Kén thượng bì là một khối u lành tính phát triển dưới da, hình thành khi các tế bào biểu mô của da bị kẹt lại và tích tụ thành một nang chứa đầy chất keratin (một loại protein cứng, có màu trắng ngà). Khối u này thường có hình tròn, di động dưới da và không gây đau đớn, trừ khi có sự viêm nhiễm. 

Kén thượng bì có thể xuất hiện ở nhiều vùng trên cơ thể, nhưng phổ biến nhất là ở các khu vực như mặt, cổ, lưng, ngực, hoặc da đầu. Bên trong kén chứa chất mềm như bã đậu và có thể có mùi khó chịu nếu bị vỡ. Mặc dù đây là một tổn thương lành tính và không gây nguy hiểm nghiêm trọng, nhưng nếu kén bị viêm, sưng đỏ hoặc nhiễm trùng, nó có thể gây đau và ảnh hưởng đến thẩm mỹ. Trong những trường hợp này, bệnh nhân có thể cần phải phẫu thuật để loại bỏ hoàn toàn khối u và ngăn ngừa tái phát.

Kén thượng bì là một tổn thương lành tính, thường gặp nhiều hơn ở nam

Tắc nghẽn nang lông: Kén thượng bì thường hình thành khi các nang lông bị tắc nghẽn. Nang lông là các ống nhỏ giúp vận chuyển tế bào da chết lên bề mặt da. Khi nó bị bít kín, các tế bào da không thể thoát ra ngoài mà thay vào đó tích tụ lại bên trong, tạo thành một khối u chứa đầy keratin. Điều này có thể xảy ra do việc sản xuất dầu thừa từ tuyến bã nhờn, hoặc do sự tắc nghẽn do tế bào da chết không được loại bỏ đúng cách. Tình trạng này thường gặp ở những người có da dầu, khiến việc thông thoáng các lỗ chân lông gặp khó khăn hơn.

Chấn thương hoặc tổn thương da: Các vết thương, vết cắt, hoặc các tình huống gây tổn thương da như xâm lấn, cạo lông, hay phẫu thuật có thể làm tăng nguy cơ hình thành kén thượng bì. Khi da bị tổn thương, các tế bào biểu mô có thể bị mắc kẹt dưới lớp hạ bì khi da lành lại, dẫn đến sự tích tụ keratin bên trong, tạo thành một khối u nhỏ dưới da. Chấn thương cũng có thể làm vỡ các nang lông và gây tắc nghẽn, từ đó kích thích sự hình thành kén.

Di truyền: Yếu tố di truyền đóng một vai trò quan trọng trong việc hình thành kén thượng bì. Nếu trong gia đình có người mắc kén thượng bì, người bệnh sẽ có khả năng cao mắc phải tình trạng này. Các yếu tố di truyền ảnh hưởng đến cấu trúc của nang lông, khiến chúng dễ bị tắc nghẽn hơn. Người bệnh thường thấy kén xuất hiện nhiều lần hoặc ở các vị trí khác nhau trên cơ thể. Di truyền cũng có thể liên quan đến các yếu tố khác như độ dày và tính chất của da, khiến một số cơ địa dễ bị kén thượng bì hơn những người khác.

Các bệnh lý da liễu: Những người mắc các mụn trứng cá, viêm nang lông, bệnh vẩy nến, hay da dầu có nguy cơ cao bị kén thượng bì. Các bệnh lý da liễu này gây ra viêm nhiễm nang lông hoặc làm tắc nghẽn các tuyến bã nhờn, làm gia tăng khả năng tế bào da bị mắc kẹt và tạo thành u nang. Trong bệnh vẩy nến, ví dụ, quá trình tái tạo da diễn ra nhanh chóng hơn, khiến các tế bào da chết không kịp rụng và dễ bị tích tụ lại trong các nang lông.

Vệ sinh da không đúng cách: Việc vệ sinh da không đúng cách hoặc không đủ kỹ lưỡng có thể làm gia tăng nguy cơ tắc nghẽn nang lông, dẫn đến hình thành kén thượng bì. Khi da không được tẩy tế bào chết thường xuyên, các tế bào chết sẽ tích tụ và bít kín lỗ chân lông. Thói quen cạo lông hoặc dùng các sản phẩm không phù hợp với loại da có thể khiến da dễ bị tổn thương, dẫn đến việc hình thành kén thượng bì.

Sự thay đổi nội tiết tố: Biến động nội tiết tố là một yếu tố quan trọng góp phần gây ra sự thay đổi trong cấu trúc da. Các giai đoạn như dậy thì, mang thai, hoặc khi sử dụng thuốc tránh thai có thể làm gia tăng sự sản xuất dầu trong da, khiến các lỗ chân lông dễ bị tắc nghẽn. Ngoài ra, các bệnh lý liên quan đến tuyến yên hoặc tuyến thượng thận có thể gây ra sự thay đổi đột ngột trong mức độ hormon, làm gia tăng khả năng mắc kén thượng bì cũng như các vấn đề da liễu khác.

