Key chính: cây mè đất

Cây mè đất - Loài cây được dùng nhiều trong chữa bệnh nhưng cần cẩn trọng

Cây mè đất phát triển mạnh ở khu vực có khí hậu nhiệt đới, cận nhiệt đới. Từ lâu, người ta đã biết tận dụng loài thực vật này để điều chế nhiều bài thuốc. Bên cạnh sử dụng rộng rãi trong đông y, các nghiên gần đây cũng bắt đầu công nhận tác dụng của cây mè đất.

1. Tìm hiểu chung về cây mè đất

1.1. Đặc điểm hình thái

Cây mè đất có danh pháp khoa học là Leucas zeylanica (L.)R.Br, thuộc họ thực vật Lamiaceae. Loại cây này còn được biết đến với một số tên gọi khác như bạch thiệt, phong sào thảo,...

Hình ảnh cây mè đất ngoài thiên nhiên

Mè đất thuộc nhóm thực vật thân thảo, ngắn ngày (sống hàng năm). Chiều cao trung bình của cây thường đạt từ 20 đến 40cm, thân cây tương đối thẳng, phần gốc có xu hướng hóa gỗ. Mỗi thân cây sẽ phân thành nhiều nhánh, bao quanh phần thân là một lớp lông.

Lá của cây mè đất mọc đối xứng nhau, lá hình lưỡi mác thon dài (dài khoảng 2 đến 5cm), hẹp ngang. Bao quanh chiếc lá là phần viền răng cưa thưa, bao phủ 2 mặt lá là một lớp lông mỏng.

Hoa mè đất mọc ở vị trí đầu cành hoặc mọc tại ngọn thân. Đường kính của mỗi bông hoa dao động từ 1.5 đến 2cm. Hoa màu trắng, mọc theo cụm đối xứng. Phần đài hoa hình ống, cấu thành từ nhiều răng. Tràng hoa gồm 1 vòng lông và môi chia làm 2 (lông môi trên dài hơn). Sau khi hoa tàn, quả sẽ xuất hiện (quả hình trứng nhẵn).

Cây mè đất ưa ánh sáng, phát triển tự nhiên không yêu cầu chăm sóc cầu kỳ. Khi quả già đi, hạt bắt đầu rơi xuống đất. Kể từ đây, hàng loạt cây con sẽ mọc lên. Giai đoạn tháng 3 đến tháng 4 chính là khoảng thời gian mè đất mọc lên mạnh nhất.

1.2. Khu vực phân bố

Mè đất chủ yếu phân bố tại khu vực nhiệt đới, cận nhiệt của châu Á. Loài thực vật này được cho là có nguồn gốc từ Ấn Độ. Hiện nay, mè đất phát triển cực mạnh tại Ấn Độ, phía nam Trung Quốc Malaysia và khu vực Đông Nam Á nói chung.

Cây mè đất mọc tự nhiên gần tương tự như cỏ dại

Tại Việt Nam, cây mè đất tập trung nhiều tại một số tỉnh thành miền núi, trung du phía Bắc. Đây là loài cây có xu hướng mọc thành quần thể, cây gần như mọc hoang. Nếu không thu hái làm thuốc, người ta thường loại bỏ mè đất. Bởi loại cây này dễ ảnh hưởng đến cây trồng khác.

2. Tác dụng của mè đất theo y học hiện đại

Một nghiên cứu thực hiện bởi các nhà khoa học tại Malaysia cho thấy chất chống oxy hóa tìm thấy trong rễ cây mè đất tương tự như một chất kháng khuẩn cực mạnh. Bên cạnh đó, những bộ phận khác của loại dược liệu này cũng chứa hợp chất hỗ trợ giảm đau, chống viêm.

Cây mè đất được cho là có tác dụng hỗ trợ hạ đường huyết

Ngoài ra, một số nhà khoa học tại Ấn Độ cũng từng nghiên cứu, thử nghiệm sử dụng dược liệu từ cây mè đất trên những chú chuột bị mắc bệnh gan. Kết quả cho thấy mè đất có khả năng hỗ trợ bảo vệ gan khá hiệu quả.

Mặt khác, nhiều hợp chất tìm thấy trong cây mè đất cũng có tác dụng hạ đường huyết, mở ra hướng điều trị tiểu đường mới.

Tuy rằng vẫn đang trong giai đoạn nghiên cứu, thử nghiệm nhưng cây mè đất hứa hẹn sẽ mở ra cơ hội ứng dụng rộng rãi hơn.

