1. Hội chứng Pica là gì?

Hội chứng Pica, hay còn gọi là rối loạn ăn uống Pica, là tình trạng người bệnh có ham muốn ăn những vật không phải thực phẩm, chẳng hạn như đất, cát, giấy, tóc, vải hoặc kim loại. Hành vi này kéo dài ít nhất một tháng và không phù hợp với lứa tuổi hoặc văn hóa, nên được xem là một dạng rối loạn ăn uống đặc biệt.

Hội chứng này có thể xảy ra ở nhiều đối tượng, phổ biến nhất là:

• Trẻ em: Thường thử nghiệm mọi vật xung quanh.
• Phụ nữ mang thai: Đặc biệt khi thiếu sắt hoặc kẽm, dẫn đến thèm ăn các loại không phải thực phẩm. 
• Người có rối loạn tâm thần hoặc thiểu năng trí tuệ: Dễ xuất hiện hành vi ăn vật lạ như một biểu hiện của căng thẳng, lo âu hoặc rối loạn hành vi.

Mặc dù nhiều người nghĩ Pica chỉ là “thói quen kỳ quặc”, nhưng nếu không được phát hiện và xử lý, nó có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, bao gồm tổn thương tiêu hóa, ngộ độc và thiếu dinh dưỡng. Vì vậy, nhận biết sớm hội chứng Pica là bước quan trọng để bảo vệ sức khỏe thể chất và tinh thần.

Người mắc hội chứng Pica thường có ham muốn ăn những vật không phải thực phẩm

2. Nguyên nhân gây hội chứng Pica

Hội chứng Pica xuất hiện do nhiều nguyên nhân khác nhau, kết hợp giữa yếu tố sinh lý, tâm lý và môi trường. Việc hiểu rõ nguyên nhân sẽ giúp phòng ngừa và điều trị hiệu quả hơn. Cụ thể: 

Nguyên nhân sinh lý 

Với nhóm nguyên nhân này, hội chứng Pica thường liên quan đến sự thiếu hụt hoặc mất cân bằng các chất dinh dưỡng quan trọng trong cơ thể, dẫn đến ham muốn ăn những vật không phải thực phẩm. Bao gồm: 

• Thiếu sắt và kẽm: Đây là hai nguyên nhân phổ biến nhất, đặc biệt ở trẻ em và phụ nữ mang thai. Khi cơ thể thiếu sắt hoặc kẽm, cảm giác thèm ăn những chất phi thực phẩm như đất, giấy hay phấn có thể xuất hiện như một cơ chế bù đắp.
• Thiếu các khoáng chất và vitamin khác: Ngoài sắt và kẽm, sự thiếu hụt canxi, magie hoặc một số vitamin cũng có thể góp phần hình thành hành vi Pica.
• Rối loạn hấp thu: Một số bệnh lý đường tiêu hóa khiến cơ thể không hấp thụ đầy đủ chất dinh dưỡng, làm tăng nguy cơ xuất hiện hội chứng Pica.

Nguyên nhân tâm lý 

Với nhóm nguyên nhân tâm lý, hội chứng Pica thường liên quan đến trạng thái tinh thần, cảm xúc và hành vi của người bệnh. Một số yếu tố chính bao gồm:

• Căng thẳng, lo âu kéo dài: Người gặp áp lực tâm lý hoặc stress thường hình thành thói quen ăn những vật không thực phẩm như một cơ chế giải tỏa căng thẳng.
• rối loạn tâm thần: Trầm cảm, rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD), tâm thần phân liệt hoặc các rối loạn hành vi khác có thể làm tăng nguy cơ xuất hiện Pica.
• Thiếu sự hướng dẫn hoặc giám sát hành vi: Đặc biệt ở trẻ em, nếu không được giáo dục đúng cách hoặc không có sự giám sát từ gia đình, trẻ dễ thử nghiệm và hình thành thói quen ăn vật lạ.
• Tác động từ trải nghiệm cá nhân: Một số trẻ em hoặc người trưởng thành từng trải qua stress, chấn thương tâm lý, hoặc môi trường sống thiếu ổn định có thể phát triển hành vi Pica như một biểu hiện của tâm lý không ổn định.