Tuổi tác: Theo độ tuổi, da sẽ trở nên kém đàn hồi hơn và quá trình thay mới tế bào da sẽ chậm lại. Điều này khiến các tế bào da dễ dàng bị mắc kẹt trong nang lông thay vì được loại bỏ ra ngoài. Tình trạng này có thể làm tăng khả năng hình thành kén thượng bì, đặc biệt là ở người cao tuổi. Đồng thời, sự giảm sút chức năng bảo vệ da cũng khiến da dễ bị tổn thương và dễ mắc các bệnh lý như viêm nang lông, từ đó tạo cơ hội cho kén thượng bì phát triển.

Tắc nghẽn tuyến bã nhờn và tuyến mồ hôi gây kén thượng bì

Chăm sóc da đúng cách:

Vệ sinh da thường xuyên: Một trong những nguyên nhân chính gây hình thành kén thượng bì là sự tích tụ tế bào da chết trong nang lông. Do đó, việc tẩy tế bào chết định kỳ và vệ sinh da sạch sẽ sẽ giúp ngăn ngừa tắc nghẽn nang lông.

Sử dụng sản phẩm làm sạch phù hợp: Lựa chọn các sản phẩm tẩy rửa nhẹ nhàng, không gây khô da và có khả năng loại bỏ bụi bẩn và dầu thừa. Đặc biệt, với những người có da dầu, việc sử dụng các sản phẩm kiểm soát dầu thừa sẽ giúp ngăn ngừa tắc nghẽn nang lông.

Dưỡng ẩm da: Mặc dù tẩy tế bào chết quan trọng, nhưng cũng cần đảm bảo da được dưỡng ẩm đầy đủ để không bị khô, gây kích ứng hoặc viêm nang lông.

Tránh cạo lông hoặc waxing không đúng cách: Việc cạo lông không đúng cách hoặc waxing có thể làm tổn thương nang lông và dẫn đến việc hình thành kén thượng bì. Khi cạo lông hoặc waxing, các nang lông dễ bị viêm, kích ứng hoặc bị tắc nghẽn, từ đó tạo điều kiện cho kén hình thành.

 Điều trị các bệnh lý da liễu: Những người có các bệnh lý da liễu như mụn trứng cá, viêm nang lông, hay da dầu có nguy cơ cao hình thành kén thượng bì. Việc điều trị các bệnh lý này kịp thời sẽ giúp giảm nguy cơ tắc nghẽn nang lông và sự hình thành của kén. Nếu có các dấu hiệu của mụn, viêm nang lông, hoặc các vấn đề khác liên quan đến da, bệnh nhân nên đi khám để được điều trị kịp thời, tránh để tình trạng trở nên nghiêm trọng hơn.

 Điều chỉnh chế độ ăn uống và sinh hoạt: Một chế độ ăn giàu vitamin A, E, và các khoáng chất sẽ giúp cải thiện sức khỏe da, làm giảm nguy cơ hình thành kén thượng bì. Các thực phẩm như rau xanh, hoa quả, và thực phẩm giàu chất xơ sẽ giúp da khỏe mạnh và giảm thiểu vấn đề về lỗ chân lông. Cung cấp đủ nước cho cơ thể cũng rất quan trọng trong việc duy trì độ ẩm cho da và giúp quá trình trao đổi chất của da diễn ra hiệu quả hơn. Stress có thể làm gia tăng các vấn đề về da, vì vậy duy trì một tinh thần thoải mái, thư giãn sẽ giúp ngăn ngừa các vấn đề da liễu, bao gồm kén thượng bì.

 Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Kiểm tra da định kỳ sẽ giúp phát hiện sớm các vấn đề về da và kịp thời điều trị, tránh sự hình thành của kén thượng bì. Việc kiểm tra này rất quan trọng đối với những người có tiền sử mắc các bệnh lý da liễu hoặc đã từng có kén thượng bì trước đó.

Chăm sóc da đúng cách giúp tăng hàng rào bảo vệ da, dự phòng kén thượng bì

Chẩn đoán kén thượng bì chủ yếu dựa vào lâm sàng và một số phương pháp cận lâm sàng bổ sung. Cụ thể: 

Khám lâm sàng

Hỏi bệnh: Bác sĩ sẽ hỏi bệnh nhân về các triệu chứng, tiền sử gia đình, và các yếu tố nguy cơ (như các bệnh lý da liễu trước đó, chấn thương, hoặc việc sử dụng các sản phẩm mỹ phẩm).

