Vi khuẩn phế cầu được mệnh danh là một sát thủ vô hình khi có thể gây nên rất nhiều căn bệnh nguy hiểm, trong đó phổ biến nhất phải kể đến đó là viêm màng não, nhiễm khuẩn huyết, viêm tai giữa và viêm phổi. Không chỉ có vậy, loại vi khuẩn này còn gây ra những biến chứng nặng nề cho bệnh nhân, đặc biệt là đối với các ca phế cầu xâm lấn tuy không thường gặp nhưng một khi người bệnh đã mắc phải thì rất khó khăn trong việc điều trị do bệnh cảnh phức tạp.

Viêm phổi do phế cầu

Bên cạnh đó, vi khuẩn phế cầu ngày càng tăng mạnh sức đề kháng đối với nhiều loại kháng sinh hiện có, gây áp lực điều trị đồng thời tạo gánh nặng cho y tế, xã hội và bản thân bệnh nhân vì di chứng của các loại bệnh do phế cầu có thể rất nặng, ví dụ như điếc, liệt, mù hoặc chậm phát triển tâm thần kinh. Chi phí để chữa bệnh cũng vì thế mà tốn kém và mất nhiều thời gian.

Viêm phổi do phế cầu khiến cho đường hô hấp bị nhiễm khuẩn và gây nhiễm trùng tại phổi, khiến cho phổi dễ bị viêm và tổn thương. Nếu không được phát hiện, chẩn đoán và điều trị kịp thời thì bệnh sẽ tiến triển rất nhanh và để lại nhiều biến chứng nghiêm trọng.

Các số liệu liên quan đến bệnh viêm phổi do phế cầu:

- Viêm phổi do phế cầu đang đe dọa mạng sống của hàng triệu người trên toàn cầu. Trong đó Việt Nam nằm trong 15 quốc gia có 75% gánh nặng về viêm phổi của thế giới, đây chính là một trong các nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ nhỏ dưới 5 tuổi.

- Thống kê cho thấy, trung bình cứ 20 giây, 1 trẻ em bị giết bởi viêm phổi do phế cầu. Con số bệnh nhân ở Việt Nam hàng năm là 2,9 triệu ca, trong đó số ca tử vong ở trẻ nhỏ là 4,000 em.

Phế cầu khuẩn (tên khoa học: Streptococcus pneumoniae) thuộc chi Streptococcus là một vi khuẩn Gram dương, thường trú ngụ tại vị trí mũi và họng của tất cả những người bình thường khoẻ mạnh. Có khoảng 50% trẻ em khỏe mạnh mang vi khuẩn này trong cơ thể, ngay khi có điều kiện thuận lợi chúng sẽ tấn công và gây bệnh ở trẻ. 

Phế cầu khuẩn (tên khoa học: Streptococcus pneumoniae)

Do đây là loại vi khuẩn thường tồn tại sẵn trong cơ thể chúng ta nên các bệnh do phế cầu, đặc biệt là viêm phổi rất dễ xảy ra đối với những bệnh nhân vốn có hệ miễn dịch kém như trẻ em dưới 5 tuổi, người mắc bệnh hoặc hội chứng suy giảm miễn dịch, người cao tuổi, người bị suy dinh dưỡng hoặc mắc các bệnh mạn tính,...

Các bệnh phế cầu xâm lấn như: viêm phổi, viêm màng não, nhiễm trùng huyết thường gây nên nhiều di chứng nặng nề và tỷ lệ tử vong cao ở những người mắc phải. Còn bệnh phế cầu không xâm lấn: viêm phổi, viêm tai giữa có khả năng mắc phải rất cao, ảnh hưởng lớn tới sức khoẻ của bệnh nhân, đối với trẻ em thì bị ảnh hưởng tới sự phát triển cũng như tương lai sau này của trẻ.

Trước những mối đe dọa từ viêm phổi do phế cầu, Liên minh toàn cầu phòng chống viêm phổi trẻ em đã phát động lời kêu gọi cần có những hành động cấp thiết để giảm thiểu và chấm dứt tỷ lệ tử vong do căn bệnh này gây nên, mong muốn xoá sổ bệnh vào năm 2030.

