1. Đặc điểm sinh học cây bạc đầu

Cây bạc đầu (Kyllinga brevifolia Rottb) thuộc họ Cói; thường được gọi với tên khác là cói bạc đầu lá ngắn, thủy ngô công, bạc đầu cánh,... Đây là loài cây ưa sống ở vùng khí hậu nhiệt đới nên được tìm thấy nhiều ở Australia, một số nước châu Phi, Ấn Độ, Trung Quốc, Sri Lanka, Myanmar, Campuchia, Việt Nam. Ở nước ta, cây bạc đầu thường mọc hoang trong vườn, ven đường,... ở một số tỉnh miền Nam, Cao Bằng, Lào Cai,...

Cây bạc đầu có hoa trắng như bông mọc ở ngọn rất dễ nhận biết

Cây bạc đầu thuộc loài thân thảo nhỏ, rễ mọc bò, cao 10 - 40cm, thân khí sinh đơn độc thành bụi. Lá cây bạc đầu mọc thành 2 dãy cách nhau, tương đối ngắn nhưng cũng có lá dài hơn thân cây. Phiến lá hình dải, nhọn ở đầu, gân chạy dọc theo chiều dài lá, màu mặt dưới lá rất nhạt nhưng mặt trên lại xanh thẫm đẹp mắt.

Hoa cây bạc đầu mọc ở ngọn, màu trắng, tập trung thành cụm hình cầu, đường kính 8 - 12mm, mỗi cụm gồm 1 - 3 bông. Mỗi bông hoa nhỏ trong cụm thường kèm một hoa riêng, bên trên hơi nhám và có vảy nhẵn, bên dưới có lớp lông tơ mịn. Hoa có nhị dạng 3 - 2. Quả cây bạc đầu dẹp, hình trái xoan hoặc bầu dục, màu trắng vàng.

2. Công dụng và cách khai thác dược liệu cây bạc đầu

2.1. Công dụng

Trong thành phần của cây bạc đầu chứa: 0.94% chất béo, 8.47% protein, 45% tinh bột cùng một số hoạt chất như beta-sitosterol, ergosterol peroxide, vitexin,… Điểm đặc trưng của cây bạc đầu là lượng tinh dầu cao nên toàn cây có mùi thơm rất dễ chịu, nhất là phần rễ.

Y học hiện đại chỉ ra các công dụng của cây bạc đầu gồm:

- Diệt khuẩn nhờ hoạt chất Vitexin có khả năng ức chế sự phát triển của vi khuẩn.

- Kháng viêm.

- Hạ huyết áp.

- Lợi tiểu.

- Giảm co thắt.

- Chống ung thư.

Y học cổ truyền quan niệm cây bạc đầu có tính bình, vị cay, không có độc tố. Công dụng chính gồm sát trùng, chỉ thống, lợi tiểu, giải nhiệt, chỉ khái, tiêu thũng. Nhờ vậy mà dược liệu này được dùng để chủ trị: sát trùng vết thương, lở loét da, mụn nhọt, ho, tiêu chảy, sưng đau, viêm, bầm tím do chấn thương hoặc va đập,...

Cây bạc đầu có thể dùng để chữa ho do viêm phế quản

2.2. Cách khai thác và sử dụng dược liệu

- Khai thác dược liệu

Toàn bộ cây bạc đầu đề dùng được để làm thuốc nhờ hàm lượng lớn tinh dầu và các thành phần hóa học như đã kể đến ở trên. Thảo dược cây bạc đầu có thể thu hái quanh năm rồi rửa sạch sẽ để dùng dạng tươi hoặc dạng khô bằng cách phơi hoặc sấy rồi cất vào túi kín để dùng dần.

- Cách dùng 

Tùy vào từng bài thuốc và mục đích chữa trị mà dược liệu cây bạc đầu sẽ được sử dụng với các cách khác nhau. Thông dụng nhất là dùng dược liệu sắc nước uống hoặc đắp ngoài da.

