1. Đặc điểm sinh học cây xuyến chi

Cây xuyến chi (đơn kim, đơn buốt, quỷ châm thảo) họ Cúc, là dòng mọc hoang dạng bụi cao 40 - 100cm. Phần thân và cành xuyến chi có lông và rãnh chạy dọc. 

Xuyến chi ra hoa nhiều nhất vào tháng 3 - 5 hoặc 8 - 10. Hoa cây xuyến chi màu trắng, gồm nhiều cánh, nhụy màu vàng, hoa mọc ra từ nách lá hoặc đầu cành. Nhụy hoa phát triển thành hạt dạng hình quả bế, trên đầu có gai.

Nguồn gốc cây xuyến chi từ Nam Mỹ. Ở nước ta, cây xuyến chi có nhiều ở miền núi và trung du phía Bắc, Đông Nam Bộ, Tây Nguyên. 

Cây xuyến chi thường mọc nhiều trên các bãi đất hoang

2. Thành phần và khai thác dược liệu cây xuyến chi

Thành phần hóa học chính của cây xuyến chi gồm: porphyrin, polyynes, terpenoid, flavonoid,... Đặc biệt, thành phần flavonoid có khả năng chống viêm, ngừa ung thư, chống oxy hóa,...

Hoa xuyến chi có hàm lượng dược chất cao nhất vào thời điểm tháng 4 - 9 nên khuyến khích thu hái vào thời điểm này. Mọi bộ phận của cây xuyến chi đều có thể dùng làm dược liệu (trừ rễ). Sau khi thu hoạch, các bộ phận của cây được rửa sạch, thái khúc, dùng tươi hoặc phơi phô.

3. Công dụng của cây xuyến chi đối với sức khỏe

3.1. Chống oxy hóa

Chiết xuất từ cây xuyến chi giàu chất chống oxy hóa giúp phòng ngừa bệnh tim mạch, ung thư đường tiêu hóa. Cũng chính thành phần chống oxy hóa của loài cây này được dùng trong các sản phẩm chăm sóc da, phòng ngừa các bệnh lý ngoài da.

3.2. Chống viêm

Thành phần flavonoid, nhất là quercetin trong cây xuyến chi có thể chống lại tổn thương do gốc tự do. Đây là chất có thể chống lại yếu tố gây viêm, thường có mặt trong các dược phẩm điều trị bệnh xương khớp.

Không những thế, dược phẩm có thành phần làm từ cây xuyến chi cũng có hiệu quả trong điều trị vết thương khó lành do bệnh tiểu đường, vết lở loét ngoài da. Thành phần kháng viêm trong dược liệu tự nhiên này giúp quá trình làm lành vết thương trở nên nhanh hơn.

3.3. Phòng ngừa huyết áp cao

Huyết áp cao có thể tiềm ẩn nguy cơ biến chứng suy tim, suy thận, đột quỵ,... Việc dùng cây xuyến chi sẽ hỗ trợ ổn định huyết áp, giảm thiểu nguy cơ này. Tuy nhiên, đây mới chỉ là nghiên cứu trên động vật và vẫn cần có nghiên cứu chuyên sâu hơn để chứng minh về hiệu quả này đối với con người.

3.4. Chống nấm, kháng khuẩn

Chiết xuất tinh dầu từ cây xuyến chi có thể chống nấm, ức chế vi khuẩn tăng sinh. Vì thế, có thể dùng dược liệu này để sát khuẩn vết thương, giảm thiểu nguy cơ nhiễm trùng, giảm hình thành sẹo. 

3.5. Tốt cho tim mạch

Thừa cân, vận động ít, béo phì, hút thuốc lá, tuổi cao,... dễ đối mặt với các vấn đề về tim mạch và tăng nguy cơ bị nhồi máu cơ tim, suy tim, suy thận, đột quỵ. Thành phần của cây xuyến chi giàu chất chống oxy hóa, chất xơ nên có thể phòng ngừa nguy cơ này.

Sử dụng cây xuyến chi có thể phòng ngừa bệnh huyết áp và nhấn mạnh

3.6. Cải thiện chức năng tuyến tiền liệt

Nam giới dùng cây xuyến chi có thể tăng khả năng liên kết mô tuyến tiền liệt, khiến tuyến này co lại. Kết quả là các triệu chứng của bệnh phì đại tuyến tiền liệt như: tiểu són, tiểu gấp, tiểu khó,... được cải thiện.

4. Bài thuốc chữa bệnh từ cây xuyến chi và một số lưu ý

4.1. Bài thuốc chữa bệnh từ cây xuyến chi

- Chữa viêm dạ dày

Bài thuốc thứ nhất

+ Chuẩn bị: 60g xuyến chi, 800ml nước.

+ Cách thực hiện: sắc xuyến chi với nước cho đến khi nước cạn còn một nửa nước thì chắt lấy và chia thành 4 lần uống/ngày. 

Bài thuốc thứ hai

+ Chuẩn bị: 1 lượng tùy ý cây xuyến chi.

+ Cách thực hiện: nấu xuyến chi thành cao đặc, mỗi ngày lấy 6g hòa với nước gừng tươi để uống.

- Chữa mẩn ngứa

+ Nguyên liệu: 100 - 200g xuyến chi, 4 - 5 lít nước.

+ Cách thực hiện: đem nấu xuyến chi với nước để lấy nước tắm còn phần bã thì xát lên vùng da bị ngứa. Làm như vậy cho đến khi tình trạng ngứa khỏi hẳn.

- Chữa viêm họng cấp

+ Nguyên liệu: 30 - 60g xuyến chi tươi.

+ Cách thực hiện: giã nát xuyến chi sau đó vắt lấy nước, chia thành 3 lần uống. Nếu cảm thấy khó uống bạn có thêm 1 thìa cà phê mật ong vào.

- Chữa đau nửa đầu

+ Chuẩn bị: 3 quả đại táo, 30g xuyến chi.

+ Cách thực hiện: sắc toàn bộ dược liệu trong khoảng 30 phút sau đó chắt lấy phần nước để chia thành 3 lần uống/ngày.

Có thể thu hái xuyến chi quanh năm, phơi khô để dùng làm dược liệu

4.2. Lưu ý khi chữa bệnh bằng cây xuyến chi 

Trong quá trình dùng cây xuyến chi để chữa bệnh bạn nên lưu ý một số vấn đề sau:

- Chỉ nên thu hoạch cây xuyến chi ở vùng đất đã được biết ít kim loại nặng hoặc không có sự nghi ngờ đất nhiễm độc tố vì dược liệu này có khả năng hút độc mạnh. 

- Không dùng cây xuyến chi chữa bệnh cho người có tiền sử dị ứng và thai phụ.

- Nếu quá trình dùng cây xuyến chi chữa bệnh phát hiện sức khỏe có dấu hiệu bất thường thì nên dừng lại và đến cơ sở y tế kiểm tra.

Những thông tin trong bài viết trên đây hy vọng đã cung cấp thêm tư liệu để bạn hiểu về công dụng và cách dùng thảo dược cây xuyến chi. Để việc dùng dược liệu này đạt hiệu quả chữa bệnh và không gây nên hệ lụy cho sức khỏe, bạn vẫn cần hỏi ý kiến của thầy thuốc Đông y.