ngờ có khối u vỏ thượng thận tăng tiết androgen.

- Xét nghiệm di truyền: Trong một số trường hợp chẩn đoán trước sinh phát hiện các đột biến gene gây ra bệnh tăng sản thượng thận bẩm sinh, trong đó phổ biến là đột biến gene CYP21A2.

Định lượng 17-OH-P tăng trong hội chứng thượng thận sinh dục

Chẩn đoán phân biệt

• U buồng trứng tiết androgen (Ovarian androgen-secreting tumor - OAST).
• Hội chứng buồng trứng đa nang (Polycystic Ovary Syndrome - PCOS).
• Hội chứng Cushing do u tiết ACTH hoặc u thượng thận: tăng sản xuất dẫn đến thừa hormon cortisol có thể làm tăng androgen thứ phát.

• Glucocorticoid: Nhằm thay thế sự thiếu hụt của cortisol và ức chế tiết quá mức androgen (do thiếu men 21-hydroxylase làm 17-OH-Progesterone không chuyển thành cortisol dẫn đến thiếu cortisol và 17-OH-Progesterone sẽ được sử dụng để tổng hợp androgen). Các steroid thường dùng là hydrocortisone, prednisolone, dexamethasone. Liều dùng được điều chỉnh dựa trên cân nặng, tuổi và mức độ thiếu hụt hormone.
• Phẫu thuật sửa chữa bất thường ở cơ quan sinh dục: Những trẻ nữ bị nam hóa bộ phận sinh dục cần được phẫu thuật để sửa chữa tình trạng này giúp trẻ cải thiện về hình dạng, chức năng, từ đó phát triển bình thường.

Thay thế hormone giúp điều trị hội chứng thượng thận sinh dục

Kết luận

Hội chứng thượng thận sinh dục thường nằm trong hội chứng tăng sản thượng thận bẩm sinh hoặc là cường androgen do u vỏ thượng thận gây ra. Tình trạng này gây nên những bất thường có thể từ bẩm sinh hoặc ở xuất hiện muộn hơn ở các thể không điển hình. Thể nhẹ trẻ có thể đến giai đoạn lớn hơn như dậy thì hoặc trưởng thành mới biểu hiện bệnh, nhưng nếu không được chẩn đoán và điều trị sớm có thể gây những bất thường ở cơ quan sinh dục thậm chí gây vô sinh sau này. Vì vậy việc sàng lọc sớm hội chứng thượng thận sinh dục như sàng lọc phát hiện đột biến gene cho cặp vợ chồng có nguy cơ cao, sàng lọc trước sinh hay sàng lọc sơ sinh đều có ý nghĩa rất quan trọng giúp chẩn đoán sớm bệnh từ đó hạn chế tối đa các biến chứng ảnh hưởng đến trẻ. 

Nếu bạn đang có mong muốn sàng lọc sớm hội chứng thượng thận sinh dục hay các bất thường khác ở tuyến thượng thận hãy đến ngay Hệ thống Y tế MEDLATEC để được các bác sĩ thăm khám và làm các xét nghiệm giúp chẩn đoán sớm và từ đó đưa ra phác đồ điều trị phù hợp nhất, để hạn chế tối đa các rủi ro có thể do hội chứng bệnh này gây ra.

Hãy đặt lịch với bác sĩ của MEDLATEC thông qua tổng đài 1900 56 56 56 để được bác sĩ hỗ trợ tư vấn kịp thời.