1. Phân loại các cấp độ của bệnh tay chân miệng

bệnh tay chân miệng thường gặp ở những trẻ nhỏ dưới 5 tuổi, nhất là trẻ dưới 3 tuổi. Nguyên nhân gây bệnh là do nhiễm phải Entero virus EV71 và Coxsackie virus A16. Bệnh lây truyền chủ yếu qua tiếp xúc với chất dịch từ phỏng nước, nước bọt và phân của trẻ mắc bệnh. Chân tay miệng rất dễ lây truyền ở những môi trường đông người như nhà trẻ, thêm vào đó trẻ lại có hệ miễn dịch chưa phát triển toàn diện nên là đối tượng dễ nhiễm bệnh.

Bệnh có những biểu hiện điển hình bao gồm tổn thương niêm mạc, tổn thương da theo dạng phỏng nước, xuất hiện nhiều ở những khu vực như lòng bàn tay, bàn chân, miệng, đầu gối, mông,...

Cấp độ của bệnh tay chân miệng ở trẻ được chia thành 4 cấp độ như sau:

Tay chân miệng độ 1

Biểu hiện cơ bản của bệnh ở giai đoạn 1 là các vết loét hoặc tổn thương ít nghiêm trọng tại vùng miệng, lòng bàn tay và chân. Trong các cấp độ của bệnh tay chân miệng thì đây là cấp độ nhẹ nhất, thời gian điều trị tương đối ngắn và hoàn toàn có thể thực hiện tại nhà dưới sự hướng dẫn, theo dõi của bác sĩ có chuyên môn.

Để quá trình điều trị bệnh ở cấp độ này diễn ra hiệu quả nhất, cần lưu ý:

• Chế độ ăn hàng ngày đảm bảo đầy đủ các chất dinh dưỡng cần thiết. Đối với trẻ nhỏ đang còn trong giai đoạn bú sữa mẹ thì cần cho bú số lần nhiều hơn so với bình thường.
• Trong trường hợp bệnh nhân sốt cao cần sử dụng thuốc hạ sốt thì mỗi lần uống nên cách nhau khoảng 6 giờ. Loại thuốc thường được sử dụng là Paracetamol.
• Cần lưu ý vệ sinh các sạch sẽ cơ thể cho bệnh nhân, nhất là các vùng tổn thương tại miệng, lòng bàn tay và chân.
• Ngoài ra, nên cho bệnh nhân nghỉ ngơi, tránh lao động nặng nhọc hay thực hiện các hoạt động có tác động tiêu cực lên vùng da tổn thương như: tiếp xúc bụi bẩn, chất hóa học độc hại,...
• Tái khám định kỳ sau khoảng 2 đến 3 ngày, kéo dài liên tục trong thời gian 10 ngày đầu. Đối với trường hợp sốt cao không có dấu hiệu thuyên giảm cần tái khám mỗi ngày cho đến khi hoàn toàn hạ sốt trong vòng 48 giờ.

Vết phát ban là một trong những dấu hiệu điển hình khi trẻ mắc tay chân miệng độ 1

Tay chân miệng độ 2

Bệnh đã phát sinh các biến chứng nhẹ về tim mạch và thần kinh với 2 phân độ 2a và 2b như sau:

Cấp độ bệnh 2a

Sau thời gian ủ bệnh và không được điều trị kịp thời, hiệu quả, cấp độ của bệnh tay chân miệng sẽ chuyển từ giai đoạn 1 sang giai đoạn 2a. Trong giai đoạn này, phần lớn bệnh nhân sẽ có một trong các biểu hiện như sau:

• Xuất hiện tình trạng sốt cao trên 39 độ C, kéo dài liên tục hơn 2 ngày.
• Xuất hiện một số triệu chứng khác như: nôn ói, mất ngủ, mỏi mệt, quấy khóc không rõ nguyên nhân ở trẻ,... 
• Bệnh sử có giật mình dưới 2 lần/ 30 phút và không ghi nhận lúc khám. Trong trường hợp này, cần sớm đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế gần nhất để nhập viện theo dõi và có liệu trình điều trị phù hợp, tránh hậu quả đáng tiếc.

