Viêm da tã lót hay còn được gọi là hăm tã, đây là một thuật ngữ không cụ thể được sử dụng để mô tả các phản ứng viêm cấp tính của da - trong vùng bộ mông, quanh hậu môn,sinh dục, đùi trong và vòng eo.

Viêm da tã lót hay xảy ra ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, tuy nhiên nó cũng có thể xảy ra ở những bệnh nhân lớn tuổi bị tiểu không tự chủ hoặc nằm liệt giường.

Bệnh viêm da tã lót được biểu hiện do nhiều yếu tố. Cấu trúc da của trẻ sơ sinh chưa thực sự trưởng thành và dễ tổn thương. Hàng rào bảo vệ da còn lỏng lẻo. Đặc biệt giữa các vùng da khác nhau trên cơ thể cũng có sự khác biệt về chức năng và sự phát triển của hàng rào da. Da ở vùng tã ( mông, bộ phận sinh dục, eo, đùi trong) thường dễ bị kích ứng do tiếp xúc lâu dài với các chất hóa học đặc biệt nhiều chất có thể gây kích ứng mạnh mẽ như phân, nước tiểu. Ngoài ra cũng có thể xuất phát từ nguyên do như tã có khả năng thấm hút kém dẫn đến tăng độ ẩm và độ PH của da. Sự tổn thương của lớp sừng của da cũng làm góp phần suy yếu chức năng hàng rào bảo vệ da. Lớp màng acid của da đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa các enzyme chịu trách nhiệm ổn định lớp sừng của da.

Khi da tiếp xúc lâu dài với phân và nước tiểu dẫn đến độ PH của da sẽ có tính kiềm hơn làm vi khuẩn dễ xâm nhập và làm suy yếu lớp sừng .

Có rất nhiều yếu tố có thể thúc đẩy hoặc làm trầm trọng thêm tình trạng viêm da tã lót. Bao gồm tình trạng dị ứng, tần suất đi đại tiện , tiểu tiện, bệnh lý tiêu hóa tiết niệu đang mắc phải, thói quen vệ sinh và làm sạch da, các loại tã sử dụng, tần suất thay tã , chế độ ăn cũng đều ảnh hưởng đến kết quả của bệnh viêm da tã lót.

Viêm da tã lót được chia thành 3 nhóm nhỏ: Viêm da do tã hoặc môi trường tã, Viêm da trầm trọng do tã hoặc môi trường tã. Phát ban ở vùng tã không liên quan đến tã.

Viêm da do tã hoặc môi trường tã 

Nguyên nhân gây viêm da tã lót thuộc nhóm này chủ yếu vùng da tã lót bị kích ứng. Có thể do tiếp xúc lâu dài giữa da và chất phân, nước tiểu . Đặc điểm tổn thương da của nhóm viêm da do tã này thường là vùng da tiếp xúc trực tiếp với tã. 

Các tổn thương lâm sàng rất đa dạng và phong phú, bao gồm đỏ, sẩn , bong tróc da hoặc các nổi sẩn nổi lên được gọi là sẩn và nốt giả quá mức. Tổn thương sẩn và nốt giả quá mức thường do viêm da tã lót mạnh tính.

Hình 1: A- Tổn thương ban đỏ dạng chấm và các các sẩn nhỏ 

B- Tổn thương ban đỏ quanh hậu môn và kích ứng gây xói mòn vết nông ở trẻ sơ sinh.

Viêm da trầm trọng do tã lót hoặc môi trường tã lót

Viêm da tã lót của nhóm này thường diễn biến mạn tính kèo dài. Nguyên nhân có thể nhiễm trùng hoặc không nhiễm trùng hay gặp nhất là do nhiễm trùng Candida albicans.Tổn thương da biểu hiện dưới dạng các mảng sáng, viêm đỏ có kèm các nốt hoặc mụn mủ xung quanh. Phát ban do Candida thường nổi rõ ở các nếp gấp da, ở trẻ sơ sinh thường ở bìu sinh dục.

Tổn thương viêm da tã lót do nấm Candida.

