Ngón chân hình búa là một dạng biến dạng của ngón chân, khiến ngón chân hướng xuống trên thay vì nằm phẳng, trong đó khớp giữa của ngón chân bị gập xuống, tình trạng này xảy ra khi có vật gì đó đè lên ngón chân và đẩy chúng ra khỏi vị trí. 

Theo thời gian, các cơ và gân ở ngón chân của bạn sẽ căng ra, khiến ngón chân của bạn bị cong có hình dáng giống như một cái búa. Tình trạng này thường ảnh hưởng đến khớp thứ 2 ngón chân thứ hai, ba hoặc tư, và có thể xuất hiện ở một hoặc nhiều ngón cùng lúc (không phải ngón chân cái).

Ngón chân hình búa nhẹ có thể không ảnh hưởng đến khả năng đi lại hoặc sử dụng bàn chân của bạn, nhưng nếu không được điều trị, tình trạng có thể trở nên nghiêm trọng đến mức khiến ngón chân của bạn bị đông cứng theo hình dạng cong. Các trường hợp nghiêm trọng có thể khiến ngón chân của bạn trông giống như bị kẹt trong hình chữ V ngược. 

Do các ngón chân nhỏ hơn là một thành phần quan trọng trong sự cân bằng của bàn chân, cũng như trong việc phân phối áp lực, các dị tật có thể dẫn đến những thay đổi về dáng đi bù trừ, biến dạng về mặt thẩm mỹ, hình thành chai sạn và đau. Do đó, điều quan trọng là phải biết rằng có rất nhiều lựa chọn điều trị khả thi để cân nhắc. Trước hết, các phương pháp điều trị nên tập trung vào các biện pháp bảo tồn như đi giày mũi rộng hơn, miếng đệm ngón chân và sử dụng chỉnh hình đúng cách. Nếu điều trị bảo tồn không thành công và cơn đau vẫn tiếp diễn với tình trạng dị tật ngày càng trầm trọng hơn, bệnh nhân có thể cần tới sự can thiệp của phẫu thuật. Có nhiều loại đặc điểm khác nhau của dị tật, và tùy thuộc vào độ cứng của dị tật, phương pháp phẫu thuật sẽ khác nhau. Do đó, đánh giá lâm sàng đúng đắn về bệnh nhân là vô cùng quan trọng khi hướng đến mục tiêu giảm dị tật lâu dài. 

Ngón chân hình búa là dị tật bàn chân trước khá phổ biến hiện nay

Định nghĩa

Ngón chân hình búa là một trong những dị tật phổ biến nhất ở bàn chân trước. Các bác sĩ chuyên khoa chân phân loại ngón chân hình búa thành ba loại khác nhau dựa trên mức độ nghiêm trọng của chúng:

• Ngón chân hình búa nhẹ: Bạn vẫn có thể uốn cong và cử động những ngón chân bị ảnh hưởng, đi lại bình thường nhưng ngón chân cong hoặc hình búa bắt đầu hình thành rõ rệt.
• Ngón chân hình búa cứng trung bình: Các ngón chân bị ảnh hưởng của bạn cứng rõ rệt hoặc khó duỗi ra. Ngón chân bị gập mạnh hơn ở khớp giữa và có thể gây đau khi đi lại. Bệnh nhân có thể cảm thấy khó chịu hoặc đau khi đi giày, các vết chai hoặc phồng rộp có thể xuất hiện do ma sát.
• Ngón chân hình búa nặng: Ngón chân bị gập hoàn toàn và không thể duỗi thẳng ngón chân ra được. Ngón chân búa nặng nhất bị đông cứng ở vị trí cong. Có nhiều khả năng phải phẫu thuật để sửa chữa cấu trúc khớp hoặc gân, giúp ngón chân trở lại trạng thái bình thường hoặc giảm thiểu sự đau đớn.

