1. Z-score là gì?

Năm 2006, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã đưa ra chỉ số Z-score để đánh giá về tình trạng dinh dưỡng ở đối tượng trẻ em. 

Z-Score là chỉ số đánh giá tình trạng dinh dưỡng của trẻ em so với giá trị tiêu chuẩn giữa các trị số của trẻ và giá trị tiêu chuẩn của quần thể. Trong đó, Z - Score thường tính cho cân nặng theo chiều cao, chiều cao theo tuổi và cân nặng theo tuổi. Kết quả này sẽ cho biết trẻ có bị suy dinh dưỡng hay không. 

2. Bảng phân loại cân nặng và chiều cao cho trẻ suy dinh dưỡng 

Dựa vào bảng phân loại cân nặng và chiều cao cho trẻ, bác sĩ có thể xác định được trẻ đang bị suy dinh dưỡng ở mức độ nào và đưa ra biện pháp can thiệp phù hợp, giúp trẻ có thể phát triển bình thường. Cụ thể như sau: 

Chỉ số Z-score được sử dụng để đánh giá về tình trạng dinh dưỡng ở đối tượng trẻ em

2.1. Chỉ số cân nặng theo tuổi 

- Chỉ số Z-Score < -3 SD: Trẻ được đánh giá là suy dinh dưỡng thể nhẹ cân, mức độ nặng.

- Chỉ số Z-Score < -2 SD: Trẻ được đánh giá là suy dinh dưỡng thể nhẹ cân, mức độ vừa.

- Chỉ số Z-Score-2 SD < Z-Score < 2 SD: Trẻ được đánh giá là bình thường.

- Chỉ số Z-Score> 2 SD: Trẻ được đánh giá là thừa cân.

- Chỉ số Z-Score> 3 SD: Trẻ được đánh giá là béo phì.

2.2. Chỉ số chiều cao theo tuổi 

- Chỉ số Z-Score< -3 SD: Trẻ được đánh giá là suy dinh dưỡng thể thấp còi, mức độ nặng.

- Chỉ số Z-Score< -2 SD: Trẻ được đánh giá là suy dinh dưỡng thể thấp còi, mức độ vừa.

- Chỉ số Z-Score-2 SD < Z-Score < 2 SD: Trẻ được đánh giá là bình thường.

2.3. Chỉ số cân nặng theo chiều cao

- Chỉ số Z-Score< -3 SD: Trẻ được đánh giá là suy dinh dưỡng thể gầy còm, mức độ nặng.

- Chỉ số Z-Score< -2 SD: Trẻ được đánh giá là suy dinh dưỡng thể gầy còm, mức độ vừa.

- Chỉ số Z-Score-2 SD < Z-Score < 2 SD: Trẻ được đánh giá là bình thường.

- Chỉ số Z-Score> 2 SD: Trẻ được đánh giá là thừa cân.

- Chỉ số Z-Score> 3 SD: Trẻ được đánh giá là béo phì.

3. Chỉ số Z-Score được tính như thế nào?

Để tính chỉ số Z-Score suy dinh dưỡng trẻ em theo tiêu chuẩn WHO, bạn cần tính tuổi, đo cân nặng, đo chiều cao của trẻ và đánh giá tình trạng dinh dưỡng theo quần thể tham chiếu. Dưới đây là hướng dẫn cụ thể về một số cách tính chỉ số suy dinh dưỡng cho trẻ: 

3.1. Công thức tính Z-Score cân nặng theo tuổi (W/A)

Công thức tính như sau: 

Z = (cân nặng của trẻ – cân nặng trung bình)/σ

Trong đó: 

- Z là điểm số tiêu chuẩn.

- σ là độ lệch chuẩn.

Chẳng hạn, một bé gái 2 tuổi và nặng 9kg.

Cân nặng trung bình theo tiêu chuẩn của WHO với bé gái 2 tuổi là 12kg.

Độ lệch chuẩn là 1,5kg.

Khi đã có đủ dữ liệu, bạn có thể áp dụng đúng theo công thức như sau: 

Z = (9 – 12)/1,5 = -3/1,5 = -2

Như vậy chỉ số Z-Score = -2. 

3.2. Công thức tính Z-Score chiều cao theo tuổi (H/A)

Công thức: Z = (chiều cao của trẻ – chiều cao trung bình)/σ

Tương tự như công thức trên: 

- Z là điểm số tiêu chuẩn.

- σ là độ lệch chuẩn.

Để hiểu rõ hơn, bạn có thể theo dõi một ví dụ cụ thể như sau: 

- Một bé trai 3 tuổi và cao 85cm.

- Trong khi đó, chiều cao trung bình của WHO cho bé trai 3 tuổi là 95cm.

- Độ lệch chuẩn là 3cm.

Từ đó, bạn có thể áp vào công thức như sau: Z = (85 – 95)/3 = -10/3 = -3,33

Như vậy chỉ số Z-Score ở trường hợp bé trai tuổi này là -3,33. 

3.3. Công thức tính Z-Score cân nặng theo chiều cao (W/H)

Công thức: Z = (cân nặng của trẻ – cân nặng trung bình theo chiều cao)/σ

Một ví dụ cụ thể sẽ giúp bạn hiểu hơn về công thức này: 

Bé trai có chiều cao là 90cm và cân nặng của bé là 10kg.

