1. Cơ chế hình thành xơ vữa động mạch

Xơ vữa động mạch không phải là chuyện xảy ra trong ngày một ngày hai, mà là cả một quá trình diễn ra âm thầm bên trong cơ thể. Thông thường, tình trạng này sẽ bắt đầu từ những tổn thương rất nhỏ ở lớp nội mạc – lớp lót bên trong thành động mạch. Những tổn thương này có thể do nhiều nguyên nhân như huyết áp cao, mức cholesterol trong máu tăng cao hay thói quen hút thuốc lá.

Khi lớp nội mạc bị tổn thương, Lipoprotein tỷ trọng thấp (LDL) dễ dàng xâm nhập vào lớp nội mạc bị tổn thương và bị oxy hóa thành ox-LDL – một dạng LDL bị biến đổi có độc tính. Bạch cầu đơn nhân (monocyte) di chuyển vào thành mạch, biệt hóa thành đại thực bào (macrophage) và “nuốt” ox-LDL, hình thành tế bào bọt (foam cell).

Quá trình này kích thích phản ứng viêm, giải phóng các cytokine gây viêm như TNF-α, IL-6, MCP-1, thu hút thêm nhiều bạch cầu đến vị trí tổn thương.

Các tế bào cơ trơn từ lớp trung mạc di chuyển vào nội mạc và tăng sinh để đáp ứng với tổn thương. Chúng tiết ra collagen, elastin, proteoglycan, hình thành vỏ xơ (fibrous cap) bao bọc lấy lõi lipid, giúp ổn định mảng xơ vữa.

Khi mảng xơ vữa trong lòng mạch bị nứt hoặc vỡ ra, cơ thể sẽ lập tức phản ứng như một cơ chế tự vệ bằng cách tạo ra cục máu đông. Tuy nhiên, chính phản ứng này lại có thể vô tình gây hại. Cục máu đông có thể làm tắc nghẽn hoàn toàn dòng chảy của máu trong mạch, từ đó dẫn đến những biến chứng nghiêm trọng như nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ.

Theo thời gian, các mảng xơ vữa động mạch ngày càng lớn, khiến lòng mạch thu hẹp lại

2. Nguyên nhân phổ biến gây xơ vữa động mạch

Xơ vữa động mạch là một trong những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó, chủ yếu liên quan đến thói quen sinh hoạt hoặc do các bệnh lý nền. Tuổi càng cao, nguy cơ xơ vữa động mạch càng tăng, đặc biệt là ở nam giới. Dưới đây là những nguyên nhân chính thường đứng sau tình trạng này:

2.1. Cholesterol cao 

Cholesterol là một thành phần quan trọng đối với cơ thể, nhưng khi lượng cholesterol xấu tăng cao, nó sẽ âm thầm bám vào thành động mạch, tạo nên những mảng bám cứng đầu. Theo thời gian, những mảng bám này dần tích tụ và làm thu hẹp lòng mạch, khiến máu khó lưu thông đến những cơ quan quan trọng như tim hay não, gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm.

2.2. Huyết áp cao

Khi huyết áp tăng cao, thành động mạch phải chịu một lực ép lớn, lâu dần mất đi sự linh hoạt và dễ bị tổn thương. Những vết thương này tạo ra vị trí lý tưởng để cholesterol và chất béo bám vào, dần dần hình thành các mảng xơ vữa.

2.3. Hút thuốc lá

Nicotine cùng hàng trăm hóa chất độc hại trong thuốc lá có thể gây tổn thương trực tiếp đến lớp lót bên trong động mạch, kích thích viêm nhiễm và thúc đẩy quá trình xơ vữa diễn ra nhanh hơn.

Hút thuốc lá có thể gây tổn thương trong động mạch và thúc đẩy quá trình xơ vữa diễn ra nhanh hơn

2.4. Đái tháo đường

Khi lượng đường trong máu luôn ở mức cao, các mạch máu dễ bị tổn thương và viêm nhiễm, tạo điều kiện cho cholesterol dễ dàng tích tụ, thúc đẩy quá trình xơ vữa động mạch diễn ra nhanh hơn. 