Ngón chân hình búa xảy ra khi có vật gì đó đẩy ngón chân của bạn ra khỏi vị trí trong một thời gian dài. Cuối cùng, các cơ và gân ở bàn chân và ngón chân của bạn sẽ điều chỉnh theo vị trí bất thường, chật chội và căng cứng lại. Nếu áp lực thêm đó kéo dài đủ lâu, các cơ và gân của bạn có thể căng cứng đến mức bạn không thể di chuyển ngón chân ra khỏi vị trí cong. 

Nguyên nhân gây ra dị tật ngón chân búa rất nhiều và đa yếu tố, bao gồm bẩm sinh và mắc phải, với yếu tố và thành phần được chấp nhận nhiều nhất là rối loạn cơ sinh học.

Nguyên nhân chính gây ra ngón chân hình búa bao gồm:

• Mang một số loại giày không phù hợp: Giày cao gót hoặc giày quá chật ở phần mũi có thể làm bó chặt các ngón chân, không đủ hỗ trợ vòm có thể khiến ngón chân của bạn ở vị trí không tự nhiên. Theo thời gian, ngón chân có thể vẫn cong ngay cả khi không đi giày.
• Chấn thương: Ngón chân bị va đập, kẹt hoặc gãy có nhiều khả năng bị ngón chân hình búa.
• Sự mất cân bằng của các cơ ngón chân: Nếu các cơ không cân bằng, chúng có thể gây áp lực lên gân và khớp. Sự mất cân bằng này có thể dẫn đến ngón chân hình búa theo thời gian.

• Bàn chân có vòm cao hoặc bàn chân phẳng: Hình dạng tự nhiên của bàn chân có thể khiến bạn có nhiều khả năng bị ngón chân hình búa.
• Có ngón chân dài, xương bàn chân dài: Nếu ngón chân của bạn dài hơn bình thường, các loại giày thông thường có thể không phù hợp làm ngón chân hoặc bàn chân bị bó chặt, điều này có thể gây thêm áp lực lên chúng và gây ra ngón chân hình búa.
• Một số tình trạng sức khỏe nhất định: Bất kỳ tình trạng nào ảnh hưởng đến bàn chân và ngón chân của bạn đều có thể gây ra ngón chân hình búa. Những người bị tiểu đường hoặc viêm khớp dạng thấp có thể có nguy cơ cao hơn.
• U xương ngón chân cái: U xương ngón chân cái có thể đẩy các ngón chân của bạn ra khỏi vị trí ban đầu và gây thêm áp lực lên chúng.

Bằng mắt thường chúng ta có thể nhận thấy ngón chân hình búa. Có thể là một hoặc nhiều ngón chân của mình cong hơn bình thường, đặc biệt là khi so sánh với các ngón chân khác.

Các triệu chứng khác của ngón chân búa có thể bao gồm:

• Đau (thường ở đầu ngón chân bị ảnh hưởng hoặc phần gan bàn chân).
• Khó khăn khi cử động ngón chân bị ảnh hưởng.
• Có vết chai và mụn cơm hình thành trên các ngón chân bị ảnh hưởng.
• Sưng tấy.
• Sự thay đổi màu sắc da.

Ngón chân hình búa thường bắt đầu là những biến dạng nhẹ dần dần trở nên tồi tệ hơn theo thời gian, có thể dẫn đến các biến chứng như đau mạn tính, mất chức năng ngón chân làm mất cân bằng dáng đi, các thay đổi về da như chai sạn, phồng rộp và loét da, cuối cùng làm giảm chất lượng cuộc sống. Cụ thể:

• Trong một thời gian, ngón chân vẫn có thể duỗi thẳng. Nhưng theo thời gian, gân và khớp của ngón chân búa hoặc ngón chân búa có thể bị căng cứng. Điều này có thể khiến ngón chân vẫn cong.
• Mất chức năng ngón chân: Nếu ngón bị cứng và không còn duỗi ra được, người bệnh có thể mất khả năng sử dụng linh hoạt ngón chân khi đi bộ, chạy hoặc đứng vững. Điều này dẫn đến mất thăng bằng, dễ té ngã, đặc biệt ở người lớn tuổi.
• Ngón chân hình búa lâu ngày không điều trị sẽ ảnh hưởng đến tư thế của các ngón khác, gây lệch trục bàn chân hoặc đi kèm với các biến dạng như: Ngón chân chồng chéo, ngón chân vuốt, lồi xương ở gốc ngón cái.
• Giày có thể cọ xát vào phần trên của ngón chân cong. Tư thế cong cũng có thể dẫn đến áp lực quá mức lên xương đầu ngón chân thay vì lớp mỡ đệm ở ngón chân. Điều này có thể gây ra vết chai hoặc đau đớn.