Giống như triệu chứng khi nhiễm các loại vi khuẩn, virus đường hô hấp khác, vi khuẩn phế cầu gây bệnh sẽ gây tổn thương phổi, viêm nhiễm và người bệnh sẽ xuất hiện các dấu hiệu cấp tính như ho nhiều, đau ngực, sốt cao,... 

Các dấu hiệu cấp tính như ho nhiều, đau ngực, sốt cao

Trẻ em khi bị viêm phổi sẽ có nguy cơ cao diễn tiếng nhanh và nặng. Ban đầu sẽ là các biểu hiện như sốt cao, ho nhiều, bỏ bú, khóc quấy và thở nhanh (khoảng 40 - 50 lần/phút). Trường hợp nặng em bé có thể phải cần đến thở máy, tiềm ẩn thêm nhiều yếu tố đe dọa tới sức khoẻ của trẻ.

Khi người lớn bị viêm phổi thì cũng sẽ bị sốt cao, ớn lạnh, ho dữ dội và ho nhiều, đau đầu, đau tức ngực, đau tai, cứng cổ,... Khi bệnh trở nặng người lớn có thể phải đối mặt với những tổn thương phổi nghiêm trọng, kém tỉnh táo, bị lú lẫn và nguy cơ tử vong là rất lớn. 

Cũng giống với các triệu chứng nhiễm virus, vi khuẩn đường hô hấp thông thường khác, khi vi khuẩn phế cầu tấn công gây viêm phổi, người bệnh sẽ có những biểu hiện cấp tính như sốt cao, đau ngực, ho nhiều… Khi bị viêm phổi, trẻ nhỏ dễ có nguy cơ diễn tiến nặng, triệu chứng ban đầu thường là ho nhiều, sốt cao, khóc quấy, bỏ bú, trẻ có biểu hiện thở nhanh (40-50 lần/phút). Một em bé nếu mắc viêm phổi nặng có suy hô hấp có thể phải vào thở máy sẽ thêm nhiều yếu tố đe dọa.

Như vậy, điểm chung của các triệu chứng bệnh viêm phổi do phế cầu ở các đối tượng bệnh nhân bao gồm:

• Ho nhiều, đau tức ngực;
• Sốt cao và ớn lạnh;
• Đau tức ngực;
• Thở nhanh, thở gấp hoặc khó thở.

Điều đặc biệt nguy hiểm ở căn bệnh này đó là diễn tiến của bệnh thường nhanh, nếu không cứu chữa kịp thời thì khả năng cao sẽ để lại những di chứng nguy hiểm đe dọa tới tính mạng người bệnh. Kể cả khi được chữa khỏi thì những biến chứng như điếc, mù, chậm phát triển thần kinh cũng có thể xảy ra. 

Các biến chứng tại chỗ:

• Bệnh nhân bị tràn dịch màng phổi

Bệnh nhân bị tràn dịch màng phổi là biến chứng của viêm phổi do phế cầu

• Tràn dịch màng ngoài tim

Các biến chứng sau này:

• Viêm phúc mạc
• Viêm nội nhãn
• Viêm khớp nhiễm khuẩn
• Viêm màng não

Bên cạnh sự lây nhiễm nhanh trong cộng đồng, diễn tiến bệnh lý nhanh, biến chứng nặng, nguy cơ tử vong cao,... mà phế cầu khuẩn còn kháng nhiều loại kháng sinh, điều này khiến cho công tác điều trị gặp rất nhiều khó khăn, gây nên gánh nặng lâu dài cho xã hội, ngành y tế vì không có loại thuốc kháng sinh nào hiệu quả để đẩy lùi căn bệnh này.