Cân nặng trung bình theo tiêu chuẩn của WHO cho bé trai 90cm là 12kg.

Độ lệch chuẩn là 1,2kg.

Dựa vào công thức trên ta có thể tính chỉ số Z = (10 – 12)/1,2 = -2/1,2 = -1,67

4. Cần lưu ý gì khi tính chỉ số suy dinh dưỡng?

Khi tính sai chỉ số Z-Score, thực trạng suy dinh dưỡng của trẻ sẽ không được phản ánh chính xác. Do đó, khi tính chỉ số suy dinh dưỡng ở trẻ, bạn cần lưu ý một số vấn đề sau: 

- Khi tính tuổi: Tháng tuổi của trẻ sẽ được tính từ khi sinh ra đến 29 ngày tuổi là 0 tháng. Từ khi trẻ được 1 tháng đến 1 tháng 29 ngày tuổi vẫn tính là trẻ 1 tháng tuổi. Tương tự trẻ 2 tháng tuổi là từ khi trẻ đủ 2 tháng tuổi đến 2 tháng 29 ngày tuổi. Năm tuổi của trẻ sẽ được tính đến đúng ngày sinh nhật của trẻ. Điều này có nghĩa là khi đến đúng ngày sinh nhật lần thứ 2, trẻ sẽ tròn 2 tuổi. 

 - Khi đo cân nặng: Độ chính xác khi đo cân nặng của trẻ cần chính xác đến 100g. Khi cho trẻ kiểm tra cân nặng, phải để cân ở nơi bằng phẳng và chắc chắn, giúp bé đặt chân lên cân một cách cân bằng. 

Mẹ nên cân trẻ vào một thời điểm cố định trong ngày để có được kết quả chính xác nhất. Nên cân cho trẻ khi trẻ vừa ngủ dậy và bụng trống rỗng. 

- Khi đo chiều cao: Nên dùng thước đo chiều dài đối với những trẻ nhỏ dưới 24 tháng tuổi và với những trẻ lớn hơn 24 tháng tuổi thì có thể dùng thước đo chiều cao đứng. Độ chia của thước phải tối thiểu là 0,1cm.

+ Đo nằm: Mẹ đặt trẻ nằm ngửa. Khi đo chiều cao của bé, mẹ cần lưu ý để đỉnh đầu của trẻ chạm vào đầu thước chỉ số 0, đồng thời để hai gối thẳng, hai gót chân của trẻ chạm nhau.

Mẹ cần đo chiều cao cho con đúng cách để nhận được kết quả chính xác

+ Đo đứng: Trẻ nên đứng thẳng và quay lưng vào thước đo, chân sát với gốc của thước đo hai tay buông và mắt nhìn thẳng. 

5. Những trường hợp trẻ có nguy cơ cao bị suy dinh dưỡng 

Dưới đây là một số trường hợp trẻ có nguy cơ cao bị suy dinh dưỡng:

- Trẻ không bú sữa mẹ hoặc không được bú sữa mẹ hoàn toàn trong những năm đầu đời. 

- Trẻ không được bổ sung đầy dưỡng chất. 

- Trẻ mắc phải một số bệnh lý ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ dinh dưỡng.

6. Cách bổ sung dinh dưỡng hợp lý cho trẻ

Ngoài cách tính chỉ số Z-score, các bậc phụ huynh cũng cần tìm hiểu về những cách cải thiện tình trạng suy dinh dưỡng cho trẻ. Cụ thể:

- Cần cho trẻ ăn uống đầy đủ các nhóm dưỡng chất cơ bản, bao gồm chất đạm, tinh bột, chất béo cùng với các loại vitamin và khoáng chất.

- Khi chọn thực phẩm cho trẻ, mẹ nên chọn những loại thực phẩm tươi ngon, rõ nguồn gốc, không nên cho trẻ ăn những thực phẩm chế biến sẵn và nên tự nấu ăn cho trẻ tại nhà để đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm. 

- Mẹ nên thường xuyên thay đổi món ăn cho trẻ để những bữa ăn trở nên hấp dẫn và thú vị hơn.

- Ngoài những bữa chính, mẹ nên cho con ăn thêm một số bữa phụ. 

- Tiêm phòng đầy đủ cho con. 

- Thường xuyên tẩy giun cho trẻ (6 tháng/lần)

- Nên khuyến khích trẻ vận động thể chất để tăng cường sức đề kháng. 

- Thường xuyên kiểm tra cân nặng và chiều cao của trẻ. 

Cha mẹ nên đưa con đi kiểm tra sức khỏe định kỳ hoặc khi trẻ có biểu hiện bất thường.

Trên đây là những thông tin chi tiết về chỉ số Z-score theo tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế thế giới, giúp bố mẹ hiểu về cách tích và nhận biết sớm tình trạng suy dinh dưỡng của trẻ. Nếu có vấn đề bất thường, mẹ nên đưa con đi khám sớm để được bác sĩ chẩn đoán tình trạng và đưa ra hướng xử trí phù hợp, kịp thời. 

Mọi thắc mắc hoặc có nhu cầu đặt lịch khám sớm tại Hệ thống Y tế MEDLATEC, quý khách hàng có thể liên hệ đến tổng đài 1900 56 56 56 để được hỗ trợ nhanh chóng.