Cấp độ bệnh 2b

Bệnh nhân ở cấp độ này có dấu hiệu thuộc nhóm 1 hoặc 2:

Nhóm 1: trẻ có một trong các biểu hiện sau:

• Trẻ có tiền sử hay bị giật mình hoặc khi khám phát hiện trẻ bị giật mình từ 2 lần trở lên mỗi 30 phút
• Bệnh sử có giật mình kèm theo ngủ gà.
• Mạch nhanh trên 150 lần/phút kiểm tra khi trẻ nằm yên không sốt.
• Sốt cao trên 39 độ không đáp ứng với thuốc hạ sốt.

Nhóm 2: trẻ có một trong các biểu hiện sau:

• Biểu hiện thất điều (run người, run chi, đi đứng loạng choạng, ngồi không vững)
• Lác mắt, rung giật nhãn cầu
• Yếu hoặc liệt chi
• Liệt thần kinh sọ (giọng nói thay đổi, nuốt sặc,...)
• Sốt rét, sốt ≥ 39 độ C (không hạ sau khi đã dùng thuốc hạ sốt).

Cần đưa trẻ đến cơ sở y tế thăm khám ngay sau khi phát hiện dấu hiệu bệnh

Tay chân miệng độ 3

Đây được xem là cấp độ báo động tình trạng bệnh đã chuyển biến mức ở mức độ nghiêm trọng, cần được nhập viện và điều trị hồi sức tích cực. Lúc này, chỉ số nhịp thở, nhịp tim, mạch,... cần được theo dõi chặt chẽ bởi đội ngũ bác sĩ có chuyên môn cao để có thể đưa ra được phương pháp điều trị phù hợp như: sử dụng thuốc, máy thở oxy,...

Cần đưa bệnh nhân đến ngay cơ sở y tế gần nhất khi tình trạng bệnh chuyển biến xấu và có các triệu chứng sau:

• Mạch nhanh trên 170 lần/ phút khi trẻ nằm yên không sốt.
• Một số trường hợp có thể mạch chậm (dấu hiệu rất nặng).
• Vã mồ hôi, lạnh toàn thân hoặc khu trú.
• Huyết áp tăng.
• Thở nhanh hoặc thở bất thường (thở nông, ngưng thở, khò khè, rút lõm lồng ngực, thở rít thanh quản).
• Rối loạn tri giác.
• Tăng trương lực cơ.

Tay chân miệng độ 4

Khi không được điều trị kịp thời, cấp độ của bệnh tay chân miệng sẽ dần chuyển biến tiêu cực, gây nên những biến chứng nguy hiểm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe. Thông thường, bệnh nhân tay chân miệng cấp độ 4 sẽ có những dấu hiệu sau: sốc, phối bị phù cấp, cơ thể tím tái, thở dốc, thậm chí là hơi thở yếu ớt, nhịp tim suy giảm nghiêm trọng,...

Cấp độ của bệnh tay chân miệng khi chuyển biến nghiêm trọng sẽ gây nên những ảnh hưởng xấu đến sức khỏe

2. Bệnh tay chân miệng chẩn đoán bằng cách nào?

Dựa trên cấp độ của bệnh tay chân miệng, bác sĩ sẽ quyết định áp dụng các biện pháp chẩn đoán và điều trị phù hợp. Sau khi thăm khám lâm sàng, bác sĩ có thể sẽ chỉ định thêm một số loại xét nghiệm khi chẩn đoán bệnh tay chân miệng ở trẻ:

• Xét nghiệm công thức máu: nhằm kiểm tra số lượng bạch cầu trong cơ thể, nếu bạch cầu tăng vượt mức 16.000/mm3 hoặc chỉ số đường huyết của trẻ trên 8,9 mmol/L (160 mg%) thì nguy cơ xuất hiện biến chứng sẽ rất cao.
• Xét nghiệm chẩn đoán phân biệt: lấy mẫu bệnh phẩm từ các vết phỏng nước, hầu họng, dịch não tủy, trực tràng để làm xét nghiệm PCR-RT nhằm tìm hiểu nguyên nhân gây bệnh, phân biệt với các dạng bệnh lý khác ngoài tay chân miệng.
• Xét nghiệm kiểm tra các biến chứng: siêu âm tim (nếu tim đập nhanh ≥ 150 lần/phút), chọc dò tủy sống (nếu trẻ gặp biến chứng thần kinh),...
• Chụp CT não: chỉ áp dụng trong trường hợp cần phân biệt bệnh tay chân miệng với các bệnh lý ngoại thần kinh.
• Các phương pháp khác: Điện giải đồ, xét nghiệm đường huyết, chụp X-quang phổi, xét nghiệm CRP (xét nghiệm protein C phản ứng).

Xét nghiệm máu là một trong các phương pháp được áp dụng trong chẩn đoán bệnh tay chân miệng

3. Khi nào bệnh tay chân miệng cần nhập viện điều trị?

Đối tượng thường mắc bệnh tay chân miệng là trẻ em, nhất là trẻ dưới 3 tuổi có sức đề kháng kém, chưa thể giao tiếp tốt, thông báo tình trạng bệnh tới cha mẹ nên căn bệnh nguy hiểm này có thể diễn tiến nặng vô cùng nguy hiểm. Vì thế cha mẹ cần thường xuyên theo dõi sức khỏe trẻ, nếu trẻ xuất hiện những dấu hiệu bất thường sau cần sớm đưa tới bệnh viện điều trị:

• Sốt cao trên 39 độ.
• Trẻ bị nôn ói nhiều.
• Sốt kéo dài hơn 3 ngày.
• Trẻ ngủ gà.
• Xét nghiệm máu thấy bạch cầu trên 17.000 tế bào/nm3.

Ngoài ra, khi xuất hiện bất cứ triệu chứng bệnh tay chân miệng cấp độ 2 trở lên nào đều cần đưa trẻ nhập viện để kịp thời xử trí nếu có biến chứng.

4. Các phương thức chữa trị bệnh tay chân miệng 

Bệnh tay chân miệng nếu được phát hiện sớm thì có thể điều trị tại nhà theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa. Cụ thể:

• Vệ sinh sạch sẽ răng miệng cho trẻ.
• Bù đủ nước điện giải cho trẻ.
• Dùng paracetamol 10mg/kg/lần để hạ sốt, 6h/lần.
• Đảm bảo dinh dưỡng đầy đủ cho bé, những trẻ vẫn còn bú mẹ thì tiếp tục cho bú sữa mẹ.
• Sử dụng thuốc tăng cường đề kháng theo chỉ định từ bác sĩ.
• Trẻ cần được nghỉ ngơi đầy đủ, tránh kích thích.
• Nếu trẻ xuất hiện tình trạng ngứa ngáy thì có thể cho trẻ dùng thuốc kháng histamin.
• Nên cho trẻ ăn những món loãng, dễ nhai, dễ nuốt, chia thành nhiều bữa nhỏ trong ngày.

Nếu trẻ xuất hiện các triệu chứng tay chân miệng ở độ 2a trở lên thì cần đưa trẻ đi khám ngay, nhất là những biểu hiện như khó thở, thở nhanh, hôn mê, co giật, sốt cao (≥ 39 độ C), lừ đừ, quấy khóc, giật mình khi ngủ, khó ngủ, bứt rứt, nôn ọe, hôn mê, vã mồ hôi, nổi vân tím trên da, chân tay lạnh,...

Hãy đưa trẻ đi khám nếu trẻ có các triệu chứng nghi ngờ mắc bệnh tay chân miệng

Hy vọng rằng những thông tin về các cấp độ của bệnh tay chân miệng nêu trên sẽ giúp các bậc cha mẹ có thêm kiến thức hữu ích về căn bệnh này, để từ đó kịp thời phát hiện và điều trị đúng cách cho trẻ.

Nếu trẻ đang có các triệu chứng nghi ngờ bệnh tay chân miệng thì cha mẹ có thể đưa trẻ đi khám tại hệ thống Y tế MEDLATEC, hoặc liên hệ đặt lịch trước qua hotline 1900 565656 của viện để được tư vấn các dịch vụ y tế tại viện.