Viêm phổi do phế cầu trở thành một căn bệnh phổ biến và mức độ nguy hiểm cao là do tính lây truyền trong cộng đồng rất dễ dàng và nhanh chóng của nó. Thông qua các hoạt động như giao tiếp, nói chuyện, ho, hắt hơi,... khiến cho nước bọt văng ra từ cơ thể người bệnh làm cho vi khuẩn phế cầu bám vào các vật dụng xung quanh hoặc bám vào người khác. Đặc biệt trong các không gian có nhiều người như khu công nghiệp, lớp học, lễ hội,... sẽ là điều kiện lý tưởng để vi khuẩn lây truyền diện rộng, xâm nhập vào cơ thể mọi người và gây ra bệnh viêm phổi.

Viêm phổi do phế cầu lây truyền trong cộng đồng rất dễ dàng và nhanh chóng

Số liệu chỉ ra rằng vi khuẩn phế cầu là nguyên nhân hàng đầu gây nên bệnh viêm phổi ở người (chiếm khoảng 35 - 50% trong số các trường hợp bị viêm phổi).

Bệnh viêm phổi do vi khuẩn phế cầu có thể xuất hiện ở bất cứ ai, nhưng cũng có những đối tượng bệnh nhân lại chiếm tỷ lệ mắc cao hơn so với người khác. Tình trạng sức khoẻ hoặc độ tuổi cũng là các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng mắc bệnh. Cụ thể như sau:

• Theo thống kê cho thấy, trẻ em dưới 5 tuổi và người già trên 54 - 64 tuổi là nhóm đối tượng chiếm tỷ lệ mắc phế cầu khuẩn cao hơn cả, đặc biệt là những người trên 85 tuổi.

Người trên 85 tuổi có nguy cơ mắc bệnh cao

• Những người có tình trạng sức khoẻ yếu như:
• Mắc các bệnh mạn tính về tim, phổi, hen suyễn, gan hoặc thận, đái tháo đường,...
• Bị mắc bệnh suy giảm hệ miễn dịch như HIV/AIDS, bệnh ung thư, bị hư hoặc cắt lách,...
• Rò rỉ dịch não tuỷ hoặc cấy ốc tai (bị thoát dịch xung quanh não và tuỷ sống)
• Thói quen sinh hoạt không lành mạnh: nghiện chất kích thích, rượu bia, thuốc lá,...

Khi đã có những bệnh nền kể trên và hệ miễn dịch suy yếu, nếu phế cầu khuẩn tấn công thì người bệnh rất dễ bị hạ gục, gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, thậm chí có thể khiến bệnh nhân bị tử vong.

Trước khi vắc xin được chế tạo thành công, viêm phổi do phế cầu để lại rất nhiều hệ lụy cho xã hội: trẻ em bị bệnh thì đau đớn kéo dài và nhiều di chứng bất lợi cho sự phát triển sau này, người lớn giảm sức lao động, nếu nặng thì tử vong, còn được chữa khỏi thì biến chứng nặng nề gây tốn kém thời gian, tiền bạc, áp lực tinh thần và trở thành gánh nặng cho y tế, xã hội,...

Để bảo vệ cộng đồng khỏi mối đe dọa của viêm phổi do phế cầu thì môi trường sống cần được đảm bảo, lành mạnh, không bị ô nhiễm bởi khói bụi công nghiệp, hoá chất. Ngoài ra trẻ em cũng cần được cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng bằng sữa mẹ ít nhất trong 6 tháng đầu đời để có một hệ miễn dịch khỏe mạnh. Phương pháp hữu hiệu để bảo vệ mọi người khỏi viêm phổi do phế cầu đó là tiêm vắc xin phòng ngừa. Đặc biệt là những đối tượng có nguy cơ cao mắc căn bệnh này.

Hiện nay, Việt Nam đang lưu hành 2 loại vắc xin phế cầu cho cả đối tượng trẻ em và người lớn, đó là:

• Vắc xin Synflorix (xuất xứ từ Bỉ): trẻ em từ 6 tuần tuổi đến 5 tuổi cho thể tiêm được;
• Vắc xin Prevenar 13 (xuất xứ từ Anh): trẻ 6 tuần tuổi trở lên, người lớn, người cao tuổi và những người bị mắc các bệnh lý mạn tính có thể tiêm được loại vắc xin này. Lịch tiêm là chỉ cần 1 mũi duy nhất.