Căng thẳng quá mức cũng là một trong những yếu tố hình thành hiện tượng Pica

Nguyên nhân xã hội - môi trường 

Ngoài nguyên nhân sinh lý và tâm lý, hội chứng này còn có thể xuất phát từ các yếu tố xã hội và môi trường xung quanh, bao gồm:

• Thói quen và phong tục: Ở một số cộng đồng, việc ăn các chất phi thực phẩm như đất, phấn hay lá cây có thể xuất phát từ truyền thống hoặc niềm tin văn hóa, tạo điều kiện hình thành hành vi Pica.
• Ảnh hưởng từ môi trường sống: Trẻ em hoặc người lớn sống trong môi trường có nhiều vật lạ, ít giám sát dễ bị kích thích hành vi ăn vật không thực phẩm.
• Thiếu giáo dục về dinh dưỡng và thói quen ăn uống: Khi không được hướng dẫn cách phân biệt thực phẩm và vật không ăn được, hành vi Pica có thể phát triển tự nhiên.
• Môi trường căng thẳng hoặc thiếu ổn định: Gia đình thiếu sự quan tâm, áp lực học tập hay xung đột thường xuyên cũng có thể thúc đẩy hành vi ăn vật lạ.

Nguyên nhân khác 

Bên cạnh các nguyên nhân sinh lý, tâm lý và xã hội - môi trường, hội chứng Pica còn có thể phát sinh do một số yếu tố sau:

• Đặc điểm cá nhân và di truyền: Một số nghiên cứu cho thấy trẻ em hoặc người trưởng thành có tiền sử gia đình mắc các rối loạn hành vi ăn uống bất thường có nguy cơ cao hơn.
• Căng thẳng hoặc chấn thương tâm lý: Những người từng trải qua sang chấn tâm lý, mất mát hoặc môi trường sống bất ổn dễ hình thành hành vi Pica như một cơ chế đối phó.
• Tác dụng phụ của một số loại thuốc: Một số thuốc ảnh hưởng đến cảm giác thèm ăn hoặc chức năng não có thể kích thích ham muốn ăn vật không thực phẩm.

3. Dấu hiệu nhận biết hội chứng Pica

Nhận biết hội chứng Pica sớm giúp phòng ngừa biến chứng nguy hiểm và hỗ trợ điều trị kịp thời. Dưới đây là những dấu hiệu thường gặp:

• Hành vi ăn những vật không phải thực phẩm: Người mắc Pica thường xuyên ăn các vật như đất, cát, giấy, tóc, vải hoặc kim loại. Hành vi này kéo dài ít nhất một tháng và không phù hợp với lứa tuổi hoặc văn hóa.
• Xuất hiện các triệu chứng cơ thể: Người bệnh có thể gặp rối loạn tiêu hóa (đau bụng, buồn nôn, táo bón, tiêu chảy), tổn thương răng hoặc niêm mạc miệng, ngộ độc hoặc nhiễm trùng do ăn các vật chứa hóa chất hoặc kim loại nặng, cùng với thiếu hụt dinh dưỡng dẫn đến mệt mỏi, suy nhược.
• Biểu hiện về tâm lý và hành vi: Người mắc Pica dễ cáu gắt, lo âu hoặc căng thẳng. Họ khó kiểm soát ham muốn ăn vật lạ, và một số có thể kèm theo các hành vi khác như nghiện ngậm đồ vật, nhổ tóc hoặc cắn móng tay.
• Thời gian và tần suất: Hành vi ăn vật không phải thực phẩm thường kéo dài ít nhất 1 tháng liên tục. Nếu chỉ thỉnh thoảng xảy ra hoặc trong thời gian ngắn, thường không được coi là Pica. Tần suất hành vi càng cao, nguy cơ biến chứng càng lớn.

