Loạn dưỡng xương do nhiều nguyên nhân gây ra và có thể gặp ở nhiều lứa tuổi bất kỳ giới tính nào, tuy nhiên hiện nay có một nguyên nhân hay gặp và ngày càng gia tăng vấn đề loạn dưỡng xương đó chính là bệnh thận mạn tính. Tỷ lệ bệnh thận mạn ngày một tăng lên do nhiều nguyên nhân, đặc biệt là do sự gia tăng bệnh đái tháo đường gây ra suy thận. Vì vậy trong phạm vi bài viết này MEDLATEC sẽ giới thiệu đến bạn đọc căn bệnh loạn dưỡng xương do thận và các ảnh hưởng mà nó mang đến cho sức khỏe cũng như cách điều trị và phòng ngừa.

Loạn dưỡng xương do bệnh thận mạn đang ngày càng phổ biến

Định nghĩa

Các khoáng chất và hormone liên quan đến sự phát triển của xương:

• Canxi: Canxi là một khoáng chất dồi dào trong cơ thể, xương được tạo thành từ hỗn hợp của canxi cùng với khoáng chất khác, đặc biệt là muối canxi photphat giúp xương cứng chắc hơn. Cơ thể không tự sinh ra canxi mà lấy từ các nguồn thực phẩm và viên uống bổ sung. Khi cơ thể không cung cấp đủ lượng canxi cần thiết, theo thời gian sẽ bị loãng xương, làm xương yếu dần và dễ gãy. Thận đóng vai trò rất lớn trong quá trình điều hòa nồng độ canxi trong cơ thể.
• Vitamin D: Calcitriol là một dạng hoạt động của vitamin D do thận tạo ra. 
• Phospho: Cùng với canxi, phốt pho là thành phần chính của xương. Thận có thể loại bỏ lượng phốt pho dư thừa ra khỏi cơ thể để đảm bảo sự cân bằng nồng độ canxi và phospho trong máu.
• Yếu tố tăng trưởng nguyên bào sợi (FGF): Yếu tố tăng trưởng nguyên bào sợi 23 (FGF23) là một loại hormone được sản xuất trong xương của bạn. Nó giúp kiểm soát nồng độ phosphat và vitamin D. Những người mắc bệnh thận mạn tính có xu hướng có mức độ FGF23 cao hơn.
• Hormon tuyến cận giáp: Tuyến cận giáp của bạn sản xuất ra hormone này. Vai trò của nó là duy trì mức canxi ổn định trong máu bằng cách kích hoạt quá trình tái hấp thu canxi từ xương, ruột và giảm bài xuất canxi ở thận.

Ở bệnh nhân mắc bệnh thận mạn, sự cân bằng nồng độ canxi và phosphat bị phá vỡ, suy giảm bài tiết phosphat và giảm tổng hợp calcitriol hay 1,25 dihydroxy vitamin D là một dạng vitamin D hoạt động gây ra tăng phosphat máu và hạ canxi máu. Hạ canxi máu cơ thể đáp ứng bằng cách lấy canxi từ các cơ quan khác trong đó có xương, lâu dần sẽ gây thiếu canxi ở xương làm loãng xương.

Sinh lý bệnh học 

Loạn dưỡng xương do thận là thuật ngữ được áp dụng cho tất cả các đặc điểm bệnh lý của xương ở những bệnh nhân mắc bệnh thận mạn tính. Sự giảm bài tiết phosphat ở thận dẫn đến tăng phosphat trong máu, giảm chuyển hóa vitamin D thành calcitriol là một dạng hoạt động của vitamin D, làm giảm hấp thu canxi, gây hạ canxi huyết. 

Ban đầu, để đáp ứng với tình trạng hạ canxi máu này, cơ thể sẽ tăng nồng độ hormon PTH để tăng tái hấp thu canxi từ xương, từ ruột và thận, PTH tăng dẫn đến cường cận giáp thứ phát. 