Phương pháp hữu hiệu để bảo vệ mọi người khỏi viêm phổi do phế cầu đó là tiêm vắc xin phòng ngừa

Một số biện pháp bác sĩ có thể chỉ định thực hiện khi bệnh nhân bị phế cầu khuẩn xâm lấn:

- Tiến hành lấy mẫu máu hoặc dịch não tuỷ để xét nghiệm trong trường hợp bệnh nhân nghi ngờ bị nhiễm trùng máu hoặc bị viêm màng não do phế cầu tấn công.

- Nếu vi khuẩn phế cầu gây nên các bệnh lý này, bác sĩ có thể đưa vi khuẩn đến phòng thí nghiệm để nuôi cấy chúng nhằm mục đích:

• Xác nhận sự tồn tại của vi khuẩn trong cơ thể bệnh nhân
• Xác nhận loại vi khuẩn là nguyên nhân gây bệnh là gì
• Quyết định loại kháng sinh để điều trị tốt nhất đối với tình trạng bệnh

Còn đối với các bệnh do phế cầu khuẩn không xâm lấn (nhiễm trùng tai hoặc xoang), thường bác sĩ sẽ chẩn đoán dựa trên tiền sử bệnh án, kèm theo kết quả khám lâm sàng và chẩn đoán nhiễm trùng phế cầu.

Việc chẩn đoán viêm phổi do phế cầu đòi hỏi phải có bác sĩ có trình độ nhất định cùng các trang thiết bị hiện đại để có thể phát hiện ra bệnh. Tại  BVĐK MEDLATEC có đội ngũ chuyên gia đầu ngành về chuyên ngành hô hấp cũng các bác sĩ giỏi có nhiều kinh nghiệm chẩn đoán và điều trị cho nhiều trường hợp viêm phổi do phế cầu. Đặc biệt với sự trợ giúp của máy CT 128 dãy, các xét nghiệm đặc hiệu như Panel tác nhân vi khuẩn gây bệnh đường hô hấp (phương pháp Realtime PCR), cấy đờm,... rất nhiều bệnh nhân đã được chẩn đoán chính xác viêm phổi do phế cầu.

Hệ thống trang thiết bị hiện đại tại BVĐK MEDLATEC giúp chẩn đoán chính xác bệnh 

Như đã đề cập, thường đối với viêm phổi do phế cầu bệnh nhân sẽ được điều trị bằng thuốc kháng sinh. Tuy nhiên hiện nay loại vi khuẩn này kháng lại hầu hết các loại kháng sinh vốn dùng để điều trị các bệnh nhiễm trùng.

Viêm phổi do phế cầu bệnh nhân sẽ được điều trị bằng thuốc kháng sinh

Ở các bệnh nhiễm trùng phế cầu xâm lấn mà được điều trị bằng kháng sinh sẽ là loại kháng sinh phổ rộng, cho đến khi có kết quả về thử nghiệm độ nhạy. Loại kháng sinh này chống lại các loại vi khuẩn khác nhau. Khi đã biết được vi khuẩn nhạy cảm với loại kháng sinh nào thì bác sĩ sẽ lựa chọn ra một loại kháng sinh có tính ức chế vi khuẩn mạnh hơn để điều trị.

Ngoài ra có thể sử dụng vắc xin phế cầu liên hợp bên cạnh kháng sinh. Với sự thành công của loại vắc xin này thì tình trạng kháng kháng sinh cũng rất hiếm xảy ra. Khi kết hợp với các thuốc kháng sinh hợp lý, bệnh nhân có hy vọng bệnh nhiễm trùng sẽ diễn tiến chậm lại.

Với việc chẩn đoán chính xác viêm phổi do phế cầu bởi đội ngũ chuyên gia, bác sĩ giỏi và các trang thiết bị, máy móc xét nghiệm hiện đại, BVĐK MEDLATEC cũng đã điều trị thành công rất nhiều ca bệnh viêm phổi do phế cầu được phát hiện tại viện. Bên cạnh đó, bệnh viện còn là đơn vị có thể tiến hành tiêm phòng phế cầu cho khách hàng có nhu cầu tiêm tại viện.