Ngoài ra trong nhóm này còn có một số nguyên nhân khác như nhiễm trùng liên cầu hoặc tụ cầu. Tổn thương da có đặc điểm là các mảng đỏ tươi quanh hậu môn( liên cầu tan máu nhóm A) hoặc ban đỏ và loét đỏ rực mà không có tổn thương ở nếp gấp kẽ, kèm theo đau, sốt nhẹ và khó chịu.

Ngoài các tổn thương chính, khi các tình trạng viêm như viêm da tiết bã nhờn cũng có thể xuất hiện với lớp vảy màu vàng trắng đền vàng trên da đầu . Hăm tã do viêm da tiết bã nhờn thường biểu hiện dưới dạng mảng đỏ có ranh giới rõ với liên quan đến nếp bẹn nhưng không có mức độ tổn thương thấy trên da đầu. Viêm da tiết bã nhờn thường khỏi khi trẻ được 6 tháng đến 9 tháng tuổi.

Tổn thương viêm da tã lót vùng nếp gấp bẹn.

Phát ban ở vùng tã không liên quan đến tã

Đây là tổn thương viêm da ở vùng tã nhưng không phụ thuộc vào sự có mặt của tã. Nhưng tổn thương này thường dễ chẩn đoán nhầm là hăm tã. Hay gặp u máu, bệnh viêm mô bào Langerhans, thiếu kẽm , Tay chân miệng 

Viêm da tã lót là một trong những bệnh lý về da gây khó chịu và căng thẳng cho cả trẻ sơ sinh và người chăm sóc. Tỷ lệ mắc bệnh và tỷ lệ lưu hành của viêm da tã lót thường khác nhau nhưng có khoảng 50% trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ có thể bị viêm da tã lót một lần trong đời.

Các nghiên cứu lâm sàng về tác động của việc chăm sóc cũng như tiến bộ trong công nghiệp sản xuất tã lót như nâng cấp thiết kế, thành phần , khả năng thấm hút độ thoáng khí của tã lót đã đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện tình trạng da và giảm tần suất cũng như mức độ nghiêm trọng của viêm da tã lót trong những năm qua.

Những biện pháp chăm sóc da phù hợp đều nhằm mục đích hỗ trợ chức năng hàng rào bảo vệ da, duy trì độ khô, giảm ma sát và hạn chế tiếp xúc với các chất kích ứng như phân và nước tiểu. Do đó, biện pháp đầu tay trong chăm sóc viêm da tã lót là thay tã thường xuyên, và sử dụng tã dùng 1 lần, thấm hút tốt và thoáng khí. Vệ sinh nhẹ nhàng và sử dụng kem làm mềm da.

Tất các các biện pháp phòng ngừa đều giúp đẩy nhanh quá trình chữa lành da bị tổn thương và ngăn ngừa tái phát.

 Chăm sóc da- tắm rửa và làm sạch

Vệ sinh tốt là cần thiết để ngăn ngừa sự phá vỡ hàng rào bảo vệ da. Hạn chế sử dụng chất tẩy rửa. Có thể sử dụng thành phần sữa tắm không chứa xà phòng phù hợp với làn da của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Một số nghiên cứu lâm sàng đã so sánh trực tiếp tác dụng của bông gòn và nước so với khăn lau trẻ em đối với các thông số lâm sàng về da và chức năng hàng rào bảo vệ da. Như theo nghiên cứu của Visscher và cộng sự đã so sánh hai khăn lau tã với vải và nước (n = 131 trẻ sơ sinh trong khoa chăm sóc tích cực sơ sinh); tình trạng ban đỏ tầng sinh môn và mất nước qua biểu bì (TEWL) thấp hơn đáng kể đối với cả hai loại khăn lau so với vải và nước. Hay trong nghiên cứu Garcia Bartels và cộng sự đã so sánh khăn lau trẻ em với bông gòn và nước trong một nghiên cứu trên 44 trẻ sơ sinh đủ tháng; thấy TEWL thấp hơn đáng kể ở vùng mông trong nhóm sử dụng khăn lau trẻ em so với nhóm sử dụng nước. Một quá trình sinh lý đối với độ ẩm của lớp sừng (SCH) và độ pH của da ở vùng đóng và không đóng tã và tình trạng da cũng như sự xâm chiếm của vi khuẩn tương đương đã được quan sát thấy ở cả hai nhóm. Trong một nghiên cứu có đối chứng ngẫu nhiên quy mô lớn trên 280 trẻ sơ sinh đủ tháng sử dụng khăn lau trẻ em hoặc nước và khăn mặt được pha chế đặc biệt, Lavender và cộng sự không tìm thấy sự khác biệt về mức độ nghiêm trọng của viêm da tã lót và sự phát triển của các thông số chức năng của da, chẳng hạn như TEWL, SCH và độ pH của da, giữa các nhóm.Như vậy khăn lau trẻ em không gây hại hoặc làm gián đoạn quá trình trưởng thành của hàng rào bảo vệ da sinh lý .