Loãng xương là một rối loạn của xương do tình trạng giảm khoáng hóa sau khi ngừng phát triển xương và theo tuổi tác quá trình hủy xương sẽ tăng dần. Ngược lại với bệnh còi xương, ảnh hưởng đến quá trình khoáng hóa của xương đang phát triển.

Quá trình khoáng hóa xương bình thường phụ thuộc vào sự cân bằng nồng độ hai khoáng chất quan trọng là canxi và phosphat. Vitamin D duy trì cân bằng canxi và phosphat thông qua tác động của nó lên xương, đường ruột, thận và tuyến cận giáp. Vitamin D có thể được cung cấp trong chế độ ăn uống hoặc được sản xuất từ tiền chất sterol trong da sau khi tiếp xúc với tia cực tím. Sau đó, cần phải hydroxyl hóa tuần tự để tạo ra dạng vitamin D hoạt động về mặt chuyển hóa. Quá trình hydroxyl hóa xảy ra đầu tiên ở gan và sau đó ở thận để tạo ra 1,25-dihydroxyvitamin D3. Rối loạn chức năng ở bất kỳ bước chuyển hóa nào trong số này có thể dẫn đến còi xương và nhuyễn xương ở trẻ đang lớn, cũng như nhuyễn xương và cường cận giáp thứ phát ở người lớn.

Bệnh học mô học của chứng xơ hóa xương trong chứng loạn dưỡng xương do thận rất phức tạp và chưa được hiểu đầy đủ. Đánh giá mô học của những bệnh nhân bị loạn dưỡng xương do thận thường cho thấy tình trạng hủy xương, tạo xương và bằng chứng về sự tăng bất thường trong quá trình chuyển hóa xương. 

Ngoài ra, thường có tỷ lệ xương xốp tăng lên. Canxi có thể lắng đọng trong xương xốp này dưới dạng canxi phosphat vô định hình thay vì hydroxyapatite. Điều này có thể giúp giải thích tình trạng xơ hóa xương tăng lên được ghi nhận ở một số bệnh nhân bị loạn dưỡng xương do thận. 

• Xương yếu và dễ gãy.
• Đau nhức xương, đặc biệt là vị trí như cột sống, xương chậu, xương đùi, cẳng chân.
• Hạn chế vận động khớp.
• Chậm phát triển thể chất ở trẻ em nếu mắc loạn dưỡng xương do mắc bệnh thận từ sớm khi mà xương còn đang trong giai đoạn hình thành và phát triển.

Đau nhức xương là triệu chứng thường gặp ở bệnh nhân loạn dưỡng xương

Loạn dưỡng xương nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời có thể gây nên nhiều biến chứng, bao gồm:

• Ở trẻ em có thể phát triển xương bất thường dẫn đến chân vòng kiềng, cong vẹo cột sống, dị dạng xương lồng ngực, lệch cấu trúc xương vùng hàm mặt, chậm phát triển chiều cao.
• Xương giòn, dễ gãy dù chỉ có va chạm nhẹ.
• Gãy xương tái phát.
• Có thể tàn tật nếu gãy xương nghiêm trọng, gãy nhiều xương, gãy đi gãy lại nhiều lần.
• Hạn chế vận động, mất cân bằng trong khi đi lại.
• Đau xương mạn tính.
• Thoái hóa khớp, viêm khớp.
• Mất cân bằng canxi và phosphat kéo dài do suy thận ngoài làm loạn dưỡng xương còn có thể làm tăng nguy cơ vôi hóa các mạch máu, đặc biệt mạch vành có thể dẫn đến các bệnh tim mạch nguy hiểm.

Tất cả những nguyên nhân gây nên bệnh thận mạn đều làm tăng nguy cơ loạn dưỡng xương, các nguyên nhân gây bệnh thận mạn phổ biến hiện nay như:

• Đái tháo đường.
• Viêm cầu thận mạn.
• Thận nhiễm mỡ.
• Bệnh thận màng.
• Lupus ban đỏ hệ thống.
• Bệnh vảy nến.
• Ngộ độc kim loại nặng.
• Sử dụng lâu dài các thuốc gây độc cho thận như kháng sinh (đặc biệt là nhóm aminosid, vancomycin), thuốc giảm đau kháng viêm, thuốc ức chế miễn dịch, hóa chất điều trị ung thư.