Phẫu thuật điều chỉnh dị dạng ngón chân búa có thể dẫn đến các biến chứng bao gồm nhưng không giới hạn ở: 

• Hoại tử vô mạch.
• Đau xương bàn chân.
• Không liền xương hoặc liền sai trục.
• Gãy vít, đinh hoặc dịch chuyển vật liệu cố định.
• Nhiễm trùng.
• Đau thần kinh hoặc tê bì kéo dài.
• Biến dạng tái phát.
• Phù mạn tính

Các yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mắc ngón chân búa và ngón chân búa bao gồm:

• Giới tính: Phụ nữ có nhiều khả năng mắc ngón chân hình búa hoặc ngón hơn nam giới do phụ nữ thường xuyên đi giày cao gót.
• Một số bệnh: Viêm khớp và đái tháo đường có thể làm tăng nguy cơ mắc các vấn đề về chân. 
• Di truyền: Gen cũng có thể đóng một vai trò trong bệnh ngón chân hình búa.

Mang giày cao gót là nguyên nhân hàng đầu gây biến dạng bàn ngón chân ở phụ nữ

Giày dép tốt có thể làm giảm đau chân. Mang giày đế thấp có mũi giày làm bằng vật liệu có độ đàn hồi. Đảm bảo có khoảng nửa inch (1,27 cm) giữa ngón chân dài nhất và mũi giày bên trong. Có đủ không gian cho ngón chân sẽ giúp giảm áp lực và đau.

Giày vừa vặn có thể ngăn ngừa nhiều vấn đề về chân, gót chân và mắt cá chân. Sau đây là những điều cần lưu ý khi mua giày:

• Tránh giày có mũi nhọn để đủ không gian cho ngón chân.
• Giày cao gót: Không đi giày cao gót sẽ giúp ngăn ngừa các vấn đề về ngón chân và lưng.
• Giày có thể điều chỉnh: Giày có dây buộc hoặc quai rộng rãi hơn và dễ tạo cảm giác thoải mái.
• Thử giày vào cuối ngày có thể giúp bạn chọn được đôi giày vừa vặn hơn (bàn chân của bạn thường to ra một chút trong ngày và to hơn vào cuối ngày so với khi vừa thức dậy vào buổi sáng).
• Kiểm tra kích cỡ: Cỡ giày, đặc biệt là chiều rộng có thể thay đổi theo độ tuổi. Đo cả hai chân và mua giày theo kích cỡ của bàn chân lớn hơn.

• Ngồi, đứng và đi giày mới trước khi mua. Đảm bảo không có chuyển động hoặc tư thế nào gây đau, chèn ép hoặc đẩy ngón chân của bạn.

Chẩn đoán xác định

Để chẩn đoán ngón chân búa hoặc ngón chân búa, bác sĩ sẽ kiểm tra bàn chân. Sau đó để đánh giá đúng tình trạng ngón chân hình búa, bác sĩ có thể cho chỉ định chụp X-quang để hiển thị xương và khớp của bàn chân và ngón chân. Nhưng không phải lúc nào cũng cần đến.

Chụp X-quang giúp hỗ trợ chẩn đoán ngón chân hình búa

Chẩn đoán phân biệt

Dưới đây là một số chẩn đoán có thể cần phân biệt với ngón chân hình búa:

• Ngón chân quặp.
• Viêm xương vừng.
• Bệnh gout.
• Tổn thương xương sụn ở đầu xương bàn chân thứ nhất.
• Viêm xương sụn bóc tách..
• Đau xương bàn chân.
• Gãy xương bàn chân do căng thẳng.