Còn trong Đông y, mè đất đã trở thành nguyên liệu quen thuộc trong nhiều bài thuốc. Tuy nhiên trước khi áp dụng bất kỳ bài thuốc nào chứa thành phần mè đất, bạn đều phải tham khảo kỹ ý kiến bác sĩ.

3. Tham khảo các bài thuốc phổ biến từ cây mè đất

Sau đây là một vài bài thuốc trị bệnh phổ biến từ cây mè đất bạn có thể tham khảo:

- Bài thuốc chữa ho gà cho trẻ em: Phối trộn 12 gam cây mè đất, 8 gam rễ chanh, 8 gam lá hẹ, 8 gam cam thảo cùng với 2 vỏ trứng gà ấp sao giấm. Sau đó, bạn tiến hành giã nát, sắc lấy nước, pha thêm đường và cho trẻ dùng theo liều lượng sau:

+ Trẻ từ 1-3 tuổi: Dùng 3 thìa cà phê mỗi lần.

+ Trẻ từ 4-5 tuổi: Dùng 4 thìa cà phê mỗi lần.

+ Trẻ từ 6 tuổi trở lên: Dùng khoảng 5 đến 6 thìa cà phê mỗi lần. Mỗi ngày cho trẻ dùng khoảng 3 lần.

- Bài thuốc chữa viêm xoang: Chuẩn bị sẵn 20 gam mè đất, 20 gam cây bồ công anh, 16 gam cam thảo và 10 lá xạ can. Tiếp theo, bạn rửa sạch các nguyên liệu vừa chuẩn bị, đun sôi rồi chắt lấy 200ml nước uống, uống đều đặn 2 đến 3 lần mỗi ngày.

- Bài thuốc trị viêm da, ghẻ ngứa: Đun sôi khoảng 100 gam mè đất cùng nước. Vệ sinh cơ thể bằng loại nước này và đắp lá mè đất giã nát lên vùng da bị viêm, ghẻ.

- Bài thuốc trị đau răng: Giã nát cây mè đất rồi ngậm mỗi ngày.

- Bài thuốc cải thiện chức năng gan: Sắc khoảng 15 gam mè đất lấy nước dùng hàng ngày.

- Bài thuốc trị bầm tím, tụ máu: Tiến hành giã nát mè đất tươi và đắp vào khu vực da bị tụ máu, bầm tím. Áp dụng mỗi ngày 1 lần.

- Bài thuốc trị khí hư: Chuẩn bị sẵn mè đất, củ gai, rễ cỏ xước (mỗi loại 20 gam) và 16 gam rễ bấn. Sau đó, bạn tiến hành rửa sạch, đun sôi cùng khoảng 1 lít nước đến khi thu được 300ml thuốc thì tắt bếp. Uống đều đặn 3 lần mỗi ngày, duy trì trong khoảng 1 tháng.

4. Lưu ý khi sử dụng cây mè đất

Cho đến nay, nghiên cứu về tác dụng của cây mè đất trong điều trị bệnh vẫn còn khá hiếm hoi. Chính vì vậy, bạn không nên lạm dụng loại cây này nếu chưa tham khảo tư vấn chi tiết của thầy thuốc hay những người có chuyên môn.

Cây mè đất có nhiều tác dụng tốt nhưng không vì vậy mà bạn tự ý sử dụng

Liều lượng khuyến cáo khi sử dụng mè đất để điều trị bệnh phổ biến là từ 12 đến 15g/ngày. Trường hợp nhận thấy sự thay đổi bất thường của cơ thể, xuất hiện tác dụng phụ không mong muốn, bạn phải tạm ngừng sử dụng và đến cơ sở y tế để kiểm tra cụ thể.

Cây mè đất phát triển tương đối mạnh tại vùng núi trung du phía Bắc. Loại cây này có thể sinh trưởng tốt mà không cần chăm sóc kỹ lưỡng. Từ lâu trong đông y, người ta đã sử dụng mè đất để chữa trị một số căn bệnh. Tuy vậy nếu chưa đi khám chữa cụ thể, nhận tư vấn của thầy thuốc, bạn không nên tự ý áp dụng bất kỳ bài thuốc nào từ cây mè đất. Hi vọng với những chia sẻ trên đây, bạn đã cập nhật thêm nhiều thông tin hữu ích.

BS Vân đã duyệt