Dự phòng các yếu tố nguy cơ gây bệnh thận mạn sẽ giúp chúng ta phòng ngừa loạn dưỡng xương do thận. Bao gồm:

• Kiểm soát tốt các bệnh chuyển hóa như đái tháo đường, tăng huyết áp, rối loạn lipid máu.
• Duy trì cân nặng ở mức hợp lý.
• Không hút thuốc lá.
• Hạn chế bia, rượu.
• Nếu bạn đang mắc bệnh thận mạn cần khám định kỳ và tuân thủ điều trị của bác sĩ.

Chẩn đoán xác định

• Xét nghiệm máu: kiểm tra đánh giá nồng độ các khoáng chất bao gồm canxi và phosphat máu, hormon tuyến cận giáp, phosphatase kiềm, đánh giá nguyên nhân bệnh thận mạn thông qua xét nghiệm chức năng thận (ure, creatinin).
• Kiểm tra mật độ xương: đo mật độ xương bằng phương pháp DEXA rất phổ biến hiện nay. Bác sĩ sẽ dùng tia X để đánh giá mật độ khoáng chất, đặc biệt là canxi trong xương.
• Chụp X-quang, cắt lớp vi tính hoặc cộng hưởng từ trong các trường hợp cần thiết để đánh giá những thay đổi bất thường về xương.
• Sinh thiết xương: ít được sử dụng. Một số trường hợp cần thiết nhất định bác sĩ có thể sử dụng phương pháp này để đánh giá mật độ và cấu trúc xương hoặc chưa tìm được nguyên nhân loạn dưỡng xương.

Đo mật độ xương bằng phương pháp DEXA tại MEDLATEC giúp đánh giá mật độ xương

Chẩn đoán phân biệt

Chúng ta cần phân biệt loạn dưỡng xương do thận với nhiều nguyên nhân khác gây loạn dưỡng xương như:

• Cường cận giáp trạng.
• Thiếu vitamin D.
• Bệnh di truyền như loạn sản xương, loạn sản sụn.
• Bệnh Paget.

Chúng ta không thể ngăn chặn loạn dưỡng xương do bệnh thận mạn, tuy nhiên kiểm soát tốt bệnh thận mạn và các bệnh đồng mắc làm tổn thương thận nặng lên như bệnh đái tháo đường, tăng huyết áp sẽ kiểm soát được tổn thương thận tiến triển từ đó làm hạn chế quá trình loãng xương nặng hơn.

Bên cạnh vấn đề kiểm soát và điều trị bệnh thận mạn thì bệnh nhân còn được kê các thuốc bổ sung canxi và vitamin D, thuốc chống loãng xương giúp hạn chế mất xương (ví dụ bisphosphonates).

Chế độ ăn giàu canxi tốt cho xương

Kết luận

Hiện nay loạn dưỡng xương do thận là một bệnh lý đang ngày càng gia tăng. Tình trạng này trực tiếp làm tổn thương xương khiến xương giòn và dễ gãy hơn. Hãy thăm khám sức khỏe định kỳ nếu bạn đang mắc bệnh thận mạn là một bệnh lý nguy cơ cao gây loạn dưỡng xương. Hệ thống Y tế MEDLATEC có đầy đủ xét nghiệm và máy móc hiện đại cùng với đội ngũ bác sĩ chuyên môn cao để chẩn đoán sớm tình trạng loạn dưỡng xương do thận từ đó đưa ra phác đồ điều trị phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.

Đặt lịch kiểm tra sức khỏe tại MEDLATEC nếu bạn đang mắc bệnh thận mạn hoặc nghĩ rằng mình đang bị chứng loạn dưỡng xương do thận. Số điện thoại đặt lịch tư vấn tổng đài 24/7: 1900 56 56 56