Đối với các ngón chân vẫn có thể duỗi thẳng, giày dép rộng rãi hơn và miếng lót giày, gọi là chỉnh hình, hoặc miếng đệm có thể giúp giảm đau. Miếng lót, miếng đệm hoặc băng có thể di chuyển ngón chân và giảm áp lực và đau.

Ngoài ra, bác sĩ có thể gợi ý các bài tập kéo giãn và tăng cường cơ ngón chân. Các bài tập này có thể bao gồm sử dụng ngón chân để nhặt bi ve hoặc vò khăn.

Nếu các phương pháp điều trị này không hiệu quả, bác sĩ có thể đề nghị phẫu thuật. Phẫu thuật có thể giải phóng gân giữ cho ngón chân cong lên. Đôi khi, bác sĩ phẫu thuật cũng cắt bỏ một phần xương để làm thẳng ngón chân.

Các phương pháp điều trị cụ thể, bao gồm:

Điều trị bảo tồn:

• Thay đổi giày dép: Chuyển sang giày có hộp ngón chân rộng, sâu có thể giảm áp lực lên ngón chân của bạn. 
• Miếng đệm và băng: Miếng đệm ngón chân đệm vùng xung quanh ngón chân của bạn để giảm áp lực. Bác sĩ có thể đề nghị sử dụng băng y tế để giữ ngón chân của bạn ở đúng vị trí.
• Thiết bị chỉnh hình: Thiết bị chỉnh hình là miếng lót giày hỗ trợ bàn chân và giữ cho các ngón chân của bạn ở đúng vị trí. 
• Thuốc giảm đau: Thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) làm giảm đau và sưng. Không dùng NSAID quá 10 ngày liên tục mà không trao đổi với bác sĩ.
• Bài tập cho ngón chân: Bác sĩ chuyên khoa cơ xương khớp có thể gợi ý các bài tập hoặc động tác kéo giãn giúp ngón chân của bạn thẳng hàng.

Điều trị phẫu thuật:

Khi các co cứng uốn cong bắt đầu hình thành và trở nên liên tục cùng với cơn đau, có thể cần can thiệp phẫu thuật. 

• Cắt xương đốt gần: Cắt bỏ phần đầu của xương đốt gần để làm thẳng khớp. Có thể dùng đinh cố định tạm thời (K-wire) trong vài tuần. Thường áp dụng khi khớp giữa ngón chân đã bị cứng.
• Hợp nhất khớp: Dành cho trường hợp nặng, khớp ngón đã hư hoàn toàn.
• Cắt và điều chỉnh gân: Áp dụng khi ngón chân vẫn còn linh hoạt.
• Cắt xương bàn chân: Khi đầu xương bàn chân nhô cao, gây áp lực lên khớp.

Ngón chân hình búa là một trong những dị tật phổ biến nhất ở bàn chân trước. Các dị tật có thể dẫn đến những thay đổi về dáng đi bù trừ, hình thành chai sạn và đau. Việc quản lý bao gồm sử dụng giày có mũi giày rộng hơn, miếng đệm ngón chân, băng và sử dụng chỉnh hình.

Ngón chân hình búa không chỉ là một biến dạng thẩm mỹ đơn thuần, mà còn là biểu hiện của sự mất cân bằng cơ-gân, có thể gây đau đớn, giảm khả năng vận động và ảnh hưởng đến chất lượng sống nếu không được điều trị kịp thời.

Việc phát hiện sớm và can thiệp đúng cách, từ thay đổi giày dép, tập luyện phù hợp đến điều trị y khoa hoàn toàn có thể giúp ngăn ngừa tiến triển nặng hơn hoặc tránh phẫu thuật. Nếu bạn nhận thấy ngón chân mình có dấu hiệu cong bất thường, đau khi đi lại, hoặc chai sần do ma sát với giày, hãy sớm đến gặp bác sĩ để được tư vấn cụ thể.