Khám tổn thương: Khối u dưới da thường có hình tròn, di động, bề mặt mềm mại và có thể cảm thấy được di chuyển dưới tay. Kén thượng bì không gây đau đớn, trừ khi bị viêm hoặc nhiễm trùng. Khối u này có thể có một lỗ nhỏ ở giữa, là nơi tế bào da và keratin có thể thoát ra ngoài (nếu kén bị vỡ). Kén thượng bì thường xuất hiện ở các vùng như mặt, cổ, lưng, ngực, hoặc da đầu. Tuy nhiên, nó cũng có thể xuất hiện ở bất kỳ vùng nào trên cơ thể.

Cận lâm sàng

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện các phương pháp cận lâm sàng để xác định chính xác hơn về bản chất của khối u và phân biệt với các loại u nang khác:

Chọc hút kim nhỏ (FNA): Đây là một kỹ thuật đơn giản dùng để lấy mẫu dịch từ khối u bằng một cây kim mỏng. Mẫu dịch này sẽ được đưa đi xét nghiệm dưới kính hiển vi để kiểm tra sự hiện diện của keratin. Khi xét nghiệm mẫu, thường sẽ thấy keratin dày đặc, giúp xác định chắc chắn đó là kén thượng bì.

Siêu âm: Siêu âm có thể được sử dụng để đánh giá kích thước và hình dạng của kén thượng bì, cũng như giúp phân biệt với các khối u khác dưới da. Siêu âm sẽ cho phép bác sĩ nhìn thấy cấu trúc bên trong và xác định liệu khối u có chứa chất dịch hay chất đặc.

Chụp X-quang hoặc CT scan: Thường được chỉ định trong trường hợp kén thượng bì có kích thước lớn hoặc có dấu hiệu nhiễm trùng, giúp đánh giá tính chất khối u và các tổ chức lân cận.

Điều trị nội khoa:

Điều trị bảo tồn: nếu kén thượng bì không gây ra triệu chứng đáng kể (như đau, viêm, hoặc ảnh hưởng thẩm mỹ), bệnh nhân có thể lựa chọn phương pháp theo dõi và điều trị bảo tồn mà không cần phẫu thuật. Tuy nhiên, phương pháp này chỉ áp dụng trong những trường hợp kén nhỏ và không có dấu hiệu viêm.

Sử dụng thuốc bôi: Một số thuốc bôi hoặc kem giảm viêm có thể được sử dụng để giảm các triệu chứng nhẹ hoặc ngăn ngừa viêm.

Kháng sinh: Khi kén thượng bì bị nhiễm trùng (đỏ, sưng đau, có mủ), việc điều trị bằng kháng sinh là cần thiết trước khi tiến hành phẫu thuật hoặc các biện pháp điều trị khác. Điều trị nhiễm trùng giúp giảm đau, sưng, và ngăn ngừa viêm lan rộng.

Điều trị ngoại khoa: 

Phẫu thuật cắt bỏ kén thượng bì: là phương pháp điều trị chính cho kén thượng bì. Đây là phương pháp đơn giản và hiệu quả nhất để loại bỏ hoàn toàn kén khỏi cơ thể. Phẫu thuật cắt bỏ kén thường được thực hiện trong các trường hợp kén lớn, gây đau, hoặc có nguy cơ viêm nhiễm.

Bác sĩ sẽ thực hiện gây tê tại chỗ, sau đó rạch một vết nhỏ trên da và loại bỏ toàn bộ kén, bao gồm cả vỏ nang. Việc loại bỏ hoàn toàn kén rất quan trọng để ngăn ngừa tái phát.

Chọc hút kim nhỏ (FNA): Trong một số trường hợp, nếu kén thượng bì nhỏ và không gây viêm nhiễm, bác sĩ có thể chỉ định chọc hút kim nhỏ để loại bỏ chất keratin bên trong kén. Phương pháp này không xâm lấn nhiều, tuy nhiên không thể loại bỏ toàn bộ nang, nên kén vẫn có thể tái phát.

Điều trị bằng laser: sử dụng laser để phá vỡ cấu trúc của kén thượng bì và giúp giảm kích thước của nó. Phương pháp này ít được sử dụng và thường được áp dụng cho các trường hợp kén nhỏ hoặc kén ở những khu vực nhạy cảm.

Phẫu thuật có thể được chỉ định để điều trị triệt để kén thượng bì

Trên đây là các thông tin cần thiết về kén thượng bì. Để chẩn đoán và điều trị tốt tình trạng này, người bệnh cần thăm khám tại cơ sở y tế uy tín, có bác sĩ chuyên khoa. Hệ thống phòng khám, Bệnh viện Đa khoa MEDLATEC với hệ thống trang thiết bị hiện đại và đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm luôn sẵn sàng hỗ trợ bệnh nhân. Để đặt lịch khám hoặc lịch xét nghiệm, bệnh nhân vui lòng gọi đến hotline 1900 56 56 56 của MEDLATEC để được hỗ trợ 24/7.