2.5. Lối sống ít vận động

Ít vận động khiến mỡ thừa tích tụ, tăng nguy cơ béo phì và rối loạn mỡ máu – những yếu tố hàng đầu góp phần gây ra xơ vữa động mạch.

2.6. Chế độ ăn uống không lành mạnh

Việc tiêu thụ quá nhiều thực phẩm giàu chất béo bão hòa, dầu mỡ và đồ ăn chế biến sẵn có thể làm tăng cholesterol xấu, góp phần đẩy nhanh quá trình hình thành mảng xơ vữa trong lòng mạch. Một chế độ ăn cân bằng với nhiều rau xanh, chất xơ và chất béo lành mạnh chính là chìa khóa giúp bảo vệ hệ tim mạch.

3. Biểu hiện cho thấy bạn có thể đang gặp xơ vữa động mạch

Xơ vữa động mạch thường diễn ra từ từ và không có biểu hiện rõ ràng. Đến khi tình trạng này gần như gây tắc nghẽn toàn bộ động mạch, cơ thể sẽ có những tín hiệu cảnh báo, bao gồm:

• Đau thắt ngực: Khi các động mạch vành bị thu hẹp, lượng máu cung cấp cho cơ tim giảm có thể bị cản trở, khiến bạn cảm thấy đau tức ngực, đặc biệt khi gắng sức.
• Khó thở, mệt mỏi: Do tim không nhận đủ oxy, dẫn đến tình trạng hụt hơi ngay cả khi vận động nhẹ.
• Đau, tê bì chân tay: Nếu động mạch ở chi bị ảnh hưởng, bạn có thể thấy tê bì hoặc đau nhức, nhất là khi đi lại.
• Đột quỵ: Khi động mạch cung cấp máu cho não bị tắc nghẽn, có thể xuất hiện đột ngụy với các dấu hiệu nguy hiểm như méo miệng, yếu liệt tay chân, nói khó hoặc mất ý thức đột ngột.

Nếu có bất kỳ dấu hiệu nào kể trên, bạn cần thăm khám sớm và điều chỉnh lối sống kịp thời để có thể kiểm soát bệnh.

4. Cách phòng tránh xơ vữa động mạch hiệu quả

Xơ vữa động mạch có thể phòng tránh được nếu bạn xây dựng lối sống lành mạnh ngay từ bây giờ. Dưới đây là những thói quen đơn giản nhưng vô cùng quan trọng để ngăn ngừa nguy cơ mắc bệnh:

• Tránh xa đồ ăn có chứa nhiều cholesterol xấu như mỡ động vật, nội tạng, đồ chiên rán. Thay vào đó, hãy bổ sung rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt – đây là nguồn chất xơ dồi dào giúp giảm cholesterol và giữ mạch máu thông thoáng.
• Ưu tiên cá, các loại hạt, dầu oliu vì chúng có chứa chất béo lành mạnh cho con người.
• Giảm muối và đường trong chế độ ăn để giúp kiểm soát huyết áp và đường huyết.
• Thừa cân, béo phì có thể khiến nguy cơ xơ vữa động mạch tăng. Vì vậy, bạn hãy kiểm soát cân nặng bằng cách ăn uống điều độ và thường xuyên vận động, tập thể dục.
• Bỏ thuốc lá, hạn chế rượu bia
• Kiểm tra huyết áp, mỡ máu, đường huyết thường xuyên để phát hiện sớm nguy cơ xơ vữa động mạch và có biện pháp điều trị kịp thời.

Bạn nên thường xuyên kiểm tra sức khỏe để phát hiện sớm nguy cơ xơ vữa động mạch và có biện pháp điều trị

Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc nào về xơ vữa động mạch, đừng ngần ngại liên hệ với Hệ thống Y tế MEDLATEC qua hotline 1900 56 56 56 để được tư vấn và hỗ trợ.