Người mắc chứng Pica có thể gặp rối loạn tiêu hóa

4. Phương pháp điều trị hội chứng Pica

Để điều trị Pica hiệu quả, cần kết hợp nhiều biện pháp dựa trên nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng của rối loạn:

Điều trị y khoa 

Trong điều trị y khoa, bác sĩ tập trung vào việc bổ sung các dưỡng chất thiếu hụt và xử lý các biến chứng do Pica gây ra. Cụ thể:

• Bổ sung sắt, kẽm hoặc vitamin: Áp dụng khi cơ thể thiếu hụt các vi chất, đặc biệt ở trẻ em và phụ nữ mang thai.
• Xử lý biến chứng sức khỏe: Bao gồm rối loạn tiêu hóa, ngộ độc hoặc tắc ruột do ăn vật không thực phẩm.

Điều trị tâm lý - hành vi 

Bên cạnh điều trị y tế, can thiệp tâm lý - hành vi cũng đóng vai trò quan trọng trong kiểm soát hội chứng Pica. Cụ thể:

• Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT): giúp người bệnh nhận biết và thay đổi hành vi ăn vật không thực phẩm.
• Tư vấn tâm lý: Hỗ trợ giảm căng thẳng, lo âu và các vấn đề cảm xúc đi kèm.
• Thay thế hành vi: Hướng người bệnh thực hiện các hành vi lành mạnh thay vì ăn vật không thực phẩm.

Can thiệp xã hội và giáo dục 

Can thiệp xã hội và giáo dục giúp phòng ngừa và hỗ trợ điều trị hội chứng Pica, đặc biệt hiệu quả ở trẻ em và phụ nữ mang thai. Cụ thể: 

• Giám sát và hướng dẫn thói quen ăn uống: Giúp trẻ phân biệt thực phẩm và vật không ăn được, hạn chế hành vi Pica.
• Cải thiện môi trường sống: Loại bỏ các yếu tố kích thích hành vi ăn vật lạ, tạo môi trường lành mạnh.
• Hỗ trợ từ gia đình và cộng đồng: Khuyến khích thói quen ăn uống lành mạnh, theo dõi và hỗ trợ người bệnh trong quá trình điều trị.

5. Cách phòng ngừa rối loạn ăn uống Pica

Phòng ngừa hội chứng Pica giúp giảm nguy cơ biến chứng và hỗ trợ phát triển hành vi ăn uống lành mạnh. Một số biện pháp hiệu quả bao gồm:

• Đảm bảo chế độ dinh dưỡng đầy đủ: Cung cấp đủ sắt, kẽm, vitamin và khoáng chất thiết yếu cho trẻ em và phụ nữ mang thai.
• Theo dõi hành vi bất thường: Quan sát trẻ em, đặc biệt trong giai đoạn hiếu kỳ, và phụ nữ mang thai có dấu hiệu thèm ăn vật không thực phẩm.
• Giáo dục thói quen ăn uống lành mạnh: Hướng dẫn trẻ phân biệt thực phẩm và vật không ăn được, hình thành thói quen ăn uống đúng cách.
• Khám sức khỏe định kỳ: Phát hiện sớm thiếu hụt vi chất hoặc rối loạn tâm lý, từ đó can thiệp kịp thời.
• Cải thiện môi trường sống: Giảm các tác nhân kích thích hành vi Pica, tạo môi trường an toàn và lành mạnh cho trẻ em và người lớn.

Hội chứng Pica là rối loạn ăn uống, khiến người bệnh thèm ăn và tiêu thụ các vật không phải thực phẩm. Nhận biết sớm nguyên nhân, dấu hiệu và áp dụng các phương pháp điều trị kết hợp y khoa, tâm lý - hành vi và can thiệp xã hội sẽ giúp kiểm soát Pica hiệu quả, ngăn ngừa biến chứng và nâng cao chất lượng cuộc sống. 

Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc liên quan về hội chứng, hoặc nhu cầu thăm khám tư vấn tâm lý, có thể liên hệ Tổng đài MEDLATEC 1900 56 56 56 để được giải đáp nhanh chóng và đặt lịch thăm khám cùng bác sĩ chuyên khoa.