Hiện nay, có rất nhiều loại khăn lau trẻ em với nhiều công thức khác nhau được bán trên thị trường. Việc sử dụng chất đệm pH trong khăn lau trẻ em, nói riêng, rất quan trọng để chống lại nước tiểu có tính kiềm và duy trì độ axit nhẹ của da vùng tã.Ngoài ra, khăn lau không được chứa các chất gây kích ứng tiềm ẩn như cồn, hương liệu không được sàng lọc gây dị ứng, tinh dầu, xà phòng, chất hoạt động bề mặt không tối ưu và chất tẩy rửa mạnh (ví dụ, natri lauryl sulfate). Các chuyên gia cần lưu ý về tình trạng viêm da tiếp xúc dị ứng ở trẻ em liên quan đến các chất được sử dụng trong khăn lau ướt, chẳng hạn như chất bảo quản methylisothiazolinone (MI), methylchloroisothiazolinone (MCI), bronopol (2-bromo-2-nitropropane-1,3-diol) và iodopropynyl butylcarbamate. Vì khăn lau ướt có thể cung cấp môi trường lý tưởng cho vi khuẩn phát triển nên chúng phải chứa chất bảo quản thích hợp, được dung nạp tốt.

Chăm sóc da đã được chứng minh là có ảnh hưởng đến chức năng hàng rào bảo vệ da. Các chất làm mềm hàng rào ở vùng tã hiện đang được sử dụng rộng rãi ở các nước phát triển để phòng ngừa và điều trị đầu tay cho bệnh lý viêm da tã lót. Các loại kem bảo vệ có thể bảo vệ da vùng tã bằng cách phủ lên bề mặt da và cung cấp lipid có thể thấm vào các khoảng gian bào của lớp sừng, do đó ngăn ngừa tiếp xúc với độ ẩm và chất gây kích ứng và góp phần phục hồi lớp sừng.Có thể sử dụng các chất làm mềm được bào chế phù hợp để hỗ trợ chức năng hàng rào bảo vệ da, với điều kiện chúng được thoa thành một lớp mỏng ở vùng tã để tránh tắc nghẽn và cẩn thận để tránh bị mắc kẹt trong các nếp gấp, gây mất cân bằng quá trình bốc hơi và hình thành khuẩn lạc vi khuẩn.

Nên cân nhắc sử dụng chất làm mềm da ít nhất hai lần một tuần cho làn da khỏe mạnh của trẻ sơ sinh. Có nhiều công thức khác nhau có sẵn cho mục đích này, bao gồm kẽm oxit, petrolatum, dầu gan cá tuyết, dimethicone, lanolin, dexpanthenol và dung dịch Burrow, hỗn hợp nhôm axetat trong nước. Hơn nữa, việc thêm chất làm mềm vào lớp trên cùng của tã có thể giúp giảm tình trạng ban đỏ và hăm tã. 

Viêm da tã lót là một trong những tình trạng da phổ biến nhất ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Tình trạng này có nguyên nhân phức tạp và đa yếu tố. Sự tương tác của nhiều yếu tố, bao gồm tắc nghẽn tã, loét da và tiếp xúc kéo dài với chất gây kích ứng dẫn đến phá vỡ hàng rào bảo vệ da, vi khuẩn xâm nhập và viêm. Chìa khóa để ngăn ngừa và kiểm soát viêm da tã lót là hiểu biết về nguyên nhân và loại bỏ các yếu tố gây bệnh.