- Liều dùng

Nếu dùng dạng tươi nên giã nát một lượng vừa đủ cùng muối rồi đắp trực tiếp lên vùng bị thương đã được vệ sinh bề mặt da sạch sẽ. Nếu dùng đường uống nên uống chỉ 10 - 16g/ ngày. 

3. Bài thuốc trị bệnh từ dược liệu cây bạc đầu

3.1. Bài thuốc trị vàng da do viêm gan 

- Chuẩn bị: 40 - 80g cây bạc đầu tươi.

- Cách thực hiện: dược liệu đem rửa sạch rồi sắc lấy nước uống hết trong ngày.

3.2. Bài thuốc trị rắn cắn, mụn nhọt, viêm da có mủ

- Chuẩn bị: 30 - 60g cây bạc đầu.

- Cách thực hiện: sắc dược liệu với lượng nước phù hợp cho cô nước đặc lại rồi chắt lấy nước uống.

3.3. Bài thuốc trị đi tiểu ra dưỡng chấp

- Chuẩn bị: 15g mỗi vị: cây bạc đầu, long nhãn.

- Cách thực hiện: sắc toàn bộ dược liệu để uống, 1 thang/ngày.

3.4. Bài thuốc trị ho do viêm phế quản và ho gà

- Chuẩn bị: 60g cây bạc đầu.

- Cách thực hiện: đem dược liệu cho vào ấm cùng lượng nước xâm xấp sau đó đun cho nước còn 1/3 thì chắt nước ra chia thành 2 lần uống trong ngày.

3.5. Bài thuốc trị sốt rét

- Chuẩn bị: 60g cây bạc đầu tươi.

- Cách thực hiện: sắc dược liệu lấy nước uống trước khi có dấu hiệu sốt 4 giờ.

3.6. Bài thuốc trị viêm xoang

Có thể chọn 1 trong 2 bài thuốc:

- Bài thuốc thứ nhất: 60g cây bạc đầu sắc lấy nước uống khi còn ấm.

- Bài thuốc thứ hai: 15g mỗi vị: mẫu kinh, lá cây dừa, cây bạc đầu, rễ bồ hòn tạo thành 1 thang thuốc, đem sắc uống hết trong ngày.

3.7. Bài thuốc xông chữa cảm mạo

- Chuẩn bị: 1 nắm bằng nhau gồm tía tô và cây bạc đầu dạng nguyên liệu tươi.

- Cách thực hiện: rửa sạch dược liệu rồi đun với nước cho sôi sau đó trùm kín để xông mặt giúp trị ho, ngạt mũi và giải cảm.

Cây bạc đầu phơi khô làm dược liệu chữa bệnh

4. Một số lưu ý khi sử dụng dược liệu cây bạc đầu

Để tránh gặp phải tác dụng phụ từ việc dùng cây bạc đầu để chữa bệnh, bạn nên lưu ý:

- Không dùng dược liệu này nếu có cơ địa dị ứng hoặc mẫn cảm.

- Hạn chế sắc dược liệu dạng tươi để uống vì có thể bị kích ứng đường tiêu hóa, miệng, cổ họng, đường tiết niệu,…

- Tránh dùng cây bạc đầu cho người đang cho con bú và thai phụ.

- Thận trọng khi dùng kết hợp dược liệu cây bạc đầu với một số loại thuốc tây đặc trị để tránh xảy ra tương tác thuốc.

- Tuyệt đối không dùng cây bạc đầu để đắp trực tiếp vào vết thương hở.

Hiện nay các thực nghiệm lâm sàng và nghiên cứu về công dụng của cây bạc đầu vẫn còn nhiều hạn chế. Đại đa số bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu này vẫn chưa được chứng minh hiệu quả lâm sàng. Vì thế, khi có ý định dùng dược liệu này để chữa bệnh, tốt nhất nên tham khảo ý kiến thầy thuốc có chuyên môn để được chỉ định bài thuốc phù hợp và biết cách dùng dược liệu đúng cách.

Quý khách hàng có nhu cầu thăm khám sức khỏe tại Hệ thống Y tế MEDLATEC có thể liên hệ đặt lịch qua tổng đài 1900 56 56